Τείχη χτίζονται σε όλη την Ευρώπη. Στην Ουγγαρία, έχουν τη φυσική μορφή των φρακτών από συρματόπλεγμα, όπως μεγάλο μέρος του παλιού σιδηρούν παραπετάσματος. Στη Γαλλία, στη Γερμανία, στην Αυστρία και στη Σουηδία είναι οι συνοριακοί έλεγχοι που έχουν επανέλθει προσωρινά εντός της χωρίς σύνορα ζώνης του Σένγκεν.
Και παντού στην Ευρώπη υπάρχουν τα τείχη του μυαλού, που υψώνονται καθημερινά. Η ψυχολογική τους σύσταση αναμειγνύει τους κατανοητούς φόβους – αφού οι κτηνωδίες στο Παρίσι πραγματοποιήθηκαν από ανθρώπους που μπορούσαν να μετακινηθούν ελεύθερα από την άλλη πλευρά των συνόρων μέχρι το Βέλγιο – με κραυγαλέα προκατάληψη, που ενισχύεται από ξενοφοβικούς πολιτικούς και ανεύθυνους δημοσιογράφους.
Αυτό που βλέπουμε το 2015 είναι το αντίστροφο του 1989 στην Ευρώπη. Θυμηθείτε πως η φυσική κατάρριψη του σιδηρούν παραπετάσματος ξεκίνησε με την κοπή του συρματοπλέγματος μεταξύ της Ουγγαρίας και της Αυστρίας. Τώρα είναι η Ουγγαρία που δίνει το παράδειγμα με το χτίσιμο νέων φραχτών και ο πρωθυπουργός της, Βίκτορ Όρμπαν, τροφοδοτεί την προκατάληψη. Η Ευρώπη πρέπει να κρατήσει έξω τους μουσουλμάνους μετανάστες, είπε ο Όρμπαν νωρίτερα αυτό το φθινόπωρο, «για να μείνει η Ευρώπη χριστιανική».
Τον ακολουθούν στον ίδιο τόνο παραδειγματικοί χριστιανοί, όπως η Μαρίν λε Πεν της Γαλλίας, η πολιτικός του Εθνικού Μετώπου που έχει αναστατώσει τη γαλλική πολιτική σκηνή, και ο Kelvin MacKenzie της Sun. Ο αδελφός MacKenzie χρησιμοποίησε την εξαιρετικά παραπλανητική παρουσίαση της δημοσκόπησης της εφημερίδας σε βρετανούς μουσουλμάνους για να γράψει μια στήλη με τίτλο: «Αυτή η σοκαριστική δημοσκόπηση σημαίνει πως πρέπει να κλείσουμε την πόρτα σε νεαρούς μουσουλμάνους μετανάστες».
Λες και οι 2,7 μουσουλμάνων που βρίσκονται ήδη στη Βρετανία δε θα κάνουν περισσότερα παιδιά. Λες και η μικροσκοπική αλλά θανάσιμη μειονότητα των ισλαμιστών τρομοκρατών της Ευρώπης δε βρίσκονται ήδη εδώ, πολλοί από αυτούς γεννημένοι, μεγαλωμένοι και ριζοσπαστικοποιημένοι στα στενά της Βρετανίας, του Βελγίου και της Γαλλίας.
Πολλοί ευρωπαίοι υποστηρίζουν πλέον πως οι χώρες τους πρέπει να επαναφέρουν τους συνοριακούς ελέγχους, ακόμη και εντός της ζώνης του Σένγκεν. Σε δημοσκοπήσεις που έγιναν μετά τα χτυπήματα του Παρισιού, περίπου 70% των ερωτηθέντων στην Ολλανδία είπαν πως η χώρα τους θα πρέπει να κλείσει τα σύνορά της. Πέραν του ερωτήματος του κατά πόσο αυτό κάνει τον κόσμο ασφαλέστερο στην πραγματικότητα από την τρομοκρατία, το κλείσιμο των εσωτερικών συνόρων απειλεί να καταστρέψει αυτό που οι περισσότεροι ευρωπαίοι εκτιμούν περισσότερο στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Αυτός δεν είναι ένας ρητορικός ισχυρισμός. Ερωτηθέντες στην τελευταία ευρωβαρομετρική δημοσκόπηση σε ολόκληρη την ΕΕ, «Ποιο από τα ακόλουθα θεωρείτε πως είναι το πιο θετικό αποτέλεσμα της ΕΕ;» η κορυφαία απάντηση, με 57% των ερωτηθέντων, ήταν «η ελεύθερη μετακίνηση ανθρώπων, αγαθών και υπηρεσιών εντός της ΕΕ». Για αρκετά χρόνια, αυτή η απάντηση ανταγωνίζεται για την πρώτη θέση την «ειρήνη μεταξύ των κρατών-μελών».
Τρεις ξεχωριστές εξελίξεις έχουν οδηγήσει στην επιστροφή των τειχών. Πρώτη, στη Βρετανία – και σε μικρότερο βαθμό σε άλλα μέρη της βόρειας Ευρώπης – ήταν η κλίμακα της μετακίνησης των ανθρώπων εντός της ΕΕ.
Αυτοί από την ανατολική Ευρώπη μετακινήθηκαν κυρίως μετά τη μεγάλη μεγέθυνση του 2004, και αντιπροσωπεύονται από τη συμβολική μορφή του πολωνού υδραυλικού (που πλέον είναι πιθανό να είναι φοιτητής διδακτορικού ή τραπεζικός διευθυντής). Αυτούς ακολούθησε ένα άλλο κύμα από τη νότιο Ευρώπη, όταν η κρίση της ευρωζώνης άρχισε να ωθεί τους ισπανούς, πορτογάλους και έλληνες μεταπτυχιούχους να γίνουν σερβιτόροι στο Λονδίνο ή το Βερολίνο. Αυτό δεν έχει καμία σχέση με το Σένγκεν, του οποίου η Βρετανία δεν είναι μέλος, αλλά έχει απόλυτη σχέση με την ελεύθερη μετακίνηση στην καρδιά της ΕΕ.
Δεύτερη είναι η προσφυγική κρίση. Ακόμη περισσότεροι άνθρωποι έχουν εγκαταλείψει τους πολέμους, την τρομοκρατία και την οικονομική δυστυχία που έχουν αντικαταστήσει τις παλαιάς κοπής δικτατορίες (που επίσης παρέχουν τρομοκρατία και οικονομική δυστυχία) σε μεγάλο κομμάτι της ευρύτερης Μέσης Ανατολής και της Αφρικής. Ρισκάρουν τη ζωή τους στα χέρια εγκληματιών λαθρεμπόρων για να φτάσουν στην Ευρώπη και τη γη της επαγγελίας στην καρδιά της – τη Ντόιστλαντ. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της ύπατης αρμοστείας για τους πρόσφυγες των Ηνωμένων Εθνών, από τις 19 Νοεμβρίου, 850.571 «πρόσφυγες και μετανάστες» έχουν καταφτάσει μέσω θαλάσσης στην Ευρώπη φέτος, ενώ 3.485 έχουν πεθάνει ή «χαθεί» στη θάλασσα. Η Μεσόγειος έχει γίνει ορίζοντας ελπίδας για τους απελπισμένους, και ένα υδάτινο νεκροταφείο.
Λίγο περισσότερο από το 50% των αφίξεων από τη Μεσόγειο ήταν από τη Συρία, και 20% από το Αφγανιστάν. Πολλοί από αυτούς – όσοι τα καταφέρνουν – είναι 100% γνήσιου πρόσφυγες υπό την αυστηρή έννοια ότι έχουν «βάσιμο φόβο καταδίωξης» στη δική τους χώρας. Ωστόσο, όπως υποδεικνύει η UNHCR, ο αριθμός τους αναπόφευκτα συμπεριλαμβάνει και κάποιους που εγκαταλείπουν τις ανυπόφορες υλικές συνθήκες που δημιουργούν τα αποτυχημένα κράτη. Εδώ, η 30 ετών και 26 χωρών ζώνη του Σένγκεν έχει απόλυτη σχέση, καθώς μόλις οι πρόσφυγες καταφέρουν να εισέλθουν, η έλλειψη συνοριακών ελέγχων τους διευκολύνουν να κινηθούν προς τη Γερμανία – κάτι που ήθελαν να κάνουν και πριν η καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ πει αυτό το καλοκαίρι πως θα ήταν ευπρόσδεκτοι εκεί.
Τρίτον, υπάρχουν και οι ισλαμιστές τρομοκράτες, με την πιο πρόσφατη επίθεσή τους κατά θεατών συναυλίας και θαμώνων εστιατορίου στο Παρίσι. Οι περισσότεροι από αυτούς είναι γεννημένοι στην Ευρώπη, παρ’ ότι κάποιοι αποκτούν τις δολοφονικές δεξιότητές τους στη Συρία ή το Αφγανιστάν. Ένας από τους δολοφόνους του Παρισιού, απ’ ότι φαίνεται, πιθανώς πέρασε στην χωρίς σύνορα Ευρώπη του Σένγκεν ως «πρόσφυγας» με (πραγματικό ή ψεύτικο) συριακό διαβατήριο. Σε κάθε περίπτωση, μπορούσαν να κινηθούν ελεύθερα από και προς τις Βρυξέλλες, «δολοφόνοι χωρίς σύνορα».
Και έτσι, στο σημερινό μείγμα των ευρωπαϊκών φόβων, ενισχυμένο από τους δημαγωγούς της πολιτικής και του Τύπου, όλοι βρίσκονται ανακατεμένοι: οι απολύτως νόμιμοι μετανάστες -πολίτες της ΕΕ, οι παράνομοι μετανάστες από τρίτες χώρες, οι κατά το ήμισυ οικονομικοί μετανάστες και κατά ήμισυ πολιτικοί πρόσφυγες, οι πρόσφυγες από τον πόλεμο στη Συρία, οι κλασσικοί πολιτικοί πρόσφυγες από την Ερυθραία, οι μουσουλμάνοι (ή «μουσουλμάνοι») και οι τρομοκράτες. Κατά κάποιον τρόπο έχει δημιουργηθεί μια φανταστική συνέχεια από τον πολωνό υδραυλικό έως τον σύρο βομβιστή αυτοκτονίας.
Την ίδια στιγμή, η νέα κυβέρνηση των πολωνών υδραυλικών, η οποία αποτελείται κυρίως από καλούς χριστιανούς, έχει ακολουθήσει την Ουγγαρία και τη Σλοβακία λέγοντας πως δε θα δεχτούν μουσουλμάνους μετανάστες. Όχι Σαμαρείτες, σας παρακαλούμε, είμαστε χριστιανοί.
Κατά συνέπεια, πέραν του χωρισμού βορά-νότου που δημιουργήθηκε από την κρίση της ευρωζώνης, προκύπτει ένας νέος διχασμός ανατολής-δύσης. Η ανατολική Ευρώπη αρνείται την αλληλεγγύη που, σε άλλες περιπτώσεις, έχει τόσο συχνά επικαλεστεί από τους ευρωπαίους εταίρους της. Η νοτιοανατολική Ευρώπη έχει βρεθεί στη μέση. Το σαββατοκύριακο, η μακεδονική αστυνομία βρέθηκε να δίνει μάχη με μετανάστες στα σύνορα με την Ελλάδα, με 40 περίπου άτομα να τραυματίζονται. Αυτό είναι μια μικρή πρώτη γεύση του τι θα μπορούσε να συμβεί στα Βαλκάνια εάν τα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ δε γίνουν λιγότερο προσπελάσιμα, ιδιαίτερα για όσους φτάνουν μέσω Τουρκίας, ενώ η βόρεια Ευρώπη λέει «όχι άλλο».
Κάποτε ακούσαμε τη Μέρκελ να – η οποία γνωρίζει πώς είναι να ζεις πίσω από ένα σιδηρούν παραπέτασμα – στοχάζεται πως, για να δείξουμε στους νέους ανθρώπους την αξία της ελεύθερης και ανοικτής Ευρώπης, θα πρέπει ίσως να κλείσουμε τα εθνικά σύνορα για μία ή δύο ημέρες.
Μπορεί ακόμη να έχουμε την ευκαιρία να δοκιμάσουμε το πείραμα της Μέρκελ – κατά ειρωνική συγκυρία, εν μέρει λόγω του δικού της υπερβολικά γενναιόδωρου υπολογισμού όταν είπε πως όλοι οι πρόσφυγες θα ήταν ευπρόσδεκτοι στη Γερμανία χωρίς να σιγουρευτεί πρώτα πως οι υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες θα την ακολουθούσαν εκεί που οδηγούσε.
Το κατά πόσο το πείραμα θα είχε το επιθυμητό αποτέλεσμα είναι ένα άλλο ερώτημα. Προς το παρόν, το μόνο που μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα είναι πως η Ευρώπη υπήρξε γνωστή ως η ήπειρος που έριξε τα τείχη, και τώρα είναι αυτή που τους ξαναχτίζει.