Kατά τη διάρκεια δύο χαμένων δεκαετιών, αυθεντίες προφήτευσαν μια σειρά από νέα ξεκινήματα και σημεία καμπής για την οικονομία της Ιαπωνίας και οι περισσότερες διαψεύστηκαν. Ωστόσο, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το 2015 θα περάσει στην ιστορία ως ένα κρίσιμο έτος.
Τρία βασικά γεγονότα θα θέσουν σε δοκιμασία το σχέδιο τριών σημείων του πρωθυπουργού Shinzo Abe για να αποκτήσει ξανά η οικονομία νεύρο.
Πρώτον, η Τράπεζα της Ιαπωνίας θα έρθει αντιμέτωπη με μια σκληρή καταληκτική ημερομηνία για τη δέσμευσή της να εξαλείψει τον αποπληθωρισμό. Οι περισσότεροι πίστευαν ότι θα χάσει σίγουρα τον στόχο της, ωστόσο η επιπλέον δόση της ποσοτικής χαλάρωσης που ανακοινώθηκε τον Οκτώβριο του 2014 αναπτέρωσε τις ελπίδες για πληθωρισμό της τάξης του 2%. Δεύτερον, μια περαιτέρω αύξηση στον φόρο κατανάλωσης, η ιαπωνική εκδοχή του φόρου προστιθέμενης αξίας, αναμένεται τον Οκτώβριο, 18 μήνες μετά την πρώτη το 2014. Δεδομένων των επισφαλών δημοσίων οικονομικών της Ιαπωνίας, η κοινή λογική υπαγορεύει ότι ο κ. Abe δεν έχει άλλη επιλογή παρά να προχωρήσει. Ωστόσο, ένα ακόμα χτύπημα στις καταναλωτικές δαπάνες θα βύθιζε την οικονομία που βρίσκεται σε φάση βραδείας ανάκαμψης. Τρίτον, ο κ. Abe, ο οποίος παρέμεινε πολιτικά άτρωτος το 2014, μπορεί να αντιμετωπίσει μια πιο δύσκολη περίοδο πριν από τις εκλογές για την προεδρία του Φιλελεύθερου Δημοκρατικού Κόμματος (LPD) τον Σεπτέμβριο. Κάτι λιγότερο από μια λαμπρή νίκη για αυτόν σε αυτήν την μάχη – και για το LPD σε μια σειρά από τοπικές εκλογικές αναμετρήσεις την άνοιξη – θα μπορούσε να αποδυναμώσει την ικανότητά του να φέρει αποτελέσματα.
Πράγματι, υπάρχει το ενδεχόμενο το 2015 να είναι το έτος κατά το οποίο τα Abenomics, όπως είναι γνωστό το πρόγραμμα του κ. Abe, να αρχίσουν να αποδομούνται. Πέρασε το μεγαλύτερο μέρος του 2013 και του 2014 απολαμβάνοντας τη διεθνή αναγνώριση για τον ριζοσπαστισμό του. Οι αγορές χαιρέτιζαν τη χαλάρωση της νομισματικής πολιτικής από την ΤτΙ ως θρίαμβο και καλωσόριζαν την επέκτασή της το φθινόπωρο του 2014. Το δεύτερο μέρος του σχεδίου του κ. Abe, μια γενναία δόση δημοσιονομικών δαπανών, ως επί το πλείστον πέτυχε τον στόχο του. Ωστόσο, το τρίτο, μια σειρά από φιλόδοξες διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις, που είχαν ως στόχο την ενίσχυση της οικονομίας της προσφοράς, βρίσκεται ακόμα σε εξέλιξη.
Ο κ. Abe οφείλει να αποφασίσει σύντομα αν θα προχωρήσει ή όχι με τη δεύτερη αύξηση φόρων. Καμία άλλη μεγάλη χώρα δεν έχει διπλασιάσει το ΦΠΑ μόλις σε ενάμιση χρόνο, για ευνόητους λόγους. Οι ιάπωνες αντιτίθενται σε μια δεύτερη αύξηση φόρων με πολύ πιο ηχηρό τρόπο απ’ ότι την πρώτη φορά. Ωστόσο, δεν υπάρχουν πολλά περιθώρια να αποφύγει την αντιμετώπιση του δημόσιου χρέους, το οποίο τώρα ξεπερνάει το 240% του ΑΕΠ. Το 2015 η Ιαπωνία ίσως επιτύχει μόνο τον βασικό στόχο της μείωσης του πρωτογενούς της ελλείμματος – το χάσμα μεταξύ των δαπανών και των εσόδων της κυβέρνησης, εξαιρουμένων των πληρωμών των τόκων – περίπου στο 3,2% του ΑΕΠ.
Αν τα Abenomics τελικά αποτύχουν, οι υποστηρικτές του κ. Abe θα θεωρήσουν τις δύο φορολογικές αυξήσεις του 2014 και του 2015 (εφόσον τελικά η δεύτερη αύξηση προχωρήσει) ως τον βασικό λόγο. Η αύξηση του Απριλίου του 2014 προκάλεσε το επόμενο τρίμηνο πτώση του ΑΕΠ σε ποσοστό 7,1% σε ετήσια βάση – πολύ χειρότερο από το αναμενόμενο. Μια ακόμα αύξηση σίγουρα θα απαιτήσει περισσότερα φορολογικά κίνητρα, επιπλέον του δεύτερου γύρου νομισματικής χαλάρωσης από την ΤτΙ. Μέχρι στιγμής, η ΤτΙ έχει επιτύχει πληθωρισμό, ο οποίος δεν υπερβαίνει το 1,5%, μη συμπεριλαμβανομένης της επίδρασης της αύξησης του φόρου κατανάλωσης, και καθώς ο αντίκτυπος ενός αδύναμου γιεν μετριάστηκε στη μέση του έτους, οι δείκτες των τιμών άρχισαν να υποχωρούν ξανά. Αν η διευρυμένη χαλάρωση δε δείξει σύντομα αποτελέσματα – και κάποιοι από τους μηχανισμούς της ΤτΙ, όπως ο τραπεζικός δανεισμός, δεν αποδώσουν όσο αναμενόταν – το πρώτο «βέλος» θα αμφισβητηθεί ξανά.
Όλη αυτή η νομισματική γενναιοδωρία, αν δεν συνοδεύεται από διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις, μπορεί ενδεχομένως να πτοήσει τις αγορές ομολόγων. Το καλύτερο σημάδι προόδου σχετικά με το τρίτο «βέλος» θα ήταν μια ισχυρή συμφωνία για τη Σύμπραξη της Περιοχής του Ειρηνικού, μια συμφωνία ελεύθερου εμπορίου. Ωστόσο η συμφωνία δεν έχει ακόμη επιτευχθεί. Μια ακόμη δοκιμασία θα είναι το κατά πόσο η κυβέρνηση θα ήταν πρόθυμη να αντιμετωπίσει την άκαμπτη, δύο ταχυτήτων αγορά εργασίας της Ιαπωνίας. Ωστόσο, πολλοί φοβούνται ότι το 2015 ίσως γίνουν μάρτυρες της επιστροφής στην απαρχαιωμένη τακτική δαπανών από τον δημόσιο κορβανά στην ύπαιθρο, ως μέρος ενός νέου σχεδίου για την τόνωση των τοπικών οικονομιών – το αντίθετο μιας μεταρρύθμισης στραμμένης στο μέλλον.
Ο αυξανόμενος πληθωρισμός και η αύξηση του φόρου κατανάλωσης του 2014 έχουν περιορίσει την αγοραστική δύναμη των νοικοκυριών, καθώς δεν κατέστη εφικτό να συμβαδίσουν οι μισθοί. Την άνοιξη οι ψηφοφόροι θα έχουν μια μεγάλη ευκαιρία να τιμωρήσουν το LPD στις εθνικές τοπικές εκλογές. Ακόμα και έτσι, ο κ. Abe μπορεί να επωφεληθεί από την αδυναμία της ιαπωνικής αντιπολίτευσης να προκαλέσει πρόωρες εκλογές για την Κάτω Βουλή το καλοκαίρι, στο πλαίσιο της προετοιμασίας της ψηφοφορίας για την ηγεσία του κόμματος αργότερα.
Déjà vu με μια διαφορά
Η ατζέντα του κ. Abe για την εθνική ασφάλεια θα επιφέρει βαρύ πλήγμα για το πολιτικό του κεφάλαιο. Το 2015 θέλει να ξεκινήσει να περνά μια σειρά από μη δημοφιλή νομοσχέδια που θα επιτρέπουν στην Ιαπωνία να σταθεί στο πλευρό των συμμάχων της εάν αυτοί δεχθούν επίθεση. Αυτό θα έρθει να προστεθεί στις σοβαρές εντάσεις με την Κίνα και τη Νότιο Κορέα. Τη χρονιά της 50ης επετείου από την εξομάλυνση των σχέσεων μεταξύ της Ιαπωνίας και της Νοτίου Κορέας και της 70ης από το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, τα βλέμματα θα στραφούν στον κ. Abe για να διαπιστωθεί αν, όπως είχε υπονοήσει παλαιότερα, θα προβεί σε μια νέα «δήλωση με βαθύ ορίζοντα» σχετικά με το πολεμικό παρελθόν της Ιαπωνίας. Κάτι τέτοιο θα μπορούσε να πυροδοτήσει περαιτέρω περιφερειακές εντάσεις.
Από πολλές απόψεις, το 2015 μπορεί να μοιάζει με επανάληψη του 2014. Πέραν του τελευταίου γύρου νομισματικής χαλάρωσης, θα υπάρξει μεγαλύτερη δημοσιονομική ώθηση για να αντισταθμιστεί η αύξηση του φόρου κατανάλωσης και περαιτέρω κινήσεις για διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις – με λίγα λόγια, περισσότερα Abenomics. Αυτή τη φορά, όμως, αν τα αποτελέσματα δεν επέλθουν γρήγορα, οι ψηφοφόροι πιθανώς να μη δείξουν άλλη ανοχή.