Σήμερα, οι περισσότερες από τις χρηματιστηριακές αγορές του πλανήτη βρίσκονται στο ή κοντά σε ζενίθ όλων των εποχών, ενώ ο φόβος των επενδυτών – όπως αποτυπώνει το μέτρο μεταβλητότητας Vix – παραμένει στο χαμηλότερο επίπεδο από τότε που ξεκίνησε ο δείκτης το 1990. Δεν είναι λοιπόν παράξενο που οι επενδυτές λένε ότι η εποχή δεν ήταν ποτέ καλύτερη και οι κίνδυνοι δεν ήταν ποτέ χαμηλότεροι. Αλλά πόσο μπορεί να διαρκέσει αυτό το τελευταίο;
Ο πολιτικός κίνδυνος παραμένει υψηλός. Την άνοιξη του 2017, μετά τις εκλογές στην Ολλανδία και τη Γαλλία, φάνηκε ότι η λαϊκιστική άνοδος θα μπορούσε να έχει κορυφωθεί. Πόσο μακρινό φαίνεται αυτό τώρα.
Οι εκλογές στη Γερμανία και οι αποτυχημένες διαπραγματεύσεις συνασπισμού αποδυνάμωσαν τη θέση της καγκελάριου Άνγκελα Μέρκελ και δημιουργούν κίνδυνο να δημιουργηθεί ένα πολιτικό κενό στην καρδιά της ισχυρότερης οικονομίας της Ευρώπης.
Οι προσεχείς εκλογές στην Ιταλία και οι διαπραγματεύσεις για το Brexit αποτελούν περαιτέρω πηγές έντασης και αβεβαιότητας. Κοιτάζοντας πέρα από τα σύνορα της Ευρώπης, δεν υπάρχει έλλειψη πολιτικών σημείων ανάκαμψης, ενώ ο κίνδυνος από τις εμπορικές διαμάχες και ο προστατευτισμός θα μπορούσε ακόμη να εκτροχιάσει την παγκόσμια οικονομική ανάκαμψη.
Το επιχείρημα ότι η αβεβαιότητα είναι υψηλή έχει εμπειρική υποστήριξη. Ένας δείκτης αβεβαιότητας οικονομικής πολιτικής που αναπτύχθηκε από τρεις Αμερικανούς μελετητές έφθασε στο ανώτατο επίπεδό του τον Ιανουάριο του περασμένου έτους και παραμένει ανησυχητικά υψηλός. Το αυξημένο επίπεδο ενός δείκτη γεωπολιτικού κινδύνου που παρουσιάστηκε πρόσφατα σε ένα έγγραφο εργασίας της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ αποδίδει περαιτέρω ανησυχία.
Η πηγή της πολιτικής αβεβαιότητας στα δυτικά βιομηχανικά έθνη δεν είναι δύσκολο να βρεθεί. Η δραστική μείωση των οικονομικών προοπτικών, η εργασιακή ανασφάλεια, η στασιμότητα των πραγματικών μισθών, τα μη βιώσιμα συνταξιοδοτικά συστήματα και κυρίως η αυξανόμενη ανισότητα συνέβαλαν στη δημιουργία αίσθησης δυσαρέσκειας και αδικίας.
Αυτά είναι σε μεγάλο βαθμό αποτέλεσμα μακροχρόνιων διαρθρωτικών προβλημάτων. Η πρόσφατη κυκλική ανάκαμψη στην Ευρώπη θα πρέπει να βελτιώσει βραχυπρόθεσμα ορισμένα από αυτά, αλλά δεν θα τα λύσει. Και παρόλο που η οικονομία αναπτύσσεται και η ανεργία έχει μειωθεί, οι μισθοί παραμένουν πεισματικά χαμηλοί.
Πρόσφατα στοιχεία από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο δείχνουν ότι ενώ η ανεργία μειώθηκε κάτω από το 6% στις προηγμένες οικονομίες, η ετήσια αύξηση των μισθών έχει μετακινηθεί μόλις πάνω από 2%. Μπορεί να βιώνουμε μια ανάκαμψη αλλά, για πολλούς, λίγα έχουν αλλάξει ή βελτιωθεί.
Η προοπτική ενός επικείμενου τερματισμού της επεκτατικής νομισματικής πολιτικής των κεντρικών τραπεζών – ή της ποσοτικής χαλάρωσης – της τελευταίας δεκαετίας είναι μια άλλη πηγή αβεβαιότητας.
Η εξομάλυνση της νομισματικής πολιτικής σημαίνει ανατροπή δεκαετούς νομισματικής χαλάρωσης – κάτι για το οποίο οι αγορές μπορεί να είναι υπερβολικά εφησυχασμένες και απροετοίμαστες. Ποτέ πριν οι ισολογισμοί των κεντρικών τραπεζών δεν ήταν τόσο μεγάλοι, τα επιτόκια τόσο χαμηλά και το παγκόσμιο χρέος τόσο υψηλό.
Επιπλέον, ο μη αναμενόμενος χαρακτήρας της οικονομικής ανάκαμψης με την απουσία του πληθωρισμού υποδηλώνει ότι έχουμε ήδη εισέλθει σε ανεξερεύνητα ύδατα όπου οι κλασσικοί κανόνες της μακροοικονομικής πολιτικής δεν ισχύουν πλέον. Ο μηχανισμός μετάδοσης του QE δεν είναι ο ίδιος πλήρως κατανοητός και παραμένει αμφισβητούμενος, έτσι ώστε η επίπτωση της ελάττωσης, του τερματισμού και της αναστροφής της διαδικασίας είναι ακόμη άγνωστη.
Εδώ είναι σημαντικό να καταλάβουμε ότι δεν αντιμετωπίζουμε απλώς κίνδυνο, αλλά αβεβαιότητα. Ο κίνδυνος υποδηλώνει τα περίφημα «γνωστά άγνωστα». Η αβεβαιότητα, από την άλλη πλευρά, υποδηλώνει τα άγνωστα άγνωστα. Η αβεβαιότητα σημαίνει άγνοια για τον υποκείμενο μηχανισμό, την κατανομή πιθανότητας και – ακόμη χειρότερα – για τα δυνητικά αποτελέσματα.
Πώς μπορούμε λοιπόν να εξηγήσουμε την απόκλιση ανάμεσα στην πολύ υψηλή αβεβαιότητα και τον εφησυχασμό των χρηματοπιστωτικών αγορών; Οι αγορές είναι πολύ καλές στην ανακάλυψη, την εμπορία, την τιμολόγηση και την ασφάλιση των κινδύνων, αλλά δεν είναι καλές στη χαρτογράφηση του απρόβλεπτου χαρακτήρα της πολιτικής.
Η αβεβαιότητα – εξ ορισμού – δεν μπορεί να αποτιμηθεί. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι αγορές συχνά την αγνοούν και ακολουθούν μια προσέγγιση αναμονής. Οι σημερινές χαμηλές μεταβλητές των χρηματοπιστωτικών αγορών είναι παραπλανητικές και υποτιμούν τους υποκείμενους κινδύνους – ή μάλλον τις αβεβαιότητες. Οι επενδυτές και οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής θα πρέπει να απολαμβάνουν την ανάκαμψη όσο διαρκεί, δεδομένου ότι δε θα διαρκέσει.
Οι αγορές θα πρέπει να προετοιμαστούν για την επιστροφή της μεταβλητότητας. Η επόμενη σημαντική υλοποίηση της αβεβαιότητας είναι απλώς θέμα χρόνου.
Σε μια περίοδο αβεβαιότητας, η διαφοροποίηση του χαρτοφυλακίου είναι ακόμη πιο σημαντική από ό, τι στην περίπτωση του κινδύνου. Οι σωστές επενδυτικές συμβουλές και αποφάσεις είναι πιο σημαντικές από ποτέ.