Ο πιο αδύναμος κρίκος της Ευρωπαϊκής Ένωσης μπορεί να μετατραπεί σε υπαίθριο προσφυγικό καταυλισμό εάν υπερισχύσει η επιθυμία κάποιων ευρωπαίων ηγετών. Εν μέσω ανησυχιών πως η Ελλάδα δεν καταφέρνει να φυλάξει τα εξωτερικά σύνορα της Ευρώπης, έχουν γίνει πιο επίμονες οι εκκλήσεις για απομόνωσή της βοηθώντας τη Μακεδονία να κλείσει τα νότια σύνορά της – τα οποία πρέπει να διασχίσουν οι πρόσφυγες για να συνεχίσουν το ταξίδι τους βόρεια – και αποβάλλοντας την Ελλάδα από τη ζώνη ελεύθερης μετακίνησης της ΕΕ, το Σένγκεν.
Αυτές οι προτάσεις θα αποκλείσουν την Ελλάδα από την υπόλοιπη ΕΕ, παγιδεύοντας δεκάδες χιλιάδες αιτούντων ασύλου σε μια πολιτικά και οικονομικά ευάλωτη χώρα, χωρίς τις υποδομές και τους πόρους για να τους φροντίσει. Οι περισσότεροι μετανάστες το γνωρίζουν αυτό. Γι’ αυτό και η Ελλάδα δεν ήταν ποτέ ο προορισμός τους. Ήταν απλά η διαδρομή προς πιο εύπορα κράτη στα βάθη της ηπείρου.
Η αύξηση των τειχών γύρω από την Ευρώπη δε θα τους εμποδίσει. Αντ’ αυτού, θα βρουν νέες διαδρομές ή θα οδηγηθούν βαθύτερα υπογείως.
Η πόλη της Ιδωμένης στα ελληνικά σύνορα προσφέρει μια ματιά στο πώς θα εξελιχθεί η προσφυγική κρίση της Ελλάδας εάν η χώρα αποκλειστεί από την υπόλοιπη Ευρώπη. Ο καταυλισμός μετάβασης που βρίσκεται κατά μήκος των σιδηροδρομικών γραμμών που συνδέουν την Ελλάδα και τη Μακεδονία, έχει αναδειχθεί σε στενό κανάλι για τους μετανάστες που ταξιδεύουν βορειοδυτικά μέσω των Βαλκανίων.
Λαθρέμποροι ήλεγχαν αυτήν την περιοχή πολύ προτού ξεσπάσει η μεταναστευτική κρίση της Ευρώπης τον περασμένο χρόνο. Εκείνες οι μαφίες «εξαφανίστηκαν ολοσχερώς» το προηγούμενο καλοκαίρι, όταν τα βαλκανικά κράτη, συμπεριλαμβανομένης της Μακεδονίας, άρχισαν να προσφέρουν 72 ώρες στους αιτούντες ασύλου για να διασχίσουν νόμιμα τις χώρες τους, σύμφωνα με τον Αντώνη Ρήγα, συντονιστή των Γιατρών Χωρίς Σύνορα στην Ιδωμένη. Για πρώτη φορά, ένας «ανθρωπιστικός διάδρομος» προς τη Γερμανία είχε ανοίξει, και η διαδρομή ήταν αναμφισβήτητα ασφαλέστερη από ποτέ. Επικρατούσε χάος φυσικά, όμως ελεγχόμενο χάος, με δεκάδες χιλιάδες να μπαίνουν και να βγαίνουν από την Ελλάδα μέσα σε λίγες ημέρες.
Όλα αυτά πήραν τέλος τον Νοέμβριο. Σε μια προσπάθεια να κρατήσουν έξω τους «οικονομικούς μετανάστες», η Μακεδονία και άλλες χώρες των δυτικών Βαλκανίων είπαν πως θα δέχονταν μόνο σύρους, αφγανούς και ιρακινούς, που ήταν πιο πιθανό να ανήκουν στην κατηγορία των προσφύγων. Η Ελλάδα δεν είχε λόγο σε αυτό το εθνικό φίλτρο αμφίβολης νομιμότητας – και δεν είχε άλλη επιλογή από το να διαχειριστεί τις χιλιάδες που παγιδεύτηκαν στην Ελλάδα εξαιτίας αυτού. Στην Ιδωμένη, ξέσπασαν βίαιες αντιδράσεις μεταξύ των χιλιάδων «άλλων» που προέρχονταν από χώρες όπως το Μαρόκο, το Ιράν και η Σομαλία. Και το λαθρεμπόριο επέστρεψε, σύμφωνα με τους εργαζομένους και τους εθελοντές της ανθρωπιστικής βοήθειας.
Η Ελλάδα, παραλυμένη από έξι χρόνια λιτότητας, καθυστερούσε με τη συστηματική καταγραφή της ροής των μεταναστών που έφταναν στα νησιά του Αιγαίου – τόσο που η Ευρωπαϊκή Κομισιόν είπε πως εντόπισε «σοβαρές ελλείψεις» στην προστασία των εξωτερικών συνόρων της Ευρώπης από την Ελλάδα. Εάν αυτές οι ελλείψεις παραμείνουν μέσα στους επόμενους τρεις μήνες, η 26μελής ζώνη Σένγκεν της Ευρώπης μπορεί να ψηφίσει για να επαναφέρει συνοριακούς ελέγχους για δύο χρόνια. Αυτή η απόφαση θα αποκλείσει στην πράξη την Ελλάδα, η οποία δε μοιράζεται ηπειρωτικά σύνορα με άλλες χώρες του Σένγκεν, από την υπόλοιπη ευρωζώνη. Οι μεγαλύτερες επιπτώσεις για την Ελλάδα θα ήταν οικονομικές, επιβραδύνοντας την κίνηση ανθρώπων και αγαθών σε αεροδρόμια και λιμάνια.
Την ίδια στιγμή, κάποιοι ευρωπαίοι ηγέτες έχουν ήδη παραιτηθεί από την Ελλάδα και στρέφουν το βλέμμα τους στη Μακεδονία και τη Βουλγαρία. Η Ουγγαρία και η Αυστρία ζητούν ενίσχυση του συρματοπλέγματος που τοποθέτησε η Μακεδονία στην Ιδωμένη το περασμένο φθινόπωρο. Ήδη δημιουργεί συμφόρηση αρκετών χιλιάδων ανθρώπων στην ελληνική πλευρά, καθώς η Μακεδονία ανοίγει και κλείνει το πέρασμα κατά βούληση, χωρίς προειδοποίηση.
Με αυτόν τον τρόπο η Ελλάδα, το σημείο εισόδου στην Ευρώπη για περισσότερους από 850.000 αιτούντες ασύλου τον προηγούμενο χρόνο, ήδη μετατρέπεται σε ένα τεράστιο κρατητήριο. Δεν μπορεί να κάνει πολλά για να αποτρέψει τις βάρκες των προσφύγων που καταφτάνουν στις ακτές της έκτασης 8.498 μιλίων – η μεγαλύτερη στην Ευρώπη. Μόλις φτάσουν στα χωρικά ύδατα της Ελλάδας, οι απωθήσεις θα παραβίαζαν τον διεθνή νόμο.
Όμως εάν η Ιδωμένη αποτελεί ένδειξη, μια περίοδος κλειστών ευρωπαϊκών συνόρων θα εξωθήσει όσους έχουν παγιδευτεί στην Ελλάδα να επιχειρήσουν ακόμη πιο επικίνδυνες διαδρομές για να βγουν. Ομάδες όπως η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες και ο Διεθνής Οργανισμός Μετανάστευσης ενθαρρύνουν όσους δεν μπορούν να ταξιδέψουν στη Μακεδονία υπό την πολιτική του εθνικού φίλτρου να επιστρέφουν στην Αθήνα, όπου μπορούν να καταθέσουν αίτηση για άσυλο ή να επιστρέψουν στην πατρίδα τους εθελοντικά. Αποφασισμένοι να προχωρήσουν, πολλοί παραμένουν στην Ιδωμένη, κοιμούνται σε εγκαταλελειμμένα κτίρια ή χωράφια καθώς προσπαθούν να περάσουν κρυφά τα σύνορα.
Επιπλέον, κατηγορώντας την Ελλάδα για τα μεταναστευτικά δεινά της Ευρώπης αγνοούνται οι ρίζες του προβλήματος, συγκεκριμένα ο συνεχής πόλεμος στη Συρία. Εγκληματικά δίκτυα στην Τουρκία έβγαλαν εκατομμύρια στέλνοντας πρόσφυγες και μετανάστες στην Ευρώπη πέρυσι. Η συμφωνία των 3 δισεκατομμυρίων ευρώ της ΕΕ με την Τουρκία για να σταματήσει τις μεταναστευτικές ροές δεν έχει αλλάξει σημαντικά τους αριθμούς των αφίξεων στην Ελλάδα έως τώρα. Το κλείσιμο της βαλκανικής διαδρομής στα ελληνομακεδονικά σύνορα χωρίς να σταματήσουν πρώτα οι βάρκες που ξεκινούν από τις τουρκικές ακτές ευνοεί άμεσα τους λαθρεμπόρους στην Ευρώπη.
Ένα ακόμη σημαντικό πρόβλημα είναι η έλλειψη νόμιμων εναλλακτικών για τους πρόσφυγες για να φτάσουν στην Ευρώπη – ή να κινηθούν σε αυτή μόλις φτάσουν. Η συμφωνία ΕΕ και Τουρκίας εστιάζει στο να παραμείνουν οι πρόσφυγες στην Τουρκία αντί να βοηθηθούν να φτάσουν ασφαλώς στην Ευρώπη. Και το πρόγραμμα μετεγκατάστασης της ΕΕ, το οποίο είχε δεσμευτεί να μεταφέρει 160.000 αιτούντες ασύλου από την Ελλάδα και την Ιταλία σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, έχει μεταφέρει μόλις 481 ως τώρα, όπως αναφέρει η Ευρωπαϊκή Κομισιόν. Λόγω της αργοπορίας του, ελάχιστοι αιτούντες ασύλου επιλέγουν να συμμετάσχουν. Σύμφωνα με την υπηρεσία ασύλου της Ελλάδας, μόνο 13 χώρες έχουν θέσει σε διαθεσιμότητα τη δυνατότητα μετεγκατάστασης. Συνεπώς, προτού η Ευρώπη αρχίσει να συζητά για αποκλεισμό της Ελλάδας, θα πρέπει να επιταχύνει το πρόγραμμα μετεγκατάστασης, αν θέλει να δουλέψει, και θα πρέπει να πιεστούν περισσότερα μέλη της ΕΕ για να επωμιστούν μερίδιο του βάρους.
Επιπλέον, η Ελλάδα δεν έχει τους πόρους για να καλύψει τα τρόφιμα, τη ιατροφαρμακευτική περίθαλψη και τη στέγαση για όσους θα παγιδεύονταν εάν τα σύνορά της με τη Μακεδονία έκλειναν μόνιμα. Η χώρα έχει ήδη δαπανήσει περισσότερα από 2 δισεκατομμύρια ευρώ για την προσφυγική κρίση τα τελευταία δύο χρόνια. Τα έξι χρόνια λιτότητας την έχουν καταστήσει ανίκανη να παρέχει ιατροφαρμακευτικές και κοινωνικές υπηρεσίες σε πολλούς από τους δικούς της πολίτες, πόσο μάλλον τους εκατοντάδες χιλιάδες ξένων που θα παγιδεύονταν επ’ αόριστον εάν έκλειναν τα σύνορα.
Για τους πρόσφυγες που ξεφεύγουν από τον πόλεμο και τον κατατρεγμό, το να φτάνουν στους προορισμούς τους στην Ευρώπη εν μέσω όλο και πιο αυστηρών συνοριακών πολιτικών είναι «σαν βιντεοπαιχνίδι» είπε η Φαίη Καραβασίλη, δικηγόρος από τη Βιέννη που άφησε τη δουλειά της για να βοηθήσει εθελοντικά τους πρόσφυγες στη βόρεια Ελλάδα. «Παλεύουν για να περάσουν, όμως μετά ανεβαίνουν στο επόμενο επίπεδο που έχει νέα σειρά εμποδίων.»
Λόγω της γεωγραφικής της θέσης, η Ελλάδα βρίσκεται στην πρώτη γραμμή της μεταναστευτικής κρίσης στην Ευρώπη. Ο αποκλεισμός της από την υπόλοιπη ήπειρο δε θα τη βοηθήσει, ούτε και θα κάνει τίποτα για να λύσει τη μεγαλύτερη μαζική μετακίνηση ανθρώπων μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Η πρόκληση για την Ευρώπη, συνεπώς, είναι να υπερβεί την επίμονη, λαϊκιστική των λίγων ιδιοτελών κρατών. Θα πρέπει να συνεργαστεί με την Τουρκία για να καταστείλει τα λαθραία δίκτυα και να προσφέρει κίνητρα στους πρόσφυγες να παραμείνουν εκεί υπό ανθρώπινες συνθήκες. Διαφορετικά, η Ευρώπη θα βρεθεί αντιμέτωπη με μια νέα ανθρωπιστική κρίση, αυτή τη φορά στην Ελλάδα.