Εν μέσω φημών, αντικρουόμενων πληροφοριών, εκτιμήσεων, μέτρων, δηλώσεων, πολιτικών αστοχιών και άλλων δυσάρεστων, η κριτική μας ικανότητα απέναντι στα τεκταινόμενα συσκοτίζεται. Το συναισθηματικό φορτίο βαρύ. Είναι δυνατόν ένα απλοποιημένο μοντέλο, βασισμένο στη Θεωρία Παιγνίων, να μας βοηθήσει σε μια πιο ξεκάθαρη θεώρηση των πραγμάτων και σε μια πιο αντικειμενική άποψη για τις εξελίξεις;
Για να δομήσουμε το μικρό μας “παιχνίδι” ας φανταστούμε μια ιστορία, ένα σενάριο.
Ο Γιωργάκης, ένα παιδάκι που είχε στην τσέπη του δέκα κέρματα και προχωρούσε προς το σπίτι του ξαφνικά διαπιστώνει ότι έχασε τα εννιά κέρματα και του απέμεινε μόνο ένα. Φοβάται λοιπόν να επιστρέψει στο σπίτι του και να το πει στη μαμά του και ψάχνει απεγνωσμένα να βρει μια λύση. Στο δρόμο λοιπόν συναντά έναν πλανόδιο ο οποίος έπαιζε το εξής παιχνίδι:
Ο πλανόδιος έχει απλωμένα στον πάγκο του δέκα κέρματα. Άρα ο Γιωργάκης αν παίξει έχει τη δυνατότητα να πάρει τα κέρματα που του λείπουν και να πάει στη μαμά του χαρούμενος!
Ποιοι είναι όμως οι κανόνες και τα δεδομένα του παιχνιδιού;
-Ο πλανόδιος δεν ξέρει πόσα κέρματα έχει το παιδί αρχικά. Δηλαδή δεν ξέρει ότι έχει στην τσέπη του μόνο ένα κέρμα. Σε κάθε περίπτωση βεβαίως θέλει να κερδίσει όσα περισσότερα κέρματα μπορεί.
-Ο πλανόδιος με τον παίκτη-Γιωργάκη παίζουν εναλλάξ σε γύρους. Μια ο Γιωργάκης και μια ο πλανόδιος. Ο παίκτης-Γιωργάκης σε κάθε γύρο του παιχνιδιού “βάζει” όσα κέρματα θέλει και αφαιρεί τα διπλάσια. Αν βάλει ένα, αφαιρεί δύο. Αν βάλει δύο, αφαιρεί τέσσερα και πάει λέγοντας. Ομοίως όταν έρθει η σειρά του, ο πλανόδιος ζητάει από το Γιωργάκη να εμφανίσει όσα κέρματα θέλει και τα κερδίζει. Όμως αν του ζητήσει να εμφανίσει περισσότερα κέρματα από όσα έχει στην τσέπη του το παιδί ή το αφήσει με μηδέν κέρματα τότε του επιστρέφει τόσα κέρματα όσα του ζήτησε. Δηλαδή αν ο Γιωργάκης έχει στην τσέπη του πέντε κέρματα και ο πλανόδιος ζητήσει πέντε, έξι ή παραπάνω τότε ο πλανόδιος είναι υποχρεωμένος να του επιστρέψει πέντε κέρματα ή όσα τέλως πάντων αναφώνησε. Αν ο Γιωργάκης έχει επτά κέρματα στην τσέπη του και ο πλανόδιος ζητήσει τέσσερα τότε ο Γιωργάκης επιστρέφει τα τέσσερα και μένει με τρία.
-Αν στον πλανόδιο μείνουν μηδέν κέρματα τότε ο Γιωργάκης πρέπει να επιστρέψει έντεκα. Επίσης, ο Γιωργάκης χρειάζεται εννιά κέρματα και μαζί με το ένα που του απέμεινε θα έχει μαζέψει δέκα και μόνο τότε θα σταματήσει το παιχνίδι.
Η αντίστοιξη με την πραγματικότητα έχει ως εξής:
Ο Γιωργάκης, ως χώρα, έχει ξεμείνει με λίγα έσοδα-διαθέσιμα. Ένα κέρμα. Δεν μπορεί να εξυπηρετήσει τις ανάγκες του, δηλαδή να επιστρέψει στο σπίτι του με το απαιτούμενο ποσό, να επιστρέψει δηλαδή στις “αγορές”-μαμά του. Αναζητά λοιπόν άλλα εννιά που του λείπουν από το δανειστή-πλανόδιο, μέσα από ένα παιχνίδι (δανειακή σύμβαση) που για να πάρει ο Γιωργάκης τις επόμενες δόσεις-κέρματα πρέπει να εμφανίζει στον πλανόδιο κέρματα-έσοδα (εισπρακτικά μέτρα). Από την άλλη ο δανειστής-πλανόδιος μπορεί να του ζητήσει επιπρόσθετα μέτρα-κέρματα ώστε να βεβαιώνεται ότι ο Γιωργάκης έχει τα απαιτούμενα ποσά ώστε να είναι “βιώσιμος”, δηλαδή ο πλανόδιος πρέπει να εξασφαλίζει ότι ο Γιωργάκης μπορεί να παραμένει στο παιχνίδι προφανώς με σκοπό να του πάρει το αρχικό κέρμα που είχε ξεμείνει στο παιδί. Ο πλανόδιος βέβαια δεν ξέρει αρχικά πόσα χρήματα έχει ο Γιωργάκης – θυμηθείτε εδώ τα greek statistics! – στην έναρξη του παιχνιδιού, όπως κανείς δεν ξέρει ακριβώς ποια είναι τα διαθέσιμα κεφάλαια της χώρας (αποτίμηση ακινήτων, βούληση για πώληση ΔΕΚΟ, άλλες πηγές ρευστότητας που άλλοτε πάνε καλά ή όχι κλπ) υπό την έννοια ότι κανείς τελικά δεν ξέρει πόσα και ποια κεφάλαια προτίθεται η χώρα, ως πολιτική βούληση ή κοινωνικές αντοχές να αξιοποιήσει. Προϋπόθεση “επιτυχίας” είναι αφενός να μη μείνει ο Γιωργάκης με μηδέν κερματα (πτώχευση) γιατί τότε ο πλανόδιος χάνει (haircut, αδυνάτισμα του ευρώ, πρόβλημα σε ξένες τράπεζες από έκθεση στο χρέος της χώρας κλπ) αλλά και να μη μείνει και ο πλανόδιος-δανειστής με μηδέν κέρματα, δηλαδή να μην προκαλέσει ο Γιωργάκης-χώρα την “πτώχευση” ή άλλη “καταστροφή” στο δανειστή-πλανοδίου του (πχ εξάντληση κεφαλαίων των μηχανισμών στήριξης κλπ) αναγκάζοντάς το παιδί-χώρα να επιστρέψει τις δόσεις-κέρματα (επιβολή δηλαδή εξόδου από το ευρώ, απροσδόκητη παύση της δανειακής σύμβασης κλπ).
Για να μην εμπλακούμε στο τεχνικό μέρος του ζητήματος, το παίγνιο καταλήγει σε τρία πιθανά αποτελέσματα.
•Αν ο πλανόδιος-δανειστής παίξει “επιθετικά” προσανατολισμένος να ζητά ολοένα και περισσότερα μέτρα-κέρματα από το Γιωργάκη-χώρα τότε θα προκαλέσει “πτώχευση”, δηλαδή μηδενισμό των κερμάτων του Γιωργάκη και θα αναγκαστεί να του επιστρέψει το ποσό των κερμάτων-ρευστότητας που του ζήτησε. Δεν συμφέρει το δανειστή να ζητήσει πολλά και εξοντωτικά μέτρα, μεγάλο αριθμό κερμάτων, γιατί τότε διακινδυνεύει να πληρώσει ο δανειστής-πλανόδιος στο Γιωργάκη χώρα το ποσό και να μην κερδίσει ούτε καν το ένα κέρμα που είχε ο Γιωργάκης στην τσέπη του. Δηλαδή το κόστος διάσωσης μπορεί να αυξηθεί απότομα αν επιταχυνθούν σε δραματικό βαθμό οι απαιτήσεις.
•Αν ο Γιωργάκης παίξει “επιθετικά” βάζοντας ολοένα και περισσότερα κέρματα στο τραπέζι – παίρνοντας δηλαδή μόνη της η χώρα πολλά και σκληρά μέτρα – κινδυνεύει να “πτωχεύσει” το δανειστή του και τελικά να επιστρέψει πίσω όχι μόνο τα δέκα κέρματα-δόσεις του δανειστή-πλανόδιου αλλά και να χάσει και το ένα κέρμα που του είχε ξεμείνει.Στα καθ ημάς, αν η χώρα “εξοντώσει” τη φοροδοτική ικανότητα ή τον οικονομικό ιστό με πολλά και σκληρά μέτρα (“τρέξει” δηλαδή επιθετικά το Μεσοπρόθεσμο), κινδυνεύει να μην αποδώσει τίποτα και να θεωρήσουν οι δανειστές πως δεν είναι πλέον βιώσιμο το δανειακό πρόγραμμα, διακόπτοντας τη σύμβαση και απαιτώντας την αποπληρωμή.
•Το καλύτερο της υπόθεσης είναι το τελευταίο. Και βέβαια το μη αναμενόμενο. Το παίγνιο δε σταματά ποτέ! Οι δύο παίκτες προσπαθώντας να αποφύγουν την εις βάρος τους λήξη του παιγνίου, είναι πολύ πιθανό να εμπλακούν σε μια ατέρμονη διαδικασία χωρίς τέλος. Από κάποιο χρονικό σημείο και μετά, ο πλανόδιος ξέρει πόσα τουλάχιστον κέρματα έχει ο Γιωργάκης και δε ζητά παραπάνω ενώ ο Γιωργάκης όσο κι αν προσεγγίζει στο στόχο της συλλογής των δέκα κερμάτων, που θα του επιτρέχει να φύγει κερδισμένος, δεν μπορεί γιατί απλούστατα ο πλανόδιος θα του ζητά ένα αριθμό κερμάτων που γνωρίζει πως σίγουρα διαθέτει ο Γιωργάκης. Και για να το φέρουμε στα μέτρα μας, η Τρόικα ή ο όποιος δανειστής μας (Μηχανισμός Ευρωζώνης κλπ) γνωρίζει πόσα και ποια μέτρα τουλάχιστον μπορούμε να πάρουμε ώστε να “μην φύγουμε από το παιχνίδι”. Από την άλλη και η χώρα κάθε φορά που θα προσεγγίζει το στόχο να “φύγει κερδισμένη” θα της ζητάται και κάτι παραπάνω, προκειμένου να έχει πιθανότητα ο δανειστής να “κερδίσει” το αρχικό ποσό που είχε στόχο.
Το παραπάνω απλοϊκό παίγνιο μας αποκαλύπτει ότι:
•Η δόμηση της δανειακής σύμβασης είναι τέτοια που δεν συμφέρει κανέναν από τους συμμετέχοντες να τη “διακόψει” με οποιοδήποτε τρόπο από κάποιο χρονικό σημείο και μετά. Είναι ένας λαβύρινθος χωρίς έξοδο όχι μόνο για εμάς αλλά και για τους δανειστές μας. Το μοντέλο που έχει εμπεδωθεί “μέτρα-αξιολόγηση-νέα μέτρα- εκταμίευση-και πάλι μέτρα κλπ” από κάποιο χρονικό σημείο και μετά εγκλωβίζει τους δύο “παίκτες”, χώρα και δανειστές, σε μια ατέρμονη διαδικασία με διακυμάνσεις (θυμηθείτε ότι κάθε φορά μεταβάλλεται ο αριθμός των κερμάτων που έχει στα χέρια του ο κάθε παίκτης) αλλά χωρίς τέλος! Με απλά λόγια δεν υπάρχει “πάτος” αλλά πρόκειται για μια γραμμική διαδικασία ικανή να διαρκέσει εις το διηνεκές. Προσέξτε το “γραμμική”. Ούτε ο Γιωργάκης-χώρα φεύγει από το “δάνειο”-παιχνίδι, αφού δεν κατορθώνει ποτέ να μαζέψει τα ποσά που του χρειάζονται αλλά ούτε και ο δανειστής αποχωρεί γιατί δε θα κερδίσει τίποτα!
•Η “λύση” ή αν θέλετε η έξοδος από αυτή τη διαδικασία μπορεί να προέλθει μόνο από έναν εξωτερικό παράγοντα που δεν “συμμετέχει” στο παίγνιο.
•Όσα χρήματα και να “πέσουν στο τραπέζι” δεν έχει σημασία. Ο Γιωργάκης δε θέλει πάνω από δέκα κέρματα, ενώ ο πιστωτής-πλανόδιος δεν ελπίζει τελικά να κερδίσει πάνω από ένα. Όσο και να ενισχυθούν οι διάφοροι μηχανισμοί στήριξης είναι αδιάφορο! Η διαδικασία είναι εκείνη που εγκλωβίζει τους συμμετέχοντες κι όχι το ύψος των ποσών.
Αξίζει να σημειωθεί ότι και η δεύτερη – αυτή της 21ης Ιουλίου – δανειακή σύμβαση προβλέπεται να λειτουργήσει με το ίδιο “μοτίβο” και άρα η επίδραση του “εξωτερικού” παράγοντα αναζητάται εισέτι.