Το Κίνημα Πέντε Αστέρων, ο μεγαλύτερος νικητής των εκλογών, απευθύνει έκκληση κυρίως στη δυσαρεστημένη μεσαία τάξη, ενώ η Λίγκα, ο άλλος λαϊκιστής νικητής, αντλεί στήριξη από την εργατική τάξη και τη μικρή επιχειρηματική κοινότητα. Ενώ η Λίγκα είναι μακράν η πιο ισχυρή πολιτική δύναμη στο βορρά, το Κίνημα κέρδισε ουσιαστικά κάθε εκλογική περιφέρεια στο νότο. Μαζί έχουν περισσότερο από το 50% της αναλογικής ψηφοφορίας.
Ο ηγέτης των πέντε αστέρων είναι ο 31χρονος Λουίτζι Ντι Μάιο, ο οποίος επιλέχθηκε σχεδόν τυχαία από την Rousseau, την πλατφόρμα διαδικτυακής άμεσης δημοκρατίας του κόμματος με ιδιόκτητο λογισμικό. Ο ηγέτης της Λίγκας Ματέο Σαλβίνι είναι ο Βίκτορ Όρμπαν της ιταλικής πολιτικής. Όπως ο ούγγρος απολυτάρχης, είναι κατά της μετανάστευσης, εθνικιστής πολιτικός. Εάν είτε ηγηθούν μιας κυβέρνησης, είτε κυβερνήσουν από κοινού, θα σηματοδοτήσει την πρώτη φορά που μια αυστηρά ευρωσκεπτική κυβέρνηση είναι υπεύθυνη για μία από τις ιδρυτικές χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και την τρίτη μεγαλύτερη οικονομία της ευρωζώνης.
Από πού προέρχεται λοιπόν η ελπίδα; Παρά το δόγμα της «άμεσης δημοκρατίας», το Κίνημα Πέντε Αστέρων αντιπροσωπεύει τη μόνη νέα προσπάθεια να προσελκύσει τους πολίτες στην πολιτική, μειώνοντας τους υψηλούς φραγμούς εισόδου τους και θέτοντας τις σωστές ερωτήσεις. Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι οι θυμωμένοι εργαζόμενοι μέσης ηλικίας και οι άνεργοι νέοι υποστήριζαν μαζικά το κίνημα.
Το Κίνημα Πέντε Αστέρων είχε το μερίδιό του σε σκάνδαλα, αλλά στις μεγάλες μάχες του, το βρίσκεται στη σωστή πλευρά της ιστορίας. Αντιμετωπίζει τη διαφθορά, τάσσεται υπέρ μεγαλύτερης διαφάνειας στην κυβέρνηση και συνήθως επικοινωνεί σε απλή γλώσσα μέσω της ιστοσελίδας του. Με άλλα λόγια, το Κίνημα Πέντε Αστέρων έχει δείξει την ετοιμότητά του να αντιμετωπίσει τις ανησυχίες που πρέπει να αντιμετωπίσει οποιαδήποτε προοδευτική πολιτική δύναμη, αλλά το Δημοκρατικό Κόμμα του πρώην πρωθυπουργού Ματέο Ρέντσι, το κορυφαίο ιταλικό προοδευτικό κόμμα, δεν το κατάφερε. Ως εκ τούτου, τα πέντε αστέρια πρέπει να συγχωνευθούν με άλλες πολιτικές δυνάμεις, περιλαμβανομένου ενδεχομένως και του PD, τώρα που ο Ρέντσι έχει παραδεχτεί την ήττα και κάνει πίσω.
Πράγματι, ενώ το βασικό θέμα που αποτέλεσε το κύριο μοτίβο των εκλογών ήταν η αντίδραση κατά των μεταναστών που έρχεται σε αντίθεση με την οργή που εκφράστηκε στις προηγούμενες εκλογές στη Δύση, το Κίνημα Πέντε Αστέρων μοιράζεται κοινό έδαφος με άλλες πολιτικές δυνάμεις, από την προώθηση των πολιτικών δικαιωμάτων, ως την καταπολέμηση της ανισότητας.
Η εξομάλυνση των πέντε αστεριών θα απαιτούσε από αυτό να αλλάξει: θα έπρεπε να αφήσει κατά μέρος τον φανατισμό και την παράξενη αντι-επιστημονική ατζέντα που υπονόμευσε μερικούς από τους υποψηφίους και την πλατφόρμα του, καθιστώντας τη δομή διακυβέρνησής του πιο διαφανή και υπεύθυνη. Αυτό δεν θα είναι εύκολο: Η εμπειρία των τελευταίων ετών έχει δείξει ότι τα πέντε αστέρια είναι αδιαφανή, από πάνω προς τα κάτω και αυταρχικά στον τρόπο που λειτουργούν. Μια πραγματικότητα που οι υποστηρικτές του είτε αγνοούν είτε δικαιολογούν. Αυτό θα πρέπει να αλλάξει και δεν είναι σαφές ότι το Κίνημα έχει τη βούληση ή την ικανότητα να το κάνει αυτό.
Θα πρέπει επίσης να διευκρινίσει τη διφορούμενη θέση του για την Ευρώπη. Τα τελευταία 20 χρόνια, οι ιταλοί πολιτικοί – τόσο από δεξιά όσο και από αριστερά – έχουν χρησιμοποιήσει την Ευρώπη ως αποδιοπομπαίο τράγο για τα εγχώρια προβλήματα της Ιταλίας. Μεγάλο μέρος αυτής της επίθεσης στην ΕΕ τροφοδότησε την άνοδο ενός αντιευρωπαϊκού αισθήματος στη χώρα, δίνοντας στο Κίνημα τη δυναμική που το ώθησε στην εθνική και ευρωπαϊκή σκηνή. Οι βουλευτές του κόμματος σήμερα βρίσκονται στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο σε μια ομάδα με το βρετανικό κόμμα κατά της Ευρώπης UKIP που αγωνίστηκε για το Brexit.
Ο ευρωσκεπτικισμός τους μπορεί να βοήθησε τα πέντε αστέρια, αλλά η πραγματική τους απήχηση δεν εξαρτιόταν από αυτό το τμήμα της πλατφόρμας. Μάλλον τα πέντε αστέρια κέρδισαν επειδή δεν είχε καμία από τις αποσκευές των σκληροπυρηνικών κυρίαρχων κομμάτων και έναν εντελώς διαφορετικό τρόπο λειτουργίας.
Υπάρχουν σημάδια που υποδηλώνουν ότι το Κίνημα Πέντε Αστέρων μπορεί να είναι έτοιμο να τροποποιήσει τις ευρωσκεπτικές απόψεις του. Πράγματι, κατά τη διάρκεια των εκλογών, το κόμμα εξασθένησε τη ρητορική εναντίον της ΕΕ και άφησε κατά μέρος την έκκλησή του για δημοψήφισμα για την ένταξη στο ευρώ. Σε αυτό, φαίνεται να ανταποκρίνεται στην κοινή γνώμη. Μετά το Brexit, και με μια οικονομία που τελικά αυξάνεται σχεδόν κατά 1,5% ετησίως, το αντι-ευρωπαϊκό κλίμα έχει μαλακώσει.
Εάν το Κίνημα Πέντε Αστέρων ήταν σε θέση να φέρει την ίδια φρεσκάδα και αγανάκτηση στην ευρωπαϊκή πολιτική που έχει φέρει στην ιταλική πολιτική, αυτό δεν θα ήταν κακό για την Ευρώπη. Ωστόσο, για να συμβεί αυτό, ο Ντι Μάιο και Κίνημα πρέπει να αποφασίσουν εάν θα πάρουν το μέρος του Ορμπάν και του πολωνού πολιτικού Γιάροσλαβ Κατσίνσκι ή των ηγετών της Γαλλίας και της Γερμανίας, Εμανουέλ Μακρόν και Άνγκελα Μέρκελ, καθώς διαπραγματεύονται τις ευρωπαϊκές μεταρρυθμίσεις και την περαιτέρω ολοκλήρωση.
Η άμεση πρόκληση του Κινήματος Πέντε Αστέρων είναι η διαπραγμάτευση του ρόλου του σε μια νέα ιταλική κυβέρνηση. Αυτό δε θα είναι εύκολο. Αλλά με τις ευρωεκλογές στον ορίζοντα του χρόνου, η απόφαση του Κινήματος για το πού βρίσκεται στην Ευρώπη μπορεί να έχει πιο εκτεταμένες συνέπειες. Οι ευρωπαϊστές μπορεί να έχασαν στην Ιταλία, αλλά αυτό δεν είναι τόσο απόρριψη της Ευρώπης όσο απόρριψη του μια από τα ίδια. Η επιλογή του Κινήματος Πέντε Αστέρων είναι αν θα αξιοποιήσει αυτή η δυσαρέσκεια για να διαδραματίσει εποικοδομητικό ρόλο στην ιταλική και την ευρωπαϊκή πολιτική ή απλώς να την εκμεταλλευτεί για φευγαλέα κέρδη.