Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο είναι πεπεισμένο ότι η Ευρώπη έκανε λάθος όταν υποχρέωσε χώρες οφειλέτες όπως η Ελλάδα και η Πορτογαλία να κουβαλήσουν μόνες ολόκληρο το φορτίο της ανάκαμψης.
Τώρα, το ΔΝΤ ασκεί σκληρές πιέσεις για ένα σχέδιο το οποίο θα επιβάλλει εκ των προτέρων απώλειες στους ομολογιούχους την επόμενη φορά που μία χώρα της ευρωζώνης θα ζητήσει διάσωση.
Σημαδεμένο από το ρόλο του στην εσφαλμένη εκτίμηση του βάθους της ελληνικής ύφεσης και δεχόμενο την απόρριψη στην προσπάθειά του να πείσει τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις να «κουρέψουν» τα ελληνικά δάνεια, το ΔΝΤ συνηγορεί υπέρ μίας πιο επιθετικής προσέγγισης περί αναδιάρθρωσης του χρέους σε μία προσπάθεια να χαλαρώσει την ακαμψία της γερμανικής λιτότητας.
Ωστόσο, η πρόταση -η οποία εξακολουθεί να συζητείται εκτενώς στο παρασκήνιο από κορυφαίους οικονομολόγους και δικηγόρους του ταμείου- έχει συναντήσει σκληρή αντίσταση, όχι μόνο από το ισχυρότατο παγκόσμιο τραπεζικό λόμπι, αλλά και από ευρωπαίους φορείς χάραξης πολιτικής και, πιο πρόσφατα, από την κυβέρνηση των ΗΠΑ, η οποία είναι και ο μεγαλύτερος οικονομικός χορηγός του ΔΝΤ.
Πράγματι, παρά τις σκληρές συζητήσεις και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού σχετικά με το να μοιράζονται οι επενδυτές ομολόγων το κόστος των διασώσεων με τους φορολογούμενους, οι μεγαλύτερες οικονομίες του κόσμου φαίνεται να έχουν αποδεχθεί τις τρομακτικές προειδοποιήσεις των επενδυτών και των τραπεζιτών που υποδεικνύουν ότι η νέα προσέγγιση του ΔΝΤ θα έβλαπτε ισχυρά τις εύθραυστες πιστωτικές αγορές στην Ευρώπη.
«Το Ταμείο έχει περάσει και έχει ακούσει πολλά» δήλωσε η Susan Schadler, πρώην οικονομολόγος του ΔΝΤ και συγγραφέας ενός πρόσφατου δοκιμίου που υποστηρίζει ότι το Ταμείο έσπασε τους ίδιους του τους κανόνες δανείζοντας στην σχεδόν χρεοκοπημένη Ελλάδα. «Αλλά στο τέλος δεν υπάρχει δίλημμα μεταξύ λιτότητας και αναδιάρθρωσης του χρέους –πρέπει να γίνουν και τα δύο», δήλωσε.
Η Γερμανία ηγείται της «αντιπολίτευσης». Οι φορείς χάραξης πολιτικής στο Βερολίνο και την Φρανκφούρτη βλέπουν την αναδιάρθρωση του χρέους ως ένα γεγονός που δεν θα επαναληφθεί πάνω από μία φορά. Και θεωρούν οποιαδήποτε απόκλιση από την βασική τους αρχή –ότι το εξουθενωτικό χρέος θα πρέπει να μειωθεί μόνο μέσω σκληρών περικοπών και αυξήσεων φόρων- ως παρέκκλιση από τη δημοσιονομική ευθύνη.
Το σχέδιο χρέους του ΔΝΤ έχει υιοθετηθεί από την ανώτατη ηγεσία του σώματος, συμπεριλαμβανομένου του πρώτου αναπληρωτή διευθύνοντος συμβούλου David Lipton, ο οποίος είναι ένας ευρέως σεβαστός πρώην αξιωματούχος του υπουργείου Οικονομικών. Η πρωτοβουλία θεωρείται από αρκετούς εμπειρογνώμονες του κρατικού χρέους ως η καλύτερη από μία σειρά ομολογουμένως δύσκολων επιλογών σχετικά με την αντιμετώπιση των μελλοντικών κρίσεων χρέους.
Αλλά, η αντίσταση ενάντια στην πρόταση, η οποία έχει πιάσει αδιάβαστους τους αξιωματούχους του ΔΝΤ, έχει καθυστερήσει την προγραμματισμένη εισαγωγή του προγράμματος στις αρχές του επόμενου έτους. Τώρα, οποιοδήποτε σχέδιο αναμένεται να υποβληθεί στο ΔΣ του ταμείου μέχρι τον Ιούνιο, το νωρίτερο.
Το ταμείο αρνήθηκε να επιτρέψει σε στελέχη που συμμετέχουν στο πρόγραμμα να σχολιάσουν.
Στη ρίζα του προβλήματος σιγοβράζει η μακρά διαμάχη μεταξύ Ευρώπης και ΔΝΤ σχετικά με το ποιος θα πρέπει να πληρώσει τα σπασμένα την επόμενη φορά που μία ευρωπαϊκή χώρα θα χρειαστεί διάσωση: οι φορολογούμενοι και οι εργαζόμενοι, ή οι τραπεζίτες και οι επενδυτές;
Αυτές οι εντάσεις ήταν εν πλήρη ανάπτυξη κατά τη διάρκεια των συναντήσεων του ΔΝΤ στην Ουάσιγκτον αυτό το φθινόπωρο, όταν ο Γιοργκ Άσμουσεν, ο ισχυρός Γερμανός εκπρόσωπος στην εκτελεστική επιτροπή της ΕΚΤ, εξήγησε γιατί η Γερμανία άσκησε βέτο στην ιδέα του ταμείου ότι θα πρέπει να περικοπεί κομμάτι του χρέους της Ελλάδας, το μεγαλύτερο μέρος του οποίου κατέχεται από την Ευρώπη.
«Το ταμείο μιλάει για χρήματα άλλων ανθρώπων», δήλωσε ο κ. Άσμουσεν με ένα λεπτό χαμόγελο σε γερμανικό φόρουμ πολιτικής.
Κατά κάποιο τρόπο, η διαμάχη έχει να κάνει με το ποιου τα χρήματα κινδυνεύουν.
Με την Ευρώπη να είναι ξεκρέμαστη για περίπου 340 δισ. ευρώ σε δάνεια προς διασωθείσες χώρες εντός ευρωζώνης, σε σύγκριση με τα 79 δισ. ευρώ για το ΔΝΤ, δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι ο κ. Άσμουσεν και οι χορηγοί του στο γερμανικό υπουργείο Οικονομικών έχουν ανταποκριθεί στην πίεση που ασκεί το ΔΝΤ να αποδεχθούν άλλοι τις απώλειες του υπάρχοντος χρέους.
Αυτό δε θα μπορούσε να συμβεί ποτέ, δεδομένου ότι το καθεστώς του ΔΝΤ ως προνομιούχου πιστωτή –που σημαίνει ότι τα δάνειά του επιστρέφονται πριν από τα αντίστοιχα οποιουδήποτε άλλου δανειστή- είναι ίσως η πιο ιερή διαταγή στην παγκόσμια οικονομία.
Η πρόταση θυμίζει μία παλιότερη εποχή, όταν το ταμείο ήταν ο κυρίαρχος δανειστής στις πληγείσες οικονομίες της Ασίας και της Λατινικής Αμερικής, και όχι ο junior συνεργάτης που είναι σήμερα στην Ευρώπη. Στο πλαίσιο αυτό, η πρωτοβουλία αυτή θεωρήθηκε από ορισμένους παρατηρητές του ΔΝΤ ως μία πονηρή κίνηση του ταμείου για να επανατοποθετηθεί ως ηγέτης και όχι ως ακόλουθος την επόμενη φορά που θα προκύψει σχέδιο διάσωσης στην Ευρώπη.
«Οι χώρες που διατρέχουν κίνδυνο μπορεί απλώς να απορρίψουν ακόμη και να μιλήσουν με το ΔΝΤ, από φόβο μήπως τρομάξουν οι επενδυτές», δήλωσε ο Douglas A. Rediker, πρώην τραπεζίτης επενδύσεων και πρώην μέλος του ΔΣ του ταμείου, νυν στέλεχος του Ινστιτούτου Peterson στην Ουάσιγκτον. «Σε μία προσπάθεια να διατηρήσει σημαντικό τον ρόλο του, τουλάχιστον στην Ευρώπη, το ΔΝΤ μπορεί να βρεθεί τελείως εκτός παιχνιδιού.
Σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία της ΕΚΤ, οι χώρες της ευρωζώνης έχουν 6,4 τρισ. ευρώ σε κρατικά ομόλογα σε κυκλοφορία, ποσό που αντιστοιχεί στο 70 τοις εκατό της ετήσιας οικονομικής δραστηριότητας της ευρωζώνης.
Δεδομένων των πιέσεων εντός ευρωζώνης, μία δημοσιονομική κρίση θεωρείται πολύ πιθανή, ιδιαίτερα σε χώρες με υψηλό φόρτο χρέους όπως η Ιταλία ή η Ισπανία. Σύμφωνα με την πρόταση του ταμείου, την επόμενη φορά που μία χώρα θα έχει πρόβλημα πρόσβασης στις αγορές χρέους, θα της δοθεί μία σύντομη περίοδος να επιλύσει τα προβλήματά της. Κατά τη διάρκεια αυτής της λεγόμενης στασιμότητας –και εδώ είναι το θέμα- οι πιστωτές του ιδιωτικού τομέα θα αναγκαστούν να κρατήσουν τα ομόλογά τους (και να δεχθούν τις απώλειες).
«Αυτό σημαίνει ότι την επόμενη φορά, το ΔΝΤ δεν θα θέλει να αποπληρώσει μόνο τους ιδιώτες πιστωτές», δήλωσε ο Jeromin Zettelmeyer, ειδικός σε θέματα δημοσίου χρέους και επικεφαλής συγγραφέας μίας πρόσφατης μελέτης που υποστηρίζει τις αναδυόμενες θέσεις του ταμείου όσον αφορά το θέμα.
Η δύσκολη διαδρομή της πρότασης θυμίζει μία προσπάθεια προ δεκαετίας, όταν η Anne O. Krueger, τότε αναπληρώτρια διευθύνουσα σύμβουλος του ΔΝΤ, ρίσκαρε την καριέρα της σε μία παρόμοια, αν όχι ακόμα πιο φιλόδοξη προσπάθεια να δημιουργήσει ένα καθεστώς πτώχευσης για τις βαριά χρεωμένες χώρες, παρόμοιο με αυτό που ισχύει για τις επιχειρήσεις.
Ο Μηχανισμός Αναδιάρθρωσης Κρατικών Χρεών ή SDRM, όπως έγινε γνωστός, καταρρίφθηκε από τις Ηνωμένες Πολιτείες, πληγώνοντας εγωισμούς, καταστρέφοντας καριέρες και εγείροντας ερωτήματα σχετικά με την επιρροή του ταμείου στην παγκόσμια σκηνή.
Εδώ και μήνες, ο κ. Lipton και οι συνεργάτες του επιμένουν ότι η ιδέα τους δεν θα πρέπει να θεωρηθεί όπως η ιδέα του SDRM της κυρίας Krueger μεταμφιεσμένη σε κάτι άλλο.
Ενώ ήταν αναμενόμενο ότι το παγκόσμιο τραπεζικό λόμπι και οι Γερμανοί αξιωματούχοι θα αντιτάσσονταν σε ένα σχέδιο που θα απαιτούσε από αυτούς να αποδεχθούν τις απώλειες του χρέους ως αναπόφευκτες, η αναδυόμενη αντιπολίτευση από την κυβέρνηση Ομπάμα έχει προκαλέσει έκπληξη.
«Είναι σημαντικό οι προσπάθειες για την αύξηση της τάξης και της προβλεψιμότητας της διαδικασίας αναδιάρθρωσης του κρατικού χρέους να γίνουν με βάση ένα πλαίσιο συναίνεσης που βασίζεται στην αγορά», δήλωσε ή Holly Shulman, μία εκπρόσωπος του υπουργείου Οικονομικών, σχετικά με την πρόταση του ΔΝΤ.
Μετάφραση: Δε μας αρέσουν τα σχέδια που μπλέκονται με τα δικαιώματα των επενδυτών ομολόγων. Δε μας άρεσαν πριν από δέκα χρόνια και συνεχίζουν να μη μας αρέσουν.
Μέσα στην πυκνή, προσεκτικά διατυπωμένη φρασεολογία του αρχικού εγγράφου του ταμείου σχετικά με το θέμα αυτό, οι επικριτές έχουν κωλύσει σε μία φράση συγκεκριμένα.
Με σκοπό να στηρίξουν τη θέση ότι ο ιδιωτικός τομέας θα πρέπει να μοιραστεί το κόστος της διάσωσης, οι συγγραφείς υποστήριξαν ότι «μπορεί να δημιουργηθεί η υπόθεση ότι θα εφαρμοστεί κάποιου είδους μέτρο συμμετοχής των πιστωτών, ως προϋπόθεση για τη χορήγηση δανείων του Ταμείου».
Επρόκειτο για μία αδιάφορη γραφειοκρατική έκφραση, αλλά για πολλούς ξεπέρασε τα όρια.
«Αν μιλάς για μείωση του χρέους κατά την έναρξη του προγράμματος, τότε αυτό είναι πρόβλημα για μένα», δήλωσε ένας ανώτερος κυβερνητικός αξιωματούχος στην Ευρώπη, ο οποίος δεν ήταν εξουσιοδοτημένος να μιλήσει δημόσια. «Οι χώρες μεσαίου εισοδήματος στην Ευρώπη πρέπει να πληρώσουν τους πιστωτές τους –αυτό είναι το φυσιολογικό.»
Ωστόσο, για τους φορείς χάραξης πολιτικής του ΔΝΤ, η αντίσταση στην αναδιάρθρωση του χρέους είναι ακριβώς αυτή που έχει κάνει τόσο δύσκολη την οικονομική ανάκαμψη στην Ελλάδα και έχει κρατήσει μεγάλο μέρος της Νότιας Ευρώπης σε ύφεση. Και θέλουν να βεβαιωθούν ότι την επόμενη φορά τα πράγματα θα γίνουν διαφορετικά.