Ένα σκίτσο του New Yorker έδειχνε κάποτε έναν προϊστάμενο ενόρκων στο δικαστήριο να λέει ότι ο κατηγορούμενος είναι αθώος, χρησιμοποιώντας το επιχείρημα ότι «ποτέ δεν είναι ένοχος αυτός που φαίνεται ότι το έκανε».
Η ίδια λογική του στυλ της Αγκάθα Κρίστι ισχύει και για την αιτία της επόμενης οικονομικής κρίσης: εξ ορισμού, αυτό που θα την προκαλέσει θα είναι κάτι αναπάντεχο.
Η παγκόσμια κρίση που ξέσπασε το 2007 πυροδοτήθηκε από μία εκτίναξη των τιτλοποιημένων ενυπόθηκων δανείων subprime των ΗΠΑ –δανείων για ιδιοκτήτες σπιτιού με χαμηλά πιστωτικά αποτελέσματα, τα οποία είχαν επανασυσκευαστεί και ανακατανεμηθεί μεταξύ των επενδυτών σε ολόκληρο τον κόσμο.
Δεδομένου αυτού του ιστορικού, μπορούμε να συγχωρέσουμε τους επενδυτές και τους φορείς χάραξης πολιτικής για το γεγονός ότι αισθάνονται θορυβημένοι από την φετινή επιστροφή παρόμοιων τιτλοποιημένων προϊόντων στο προσκήνιο. Η έκδοση εξασφαλισμένων δανειακών υποχρεώσεων, οι οποίες» συσκευάζουν» μοχλευμένα επιχειρηματικά δάνεια, έχει φτάσει στα υψηλότερα επίπεδά της από το 2007. Οι παγκόσμιες πωλήσεις των εμπορικών ενυπόθηκων τίτλων πλησιάζουν τα 100 δισ. δολάρια, σχεδόν το διπλάσιο του περσινού συνόλου, σύμφωνα με την Dealogic.
Επίσης επιστροφή σημειώνουν οι εγγυημένες δανειακές υποχρεώσεις (CDOs), οι οποίες συγκεντρώνουν διάφορα εταιρικά ομόλογα. Όπως έχουν αναφέρει και οι Financial Times, οι τράπεζες τεστάρουν το ενδιαφέρον στις «συνθετικές CDOs», οι οποίες συγκεντρώνουν συμβάσεις αντιστάθμισης κινδύνου πιστοληπτικής ικανότητας (Credit Default Swaps) που παρέχουν ασφάλιση όταν οι εταιρείες χρεοκοπούν.
Αλφαβητική αποκάλυψη
Ένας απλός παρατηρητής θα μπορούσε σίγουρα να τονίσει ότι είναι καταφανές ότι οδεύουμε προς μία ακόμη αλφαβητική αποκάλυψη που θα προκληθεί από τις «φούσκες» τιμών στις πολύπλοκες αγορές τις οποίες κατανοούν ελάχιστοι άνθρωποι εκτός του χώρου της οικονομίας.
Ωστόσο, οποιοσδήποτε έχει πάθος με τα αστυνομικά μυθιστορήματα, γνωρίζει ότι οι κύριες απειλές για το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα δεν είναι τόσο εύκολα αναγνωρίσιμες.
Παρά την φετινή ανάπτυξη που έχει παρατηρηθεί, ο όγκος των συναλλαγών στις δομημένες πιστωτικές αγορές παραμένει σημαντικά χαμηλότερος από τα κορυφαία επίπεδα προ κρίσης. Η παγκόσμια έκδοση CDO αντιστοιχούσε σε πάνω από $520 δισ. το 2006, σύμφωνα με εκτιμήσεις της Securities Industry and Financial Markets Association (SIFMA). Η έκδοση CDO φέτος έχει φτάσει μόλις τα $62 δισ. μέχρι το τέλος Σεπτεμβρίου.
Η δυναμική της αγοράς έχει επίσης αλλάξει. Οι κίνδυνοι στην επιχειρηματική πίστη αναμφισβήτητα τιμολογούνται περισσότερο λογικά, έτσι οι επενδυτές χρειάζονται λιγότερη δύναμη για να επιτύχουν μία δεδομένη απόδοση. Όταν οι αναταραχές επέστρεψαν στις αγορές σε μικρή κλίμακα το Μάιο αφότου ο Μπεν Μπερνάνκι, ο πρόεδρος της Federal Reserve, άφησε να εννοηθούν τα σχέδια για μείωση των αγορών περιουσιακών στοιχείων από πλευράς Fed, οι αναδυόμενες αγορές τα πήγαν χειρότερα από τις αγορές εταιρικής πίστωσης.
Επιπλέον, οι επενδυτές δε μπορούν εύκολα να ισχυριστούν ότι δε γνωρίζουν τους κινδύνους των τιτλοποιήσεων. Οι οίκοι αξιολόγησης υποστηρίζουν ότι έχουν πάρει το μάθημά τους από την κρίση subprime των ΗΠΑ. Οι ρυθμιστικές αρχές έχουν βελτιώσει τη διαφάνεια. Πράγματι, η τιτλοποίηση προωθείται ενεργά από τους ευρωπαίους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής, συμπεριλαμβανομένων του Μάριο Ντράγκι, προέδρου της ΕΚΤ, και του Μαρκ Κάρνεϊ, του διοικητή της Τράπεζας της Αγγλίας, για την παροχή πιστώσεων προς τις μικρές επιχειρήσεις που δημιουργούν θέσεις εργασίας, όταν συρρικνώνονται οι αποδυναμωμένες τράπεζες.
Όταν γίνεται σωστά, η τιτλοποίηση λογικά ενισχύει την ικανότητα απορρόφησης κινδύνων του χρηματοπιστωτικού συστήματος. Ωστόσο, η φήμη της έχει αμαυρωθεί σε μεγάλο βαθμό από έναν μόνο τομέα –τους τίτλους που εξασφαλίζονται από στεγαστικά δάνεια των ΗΠΑ. Αλλού, οι επιδόσεις της είναι πολύ καλύτερες. Από όλους τους ευρωπαϊκούς τίτλους χρηματοδότησης που εκκρεμούν στα μέσα του 2007, μόλις το 1,5 τοις εκατό έχουν οδηγηθεί σε αδυναμία πληρωμής, σύμφωνα με έκθεση της Standard & Poor’s την περασμένη εβδομάδα. Για τις εγγυημένες δανειακές υποχρεώσεις προς μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις, το ποσοστό αθέτησης πληρωμών ήταν μόλις 0,41 τοις εκατό.
Η στρέβλωση των σχέσεων
Όλα τα παραπάνω παρέχουν διαβεβαιώσεις ότι τα τρωτά σημεία που δημιουργούνται από την τιτλοποίηση δεν είναι συγκρίσιμα με το 2007 –δεν θα αποτελέσουν τον «δολοφόνο» αλλά ούτε και το «φονικό όπλο». Όμως, η αύξηση των τιτλοποιημένων προϊόντων μπορεί, παρ’ όλα αυτά, να είναι σύμπτωμα ευρύτερων οικονομικών κινδύνων.
Σε μία εποχή εξαιρετικά χαλαρών πολιτικών από τις κεντρικές τράπεζες, και ιστορικά χαμηλών βασικών επιτοκίων, οι επενδυτές ψάχνουν απεγνωσμένα για αποδόσεις και οι σχέσεις μεταξύ της οικονομικής ανάπτυξης, των ποσοστών αθέτησης και του κόστους εταιρικού δανεισμού έχει διαστρεβλωθεί άσχημα.
Κανονικά, όταν η οικονομική ανάπτυξη είναι αδύναμη, όλο και περισσότερες επιχειρήσεις αποτυγχάνουν. Ωστόσο, τα ποσοστά αθέτησης στην ευρωζώνη μειώθηκαν από το 2012, ακόμη και καθώς η περιοχή εισερχόταν σε βαθιά ύφεση. Η μείωση του κόστους δανεισμού αποτέλεσε αντισταθμιστικό παράγοντα για την απώλεια κερδών των επιχειρήσεων.
Το μέγα ερώτημα είναι το εξής: τι θα συμβεί όταν οι πολιτικές της κεντρικής τράπεζας επιστρέψουν σε κάτι που μοιάζει περισσότερο με το φυσιολογικό; Μία ξαφνική αύξηση του κόστους δανεισμού των επιχειρήσεων θα μπορούσε να στείλει τα ποσοστά αθέτησης σε σαφώς υψηλότερα επίπεδα. Παρά το γεγονός ότι τα τιτλοποιημένα προϊόντα μπορούν να προσφέρουν κάποια προστασία στους επενδυτές, οι συνέπειες θα μπορούσαν γρήγορα να εξαπλωθούν.
Αλλά, δεν θα φταίνε τα ίδια τα τιτλοποιημένα προϊόντα, και μάλιστα οι επιδράσεις των υψηλότερων επιτοκίων των κεντρικών τραπεζών θα γίνουν ευρέως αισθητές σε όλες τις αγορές και όλες τις οικονομίες. Θα μπορούσε να ισχυριστεί κανείς ότι αυτού του είδους οι κίνδυνοι είναι αυτονόητοι. Αλλά, μερικές φορές το προφανές φαίνεται μόνο εκ των υστέρων.