Το «τέλος της κρίσης» δεν κράτησε και πολύ. Μετά την κατάρρευση των subprime των ΗΠΑ και την έκρηξη των αποδόσεων του δημόσιου χρέους της ευρωζώνης, ερχόμαστε πλέον αντιμέτωποι με μία κλασική νομισματική κρίση των αναδυόμενων αγορών, με πιθανές επιπτώσεις σε άλλα τμήματα της παγκόσμιας οικονομίας.
Στην Τουρκία, μία αντιστροφή των ροών κεφαλαίου κατά το δεύτερο εξάμηνο του περασμένου έτους οδήγησε σε σταδιακή πτώση της συναλλαγματικής ισοτιμίας έναντι του δολαρίου και του ευρώ. Όταν η τουρκική λίρα άρχισε να καταρρέει, η κεντρική τράπεζα ανταποκρίθηκε με απότομες αυξήσεις στα διάφορα επίσημα επιτόκια.
Μετά από ένα σύντομο ράλι, το νόμισμα επανήλθε στην πτώση του. Η Τουρκία, που κάποτε θεωρούταν ως μία ηγετική οικονομία υψηλής ανάπτυξης, έχει πλέον ένα αδύναμο νόμισμα και υψηλά επιτόκια. Η διαφαινόμενη «καρδιακή ανακοπή» της οικονομίας έρχεται σε μία χρονιά τοπικών και προεδρικών εκλογών καθώς και, ενδεχομένως, γενικών εκλογών. Οι φόβοι περί πολιτικής αστάθειας μεταφέρονται πίσω στις αγορές συναλλάγματος.
Η νομισματική αδυναμία και οι φόβοι για τον πληθωρισμό έχουν πλήξει επίσης την Αργεντινή και τη Νότια Αφρική. Η αναταραχή δεν είναι –ή τουλάχιστον όχι ακόμα- της κλίμακας των μεγάλων νομισματικών κρίσεων της δεκαετίας του 1990. Ωστόσο, έχει ήδη παγκόσμιο αντίκτυπο. Όπως πάντα, οι ΗΠΑ είναι σχετικά ανθεκτικές στις παγκόσμιες κρίσεις, μέχρι ένα σημείο –κάτι που δεν ισχύει τόσο για την Ευρώπη, τουλάχιστον στο σύνολο της ευρωζώνης.
Ας ξεκινήσουμε με το άμεσο αποτέλεσμα της τουρκικής κρίσης στην Ελλάδα και στην Κύπρο. Το μέγεθος του αντίκτυπου μπορεί να μην είναι τόσο μεγάλο σε παγκόσμια κλίμακα, αλλά είναι σημαντικό για αυτές τις δύο χώρες. Η κύρια βιομηχανία τους –ο τουρισμός- ανταγωνίζεται επί ίσοις όροις με την Τουρκία. Οι Έλληνες και οι Κύπριοι έχουν καταβάλει μεγάλες προσπάθειες για να βελτιώσουν την ανταγωνιστική τους θέση μέσω περικοπών στους μισθούς και τις τιμές. Η ανάκαμψη στον τομέα του τουρισμού είναι ένα από τα ελάχιστα θετικά σημεία στις καταβεβλημένες οικονομίες τους. Η υποτίμηση της τουρκικής λίρας έρχεται να βάλει τέλος στον ανταγωνισμό. Οποιοσδήποτε παραθεριστής επιθυμεί να κατευθυνθεί προς την Ανατολική Μεσόγειο θα βρει την Τουρκία πολύ φθηνότερη. Είναι ένα παιχνίδι που η Ελλάδα και η Κύπρος δε μπορούν να κερδίσουν.
Ο λόγος είναι, βέβαια, ότι οι δύο χώρες παραμένουν στο ευρώ, το οποίο ενισχύεται. Η πραγματική σταθμισμένη συναλλαγματική ισοτιμία του ευρώ –εμπορικά σταθμισμένη έναντι όλων των άλλων νομισμάτων αφού λάβουμε υπόψη τον πληθωρισμό- ανέβηκε κατά 1,7 τοις εκατό το Δεκέμβριο, σύμφωνα με στοιχεία από την Τράπεζα Διεθνών Διακανονισμών. Πιθανότατα να ανέβηκε κι άλλο τον Ιανουάριο. Για μία οικονομία στα πρόθυρα του αποπληθωρισμού, η νομισματική κρίση της διπλανής πόρτας είναι το τελευταίο πράγμα που θέλει να συμβεί. Και αυτό δεν είναι απλώς ένα πρόβλημα της Ελλάδας και της Κύπρου, αλλά ολόκληρης της ευρωζώνης στο σύνολό της.
Για την ευρωζώνη στο σύνολό της, το κύριο πρόβλημα δεν είναι το εμπόριο, καθότι έχει σχετικά μεγάλο εμπορικό πλεόνασμα. Αντ’ αυτού, το πρόβλημα είναι ο αντίκτυπος στο επίπεδο των τιμών. Η Eurostat, η στατιστική υπηρεσία της ΕΕ, εκτιμά ότι ο δομικός πληθωρισμός ήταν στο 0,8 τοις εκατό τον Ιανουάριο.
Επικεντρώνομαι στο δομικό πληθωρισμό διότι αυτό είναι το μέτρο που αποκλείει ευμετάβλητα στοιχεία όπως η ενέργεια και τα τρόφιμα, και τείνει να είναι σταθερός. Ο δείκτης του δομικού πληθωρισμού παρουσιάσει στενές διακυμάνσεις γύρω από τα επίπεδα του Γενάρη, τους τελευταίους τέσσερις μήνες. Με άλλα λόγια, έχει γίνει δυσάρεστα αμετάβλητος σε ένα επίπεδο το οποίο είναι πολύ κάτω από τον στόχο του πληθωρισμού της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας.
Στο 0.8 τοις εκατό, δεν απέχουμε πολύ από τον αποπληθωρισμό. Ένα ενιαίο, μεγάλο σοκ μπορεί να είναι το μόνο που χρειάζεται. Αυτό που συμβαίνει στην Τουρκία και στην Αργεντινή μπορεί να αποτελέσει ένα τέτοιο σοκ. Και δεν έχω αρχίσει καν να μιλάω για τις πιθανές συνέπειες της αλλαγής της οικονομικής πολιτικής στην Κίνα.
Ο Μάριο Ντράγκι, ο πρόεδρος της ΕΚΤ, υποσχέθηκε τον περασμένο μήνα να χαλαρώσει τη νομισματική πολιτική, εάν ο πληθωρισμός κλείσει σε χαμηλότερα από τα αναμενόμενα επίπεδα. Η προϋπόθεση αυτή πληρούται πλέον, οπότε θα περίμενα από αυτόν και το διοικητικό του συμβούλιο να τηρήσουν την υπόσχεσή τους.
Ωστόσο, μία ακόμα μικρή μείωση των επιτοκίων δεν θα είναι αρκετή. Η νομισματική πολιτική έχει πολλές άμεσες επιπτώσεις, για παράδειγμα στη χρηματιστηριακή αγορά, αλλά οι επιπτώσεις της στα επίπεδα των τιμών απαιτούν χρόνο. Μία μείωση των επιτοκίων κατά 0,15 ποσοστιαία μονάδα δεν θα μπορούσε ποτέ να κάνει τη διαφορά μεταξύ αποπληθωρισμού και σταθερότητας τιμών. Η ΕΚΤ θα χρειαστεί να κάνει κάτι πολύ πιο δραστικό για να αποφύγει τον αποπληθωρισμό. Δεν είμαι σίγουρος ότι θα δούμε μια αρκετά δυναμική απάντηση. Ήδη, το έχει αφήσει για πολύ αργά.
Αυτό που είναι πραγματικά ανησυχητικό είναι το γεγονός ότι, αφήνοντας τον πληθωρισμό να πέσει και να διατηρήσει τα σημερινά του επίπεδα, αυτό έχει ήδη παράγει ένα είδος αποπληθωρισμού.
Όπως σημείωσε πρόσφατα ο Βέλγος οικονομολόγος Paul de Grauwe, ο αποπληθωρισμός του χρέους μπορεί να παρατηρηθεί ακόμη και όταν τα επίσημα ποσοστά πληθωρισμού είναι θετικά. Αυτό συμβαίνει όταν οι προσδοκίες για τους μελλοντικούς δείκτες πληθωρισμού είναι χαμηλότερες από ό,τι ήταν όταν έγιναν οι συμβάσεις του χρέους.
Είναι προφανές ότι δεν πρόκειται για ένα διαισθητικό αποτέλεσμα. Αυτό σημαίνει ότι όταν οι προσδοκίες για τον πληθωρισμό πέφτουν σε μόνιμη βάση, η αξία του υφιστάμενου χρέους αυξάνεται –ακόμη και αν δεν έχει αναληφθεί νέο χρέος. Δεν χρειάζεται να φτάσουμε στο μηδενικό πληθωρισμό για να βρεθούμε σε δύσκολη θέση.
Λίγοι είναι οι δανειστές και οι δανειζόμενοι που περίμεναν ότι ο δομικός πληθωρισμός θα «κολλήσει» στο 0,8 τοις εκατό. Ο αποπληθωρισμός του χρέους είναι επικίνδυνος σε έναν κόσμο με μία άλυτη κρίση χρέους. Όσο περισσότερο περιμένεις, τόσο χειρότερα γίνονται τα πράγματα.
Το τελευταίο πράγμα που χρειάζεται η παγκόσμια οικονομία αυτή τη στιγμή είναι μία αναβίωση της ευρωπαϊκής κρίσης χρέους. Είναι αλήθεια ότι η παγκόσμια οικονομία διανύει μία αδύναμη κυκλική ανάκαμψη. Ωστόσο, είναι επίσης αλήθεια ότι οι πάντες είναι ευάλωτοι στα σοκ που λαμβάνουν χώρα οπουδήποτε αλλού.