Βγαλμένο μέσα από τη δεύτερη βιομηχανική επανάσταση, το κίνημα φαίνεται να καταρρέει στην τέταρτη.
Αυτή είναι η κατάσταση των Σοσιαλδημοκρατών σε ολόκληρη την ηπειρωτική Ευρώπη: Στη Σκανδιναβική και την Ιβηρική χερσόνησο είναι ενεργοί και ακμαίοι έχοντας γίνει πραγματιστές κεντρώοι ή, όπως στη Δανία, έχουν σκληρύνει τη στάση τους σε θέματα όπως η μετανάστευση. Σχεδόν παντού – από τη Γαλλία μέχρι την Ολλανδία, τη Γερμανία, την Αυστρία και την Ιταλία – βρίσκονται σε κατάσταση αποδιοργάνωσης ή διάλυσης. Τι έχει συμβεί; Αυτή η πτώση είναι άραγε τελειωτική; Το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα της Γερμανίας (SPD) που ιδρύθηκε πριν από 156 χρόνια ως πρόδρομος του κινήματος, θα πρέπει να αναρωτηθεί ακριβώς αυτό όταν συνεδριάσει την επόμενη εβδομάδα με σκοπό να χρίσει νέους ηγέτες και να αποφασίσει αν θα εγκαταλείψει τον συνασπισμό της με το συντηρητικό μπλοκ της Angela Merkel. Αυτό το υπαρξιακό ζήτημα βέβαια δεν πρόκειται να συζητηθεί, τουλάχιστον όχι με ειλικρίνεια.
Αν θέλετε μια πιο συνολική εικόνα, δείτε το παρακάτω διάγραμμα. Δείχνει το ποσοστό των επιλέξιμων ψηφοφόρων στην Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας, οι οποίοι επέλεξαν το SPD στις εθνικές εκλογές. Αυτό που βλέπετε είναι μια άνοδος στα μεταπολεμικά χρόνια, όταν το SPD εγκατέλειψε επισήμως τα μαρξιστικά δόγματά του προκειμένου να απευθυνθεί δυνητικά σε όλους τους Γερμανούς κι όχι μόνο στους εργάτες. Το SPD έφτασε στο αποκορύφωμά του στη δεκαετία του 1970 οδηγούμενο από δύο σοσιαλδημοκρατικούς καγκελάριους, τον Willy Brandt και τον Helmut Schmidt, οι οποίοι υποσχέθηκαν μεγαλύτερη ευημερία.
Οι Ανυψωτές και οι Ισοπεδωτές του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος
Οι σοσιαλδημοκράτες της Γερμανίας αποδυναμώνονται
Κατά τη δεκαετία ‘80 και ‘90, η ιδεολογική αριστερά του κόμματος αντεπιτέθηκε και η ανύψωση υποβιβάστηκε. Η ισοπέδωση αποτελούσε το νέο μήνυμα, καθώς το SPD συκοφαντούσε τους «πλούσιους». Η υποστήριξή του μειώθηκε. Οι Ανυψωτές επικράτησαν για λίγο έναντι των Ισοπεδωτών το 1998, τοποθετώντας τον τρίτο Σοσιαλδημοκράτη Gerhard Schroeder στην καγκελαρία. Από τότε όμως οι Ισοπεδωτές κυριαρχούσαν ουσιαστικά. Σύμφωνα με δημοσκοπήσεις, η επόμενη γραμμή σε αυτό το διάγραμμα θα είναι ακόμα η μικρότερη.
Κάτι παρόμοιο συνέβη στις γειτονικές χώρες. Το ισοδύναμο κόμμα στη Γαλλία που ονομάζεται PS είχε την απόλυτη πλειοψηφία της Εθνικής Συνέλευσης το 2012, κι έπειτα ξεπεράστηκε από το ολοκαίνουργιο κεντρώο κίνημα του Προέδρου Emmanuel Macron – πλέον άσχετο. Το αδελφικό κόμμα από την Ιταλία που ονομάζεται PD βρίσκεται ξανά στην κυβέρνηση, αλλά ως αδύναμος συνεργάτης των λαϊκιστών. Ακολουθώντας το παράδειγμα του Macron, ο Matteo Renzi, πρώην αστέρι του PD, θα παραιτηθεί και θα σχηματίσει δικό του κόμμα.
Το πρώτο μάθημα που προκύπτει από όλο αυτό είναι ότι οι Σοσιαλδημοκράτες, όπως οι Δημοκρατικοί στις ΗΠΑ, πράττουν σωστά κάθε φορά που υπόσχονται ευκαιρίες και κάνουν κακό όποτε κάνουν κήρυγμα για «το ευαγγέλιο του φθόνου», όπως το έθεσε ο Churchill. Ο φθόνος πάντως είναι το μόνο που διαθέτουν αυτές τις μέρες. Συνεπώς, καλείται από το SPD της Γερμανίας (και άλλους) να επαναφέρει τον φόρο περιουσίας, παρ’ όλο που διακόπηκε κατά τη δεκαετία του 1990, επειδή αποτέλεσε εφιάλτη για τις αξιολογήσεις και επέφερε μικρά έσοδα.
Ένα άλλο μάθημα είναι το εξής: δεν γίνεται να συνεχίσουμε να αναζητάμε νέες δημογραφικές ομάδες που υποτίθεται ότι υπόκεινται σε κάποια επείγουσα «αδικία» που πρέπει να διορθωθεί (φυσικά από τους Σοσιαλδημοκράτες). Αυτό όμως συνεχίζει να προσπαθεί να κάνει το SPD. Έχει περάσει μήνες διαπραγματεύσεων με τους εταίρους του συνασπισμού για να συμπληρώσει τις κρατικές συντάξεις συνταξιούχων χαμηλού εισοδήματος που πλήρωναν το σύστημα για 35 χρόνια ή και περισσότερα. Γιατί όχι 34 χρόνια; Κανείς δεν ξέρει. Δεν συζητήθηκε η μη βιωσιμότητα ολόκληρου του συνταξιοδοτικού συστήματος, στο οποίο όλο και λιγότεροι νέοι θα πληρώνουν ολοένα και περισσότερα από το εισόδημά τους σε όλο και περισσότερους ηλικιωμένους. Ως συνήθως, το SPD παραξενεύτηκε που δεν παρουσίασε αύξηση στις δημοσκοπήσεις.
Το συμπέρασμα είναι ότι οι Σοσιαλδημοκράτες απλώς είτε έχουν ξεμείνει από ιδέες είτε είναι ξεπερασμένες. Ξεπήδησαν από τη δεύτερη βιομηχανική επανάσταση, όταν οι εργαζόμενοι πάλευαν με τις άθλιες και ανασφαλείς συνθήκες σε εργοστάσια, στην τήξη µεταλλευµάτων ή τη βιομηχανική παραγωγή μετάλλων. Κάνοντας αγώνες για το δικαίωμα εργασίας σε ασφαλείς χώρους και άδειες μετ’ αποδοχών, οι Σοσιαλδημοκράτες βελτίωσαν τη ζωή πολλών ανθρώπων. Σήμερα όμως, στην αυγή της τέταρτης βιομηχανικής επανάστασης, αυτό το προλεταριάτο εξαφανίζεται. Τα συνδικάτα συρρικνώνονται, οι θέσεις εργασίας στρέφονται προς τον τομέα των υπηρεσιών και τις ευέλικτες μορφές εργασίας. Το μυαλό είναι πιο σημαντικό από τους μυς.
Η νέα απειλή για τους εργαζόμενους δεν προέρχεται από τους «καπιταλιστές», αλλά από την τεχνητή νοημοσύνη, την αυτοματοποίηση και το Διαδίκτυο των Πραγμάτων. Ορισμένες θέσεις εργασίας με πολύ χαμηλό μισθό (όπως οι επιστάτες) είναι αρκετά ασφαλείς. Πολλές θέσεις εργασίας με υψηλό μισθό (οι δημιουργικές και οι πιο πνευματικές) θα γνωρίσουν άνθηση. Στο μεταξύ, πολλά επαγγέλματα – ειδικά αυτά που βασίζονται σε επαναλαμβανόμενες διαδικασίες ή αλγόριθμους είτε στην παραγωγή είτε στον τομέα της διοίκησης – είναι πιθανό να εξαφανιστούν. Συνολικά, η κοινωνία θα βελτιωθεί. Για πολλούς ανθρώπους όμως, η μετάβαση αυτή θα αποτελέσει μια κόλαση. Τι θα γίνει λοιπόν με αυτούς;
Αυτό κερδίζει τους Σοσιαλδημοκράτες. Ουσιαστικά, τους αρέσει να αναζητούν «φρέσκιες» ιδέες. Τι σκέφτηκε λοιπόν ο Kevin Kuehnert, ο 30χρονος φερόμενος ηγέτης της οργάνωσης νεολαίας του SPD; Πρόσφατα είχε πολλές και σημαντικές ιδέες – που θα αποκαλυφθούν σύντομα – για συλλειτουργία της BMW. Τολμηρός και οραματιστής, σε έναν περασμένο αιώνα.
Κανείς στην πολιτική δεν έχει βρει ακόμα πειστικές και ολοκληρωμένες απαντήσεις για τη διπλή πρόκληση της εποχής μας: να συνδυάσει την οικονομία και την οικολογία σε έναν πλανήτη που υπερθερμαίνεται και να εξασφαλίσει την κοινωνική συνοχή καθώς η τεχνολογία πρώτα συμπληρώνει και στη συνέχεια ανταγωνίζεται την ανθρώπινη νοημοσύνη. Οι απαντήσεις τελικά θα αφορούν όλους τους τομείς, από την εκπαίδευση μέχρι τη φορολογία, την ευημερία και την κατανάλωση. Υπάρχουν άνθρωποι που ψάχνουν εις βάθος και με ενδιαφέρον σε αυτά τα πεδία. Απλώς δεν βρίσκονται τους Σοσιαλδημοκράτες.
*Ο Andreas Kluth είναι μέλος της συντακτικής ομάδας της -. Προηγουμένως υπήρξε αρχισυντάκτης της εφημερίδας Handelsblatt Global και αρθρογράφος στο περιοδικό Economist.