Η έξαρση για να διώξουν τους αλήτες έξω θα μπορούσε να είναι προάγγελος της καθαρότερης πολιτικής. Αλλά μια αναβίωση της παράδοσης του λαϊκισμού στην περιοχή θα μπορούσε επίσης να απειλήσει τους εκκολαπτόμενους θεσμούς και μηχανισμούς που είναι η καλύτερη ελπίδα της Λατινικής Αμερικής για ένα πιο ειλικρινές αύριο.
Οι ψηφοφόροι είναι σωστά εξοργισμένοι με τη διαφθορά. Σχεδόν κάθε χώρα έχει δει το μερίδιό της σε μεγάλα σκάνδαλα. Στο Μεξικό, οι κυβερνήτες φέρονται ότι έχουν κλέψει γη, εισφορές κοινωνικής ασφάλισης των εργαζομένων, έλαβαν λαδώματα από δημόσιες συμβάσεις και μάλιστα αντικατέστησαν το παιδικό χημειοθεραπευτικό φάρμακο με νερό για να βγάλουν λεφτά. Στην Ονδούρα, δεκάδες εκατομμύρια δολάρια έχουν εξαφανιστεί από το σύστημα κοινωνικής ασφάλισης υπό την εποπτεία του προέδρου. Στη Βραζιλία, το ένα τρίτο του συνεδρίου, πέντε πρώην πρόεδροι, οκτώ υπουργοί και άλλοι αξιωματούχοι υπόκεινται σε έρευνα ή κατηγορητήριο για δωροδοκία και άλλα εγκλήματα. Ακόμη και τα υποτιθέμενα παρθένα έθνη της Χιλής και της Κόστα Ρίκα έχουν τραβηχτεί στον βούρκο: ο γιος της προέδρου Μιτσέλ Μπατσελέ ήταν μέρος μιας σκιερής συμφωνίας για ακίνητα και οι τρεις κλάδοι της κυβέρνησης της Κεντρικής Αμερικής κλονίστηκαν από ένα σκάνδαλο εισαγωγής τσιμέντου.
Το συνολικό κόστος της διαφθοράς για την περιοχή είναι εκπληκτικό, διώχνοντας δεκάδες δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως από τις οικονομίες της Βραζιλίας και του Μεξικού, 3 και 5 τοις εκατό του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος αντίστοιχα. Στην Κολομβία, εκτιμάται ότι ένα από τα 10 δημόσια δολάρια εξαφανίζεται – ισοδύναμο με ολόκληρο τον προϋπολογισμό για την υγεία.
Ωστόσο, η εμφάνιση της διαφθοράς ως σημαντικού πολιτικού θεμάτος είναι σε μεγάλο βαθμό το αποτέλεσμα θετικών περιφερειακών τάσεων. Σχεδόν όλα τα έθνη είναι τώρα δημοκρατίες. Η απόρριψη απολυταρχικών παρελθόντων επέτρεψε την άνοδο ενός ελεύθερου Τύπου, με ατρόμητους δημοσιογράφους πρόθυμους να αποκαλύψουν παραπτώματα. Οι έρευνές τους, με τη σειρά τους, έχουν επωφεληθεί από νέα εργαλεία, συμπεριλαμβανομένων των πράξεων ελευθερίας ενημέρωσης που έχουν ανοίξει τα δημόσια αρχεία καταγραφής σε έλεγχο. Σε ορισμένες χώρες, οι με κόπο κερδισμένες δικαστικές μεταρρυθμίσεις έχουν επίσης καρπούς, επιτρέποντας σε περισσότερους επαγγελματίες και αυτόνομους δικαστές και δικαστικούς αξιωματούχους να καταδικάζουν τους παραβάτες.
Η ενίσχυση αυτών των θεσμικών αλλαγών προέρχεται από κοινωνικές μετατοπίσεις. Η ανάπτυξη μιας μεσαίας τάξης – τώρα ένα πλήρες τρίτο του πληθυσμού της περιοχής – σημαίνει ότι δεκάδες εκατομμύρια πολιτών δεν επικεντρώνονται πλέον μόνο στην καθημερινή επιβίωση. Και πληρώνουν φόρους που δε θέλουν να δουν να εξαφανίζονται.
Ωστόσο, οι σχεδόν καθημερινές αποκαλύψεις της κακοδιαχείρισης, σε συνδυασμό με τη εξαιρετικά αργή πρόοδο στην απόδοση δικαιοσύνης τους δράστες, οδήγησαν σε απογοήτευση και πραγματικό θυμό με το πολιτικό κατεστημένο. Ως εκ τούτου, η σημερινή παρτίδα κεντρικών, ρεαλιστικών και φιλικών προς τις αγορές προέδρων, οι οποίοι χάνουν την έγκριση της κοινής γνώμης – μόνο ο πρόεδρος της Αργεντινής Μαουρίτσιο Μάκρι ισοφαρίζει στις βαθμολογίες έγκρισης.
Η αυξανόμενη αυτή αποστροφή άνοιξε ξανά την πόρτα σε λαϊκιστές περιθωριακούς που χρησιμοποιούν τη διαφθορά ως τη νέα τους ιαχή. Στην Ονδούρα, η προσωπικότητα της τηλεόρασης Σαλβαδόρ Νασράγια εκστράτευσε με βάση τα ανθρώπινα δικαιώματα και τη διαφθορά. Στο Μεξικό, ο Αντρές Μανουέλ Λόπες Ομπραδόρ κατηγορεί τους αντιπάλους του ως πολιτική μαφία που μόνο ο ίδιος μπορεί να διαλύσει. Στη Βραζιλία, αν και η αριστερά παραμένει πίσω από τον πρώην πρόεδρο Λουίς Ινάσιο Λούλα ντα Σίλβα παρά την καταδίκη του για διαφθορά, τα κεντρώα κόμματα έχουν καταρρεύσει κάτω από το βάρος παρόμοιων κατηγοριών. Στην Κολομβία, το συναίσθημα κατά του κατεστημένου είναι τόσο έντονο που ο αντιπρόεδρος Χερμάν Βάργκας Γιέρας έχει κόψει τους δεσμούς με το κόμμα του για να τρέξει μόνος του.
Τις τελευταίες δεκαετίες, οι οικονομικοί λαϊκιστές της Λατινικής Αμερικής έχουν εκμεταλλευτεί τα πραγματικά κενά μεταξύ εχόντων και των μη εχόντων της περιοχής, στηριζόμενοι σε αυτές τις ταξικές εντάσεις για να βγουν στην εξουσία. Μόλις βρίσκονταν εκεί, χρησιμοποίησαν τη δύναμή τους για να παρακάμψουν την ανεξαρτησία των κεντρικών τραπεζών, να αγνοήσουν τα όρια του προϋπολογισμού του Κογκρέσου και να εξαλείψουν άλλους ελέγχους και ισορροπίες. Οι σπάταλες δαπάνες τους καλλιέργησαν την πολιτική τους βάση, καθώς οδήγησαν στον πληθωρισμό, στην πτώση των επενδύσεων και στην αναπόφευκτη οικονομική συντριβή, τραυματίζοντας τους υποστηρικτές τους περισσότερο από οποιονδήποτε.
Εάν αυτό το λαϊκιστικό παρελθόν είναι ενδεικτικό, οι σημερινοί σταυροφόροι κατά της διαφθοράς θα μπορούσαν επίσης να χειροτερέψουν τα πράγματα. Καταπατώντας τις νομικές λεπτότητες καθώς καταδιώκουν εκείνους που έχουν εντοπίσει ως θύτες του παρελθόντος (συνήθως τους πολιτικούς αντιπάλους τους), θα μπορούσαν να υποβαθμίσουν την πολύ αργή αλλά πραγματική πρόοδο που σημειώνεται, υπονομεύοντας τη διαφάνεια και την υποχρέωση λογοδοσίας για να σταματήσουν παρόμοια συμπεριφορά στις δικές τους τάξεις. Από την άποψη αυτή, οι πρόσφατες βιαστικές κατηγορίες εναντίον της πρώην προέδρου της Αργεντινής Κριστίνα Φερνάντες ντε Κίρχνερ και των φίλων της είναι ανησυχητικές.
Πράγματι, οι θεσμικά προσανατολισμένοι ηγέτες είναι οι μόνοι που είναι εξοπλισμένοι για να αντιμετωπίσουν τους λόγους πίσω από τη δικαιολογημένη οργή των ψηφοφόρων. Αυτό που χρειάζονται τα λατινοαμερικανικά έθνη είναι βελτιώσεις που ενισχύουν τα θεσμικά όργανα. Αυτό που δυστυχώς μπορούν να πάρουν είναι ηγέτες με μεγαλοπρεπείς αλλά κενές υποσχέσεις.