Αλλά τρεις από τους κορυφαίους αξιωματούχους του Recep Tayyip Erdogan δούλευαν επί μέρες πάνω σε ένα σχέδιο ώστε να περιορισουν την ”ήττα” με μία επείγουσα αύξηση. Την προηγουμενη Τετάρτη, καθώς η κάθοδος του νομίσματος επιταχύνθηκε, έθεσαν σε δράση το νέο σχέδιο, σύμφωνα με ένα πρόσωπο εξοικειωμένο με τη διαδικασία – και κέρδισαν την υποστήριξη του Ερντογάν. Εκείνο το βράδυ η κεντρική τράπεζα αύξησε το επιτόκιο κατά 300 μονάδες βάσης (bps) στο 16,5%. Η λίρα ανέκαμψε.
Αυτήν ήταν και η πιο πρόσφατη σύγκρουση σε έναν μακρύ πόλεμο μεταξύ του Ερντογάν και των αγορών. Ο πρόεδρος, ο οποίος ξεκίνησε την Πέμπτη την εκστρατεία επανεκλογής που μπορεί να παράσχει την πιό σκληρή εκλογική δοκιμασία των 15 χρόνων στην εξουσία του, είναι ένας ειλικρινής υπερασπιστής του φθηνού χρήματος. Είναι αντιμέτωπος με τους επενδυτές οι οποίοι απαιτούν υψηλότερες αποδόσεις για να χρηματοδοτήσουν μια οικονομία που κυριεύεται από τον πληθωρισμό και από ένα διογκωμένο έλλειμμα του ισοζυγίου των τρεχουσών συναλλαγών. Κέρδισαν αυτόν τον γύρο.
Η κεντρική τράπεζα της Τουρκίας – ένας από τους λίγους φορείς με κανάλια ανοιχτά και στις δύο πλευρές – έχει βρεθεί αρκετές φορές στη μέση αυτής της σύγκρουσης, αναζωπυρώνοντας την ατμόσφαιρα.
Το σχέδιο
Ο κυβερνήτης της τράπεζας, Murat Cetinkaya, ήταν σε μια μικρή ομάδα μεταξύ των κορυφαίων αξιωματούχων, που είχαν θέσει τις βάσεις για μια αύξηση των επιτοκίων τις τελευταίες τρεις ημέρες,. Οι υπόλοιποι ήταν ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης Mehmet Simsek, ο πρώην οικονομολόγος της Merrill Lynch, και ο πρωθυπουργός Binali Yildirim, ο οποίος κατέληξε να παραδώσει το σχέδιο στον Ερντογάν ο ίδιος.
Μέχρι τότε, την Τετάρτη το απόγευμα, η λίρα βυθιζόταν πραγματικά. Έπεσε στο 5,2%, σημειώνοντας πτώση φέτος κατά 20%. Οι τουρκικές εταιρείες, χρεωμένες σε μεγάλο βαθμό σε ξένα νομίσματα, αντιμετώπισαν έναν αυξανόμενο κίνδυνο αθέτησης. Μια οικονομία που αναπτύχθηκε ταχύτερα από την Κίνα πέρυσι απειλούσε να καταρρεύσει ακριβώς καθώς ο Ερντογάν ξεκινούσε την πρεοεκλογική καμπάνια.
Η κεντρική τράπεζα της Τουρκίας έχει νομική αυτονομία. Όμως οι αξιωματούχοι δεν ήθελαν να ενεργήσουν μέχρις ότου ο πρόεδρος να ήταν απόλυτα σύμφωνος, επειδή οι επικοινωνίες του κουβαλούσαν τόσο μεγάλο βάρος με τις αγορές όσο και οι ενέργειες των κεντρικών τραπεζών, είπε το πρόσωπο.
Μιλώντας στην Άγκυρα μετά την αύξηση του επιτοκίου, ο Erdogan πρότεινε να δώσει ένα πράσινο φως. «Θα συνεχίσουμε να τηρούμε τις αρχές της παγκόσμιας διακυβέρνησης για τη νομισματική πολιτική», είπε. Υπήρχε μια προειδοποίηση: η Τουρκία δεν θα επιτρέψει αυτές τις αρχές να «να αποτελειώσουν τη χώρα μας».
Μια μέρα αργότερα, σε μια ομιλία που σήμανε την έναρξη της προεκλογικής του εκστρατείας, για επανεκλογή με ψηφοφορία στις 24 Ιουνίου, ο Erdogan δεν ανέφερε καθόλου τη λίρα ή την αύξηση του επιτοκίου, διατηρώντας τις παρατηρήσεις για την οικονομία στο ελάχιστο. Δήλωσε για άλλη μια φορά τη δέσμευσή του για μια ανοιχτή οικονομία, τον περιορισμό του πληθωρισμού και τη μείωση του ελλείμματος του ισοζυγίου των τρεχουσών συναλλαγών.
Η Οικονομία του Ερντογάν
Αποκαλύπτοντας την παγκόσμια ύφεση που ακολούθησε την κατάρρευση της Lehman Brothers το 2008, η οικονομία της Τουρκίας έμεινε σε μεγάλο βαθμό χωρίς προβλήματα υπό την επίβλεψη του Erdogan. Ωστόσο ήταν μια οικονομική κρίση που τον έφερε στην εξουσία.
Τα εγκατεστημένα πολιτικά κόμματα απορροφήθηκαν από τη συντριβή του 2001, τη χειρότερη που συνέβει στη σύγχρονη ιστορία της Τουρκίας, όταν η λίρα έχασε τη μισή αξία της. Το κόμμα AK του Ερντογάν εξελέγη το 2002. Από τότε κυριαρχεί, προεδρεύοντας της ανάπτυξης σχεδόν 6% ετησίως, οικοδομώντας νοσοκομεία, δρόμους και σχολεία – και κερδίζοντας τις εκλογές.
Η οικονομία του Erdogan χρειαζόταν πάντα εξωτερική χρηματοδότηση. Ο τρεχούμενος λογαριασμός της Τουρκίας βρίσκεται στο κόκκινο από το 2002 και για αρκετά χρόνια τώρα τρέχει ένα από τα μεγαλύτερα ελλείμματα του κόσμου. Ξένα μετρητά, ύψους περίπου 50 δισ δολλαρίων για φέτος, απαιτούνται για την κάλυψη του χάσματος.
Σημάδια στενότητας
Δεν υπήρξε ως πρόβλημα από νωρίς. Οι αναδυόμενες αγορές είδαν μεγάλη ρευστότητα γύρω στα μέσα της τελευταίας δεκαετίας. Και δεν ήταν ένα πιεστικό πρόβλημα μετά τη Μεγάλη ύφεση, καθώς το έναυσμα της Federal Reserve διατήρησε τις ροές. Ωστόσο από το 2013, όταν η Fed άρχισε να αποχωρεί, υπήρξαν ενδείξεις στενότητας – και ο Erdogan έχει ήδη επέμβει στη νομισματική πολιτική, μετατρέποντας την κεντρική τράπεζα σε μια ”ηλεκτρική καρέκλα”.
Οι πολιτικοί προσπαθούν πάντοτε να επηρεάζουν τους κεντρικούς τραπεζίτες, δήλωσε ο Durmus Yilmaz, ο οποίος κατείχε την κορυφαία θέση της τράπεζας από το 2006 έως το 2011. Το Κόμμα ΑΚ εξακολουθούσε να εδραιώνει την εξουσία του εκείνα τα χρόνια, είπε. Από τότε, «η εμπιστοσύνη τους έχει κορυφωθεί. Άρχισαν να αισθάνονται ότι δεν έπρεπε πλέον να παίζουν με τους κανόνες. Η οικονομία ήταν μέρος αυτής. “
Ο Yilmaz δεν επαναδιορίστηκε. Ο διάδοχός του, ο Erdem Basci, ξεκίνησε ως προστατευόμενος του κόμματος ΑΚ – και έληξε την θητεία καθώς δέχτηκε λεκτική επίθεση απο τον Erdogan, αποκαλώντας ως προδότη και αποτυχή.
O Cetinkaya θεωρήθηκε επίσης “ένας από εμάς” από ανώτερους αξιωματούχους του ΑΚ, σύμφωνα με δεκάδες συζητήσεις με συναδέλφους και συνεργάτες για δύο χρόνια.
Ήταν απασχολημένος με τον ισλαμικό δανειστή Kuveyt Turk Katilim Bankasi AS, όταν εμφανίστηκε η κεντρική τράπεζα. Η διαδικασία πρόσληψης ήταν λίγο σαν την παραδοσιακή τουρκική τελετή όπου ο πατέρας ενός γαμπρού ζητάει από την οικογένεια της νύφης το χέρι της στο γάμο. Οι εργοδότες του Cetinkaya δεν ήθελαν να τον χάσουν – αλλά κατάλαβαν ότι η πρόταση ήρθε από ψηλά.
Στην κεντρική τράπεζα, οι ομότιμοι μπορούσαν να δουν ότι ο Cetinkaya ήταν προορισμένος για μια κορυφαία δουλειά απο την πρώτη στιγμή που εισήλθε το 2012. Κράτησε στην απέξω την σκοπιμότητα και καθιέρωσε τη φήμη του ως ένα ελαφρώς απόμακρο αλλά συμπαθητικό αφεντικό. Ως κυβερνήτης από το 2016, λέγεται ότι είναι δουλευταράς – προετοιμάζον τις απαντήσεις σε εκατοντάδες υποθετικές ερωτήσεις τη νύχτα πριν από μια μεγάλη συνέντευξη Τύπου.
Ο λόγος του σε αυτά τα γεγονότα έχει επικριθεί για τη λιτότητα. Πολλοί οικονομολόγοι έχουν σταματήσει να παρευρίσκονται, απαιτώντας από την κεντρική τράπεζα να αναπτύξει το προσωπικό της έτσι ώστε το δωμάτιο να φαίνεται πλήρες.
Οι επενδυτές της Λίρας πιθανόν να εγκατασταθούν λίγο αργότερα.
” Σε λειτουργία προεκλογικής καμπάνιας”
Ωστόσο δεν υπάρχει καμία εγγύηση ότι η μεταβολή του επιτοκίου του Cetinkaya θα θέσει μία μακροπρόθεσμη βάση στο το νόμισμα – και πιθανότατα θα δημιουργήσει προβλήματα. Το υψηλότερο κόστος δανεισμού θα μπορούσε να οδηγήσει σε «διάβρωση των ισολογισμών των επιχειρήσεων, η οποία με τη σειρά της θα αντικατοπτρίζεται στα βιβλία των τραπεζών», σύμφωνα με τον οικονομολόγο της Nomura International, Inan Demir. Την Πέμπτη η λίρα μειώθηκε κατά 4,2% σε 4,77768 ανά δολάριο στις 5:37 μ.μ. στην Κωνσταντινούπολη.
Ο Erdogan δουλεύει πάνω σε ένα πολιτικό χρονοδιάγραμμα. Με μια ζωντανή οικονομία, απέσυρε τις εκλογές από το 2019. Οι δημοσκοπήσεις τον τοποθετούν πολύ πιο μπροστά από τους αντιπάλους του, αλλά λιγότερο από το 50% που απαιτείται για μια πρώτη νίκη στις 24 Ιουνίου. Ο πρόεδρος είπε στο - TV ότι θα ασκήσει μεγαλύτερο έλεγχο νομισματικής πολιτικής αν κερδίσει.
Οι πολιτικοί κίνδυνοι προστίθενται στην αστάθεια στις τουρκικές αγορές, δήλωσε ο Nihat Bulent Gultekin, ο οποίος ήταν επικεφαλής της κεντρικής τράπεζας στη δεκαετία του 1990. Παραιτήθηκε νωρίς εν μέσω διαφωνιών με την κυβέρνηση της ημέρας και λέει ότι βλέπει παρόμοιες συνθήκες τώρα.
Η κεντρική τράπεζα δεν μπορεί να διορθώσει όλα τα προβλήματα της οικονομίας μέσω επιτοκίων και αυτό που χρειάζεται είναι μια ευρύτερη δέσμη μέτρων, σύμφωνα με τον Gultekin, ο οποίος τώρα είναι αναπληρωτής καθηγητής οικονομικών στη σχολή Wharton του Πανεπιστημίου της Πενσυλβανίας. Ωστόσο, η κυβέρνηση του Erdogan είναι “σε λειτουργία προεκλογικής καμπάνιας”, είπε. «Η δέσμευση σε ένα τέτοιο πρόγραμμα θα ισοδυναμούσε με μια αναγνώριση των λαθών».