Οι τράπεζες προετοιμάζονται για πρόστιμα πολλών εκατομμυρίων δολαρίων και για πολυετείς δικαστικούς αγώνες, εξαιτίας ελέγχου που θα πραγματοποιηθεί σε παγκόσμιο επίπεδο.
Η ετήσια συνάντηση υπουργών Οικονομικών στη Χάγη πρόκειται για μάλλον ανούσια υπόθεση, με μία κλίκα ακαδημαϊκών, δικηγόρων και διάφορων τραπεζιτών να μαζεύονται για να συζητήσουν τα λεπτότερα σημεία της νομολογίας στις διεθνείς αγορές.
Ωστόσο, στην εκδήλωση του περασμένου μήνα, ένας έμπορος έκανε τα πράγματα πιο ενδιαφέροντα με την εξής ερώτηση: «Αφού θα βρούμε τρόπους να παρακάμψουμε τον οποιοδήποτε κανόνα, γιατί νομίζετε ότι ο,τιδήποτε από τα όσα κάνετε θα κάνει τη διαφορά;» ρώτησε ο έμπορος, σύμφωνα με έναν συμμετέχοντα.
Τα λόγια του εμπόρου εκφράζουν απόλυτα τη «νοοτροπία του καουμπόη» που έχουν ορισμένοι οι οποίοι εργάζονται στους πιο σκιώδεις τομείς του κόσμου των συναλλαγών, όπως είναι το συνάλλαγμα και τα εμπορεύματα. Παρά το νταηλίκι του εν λόγω εμπόρου, μπορεί η νοοτροπία αυτή να ανήκει σε ένα είδος υπό εξαφάνιση.
Τους τελευταίους μήνες, εξελίσσεται μία ταχέως διευρυνόμενη παγκόσμια έρευνα σχετικά με τις καταγγελίες περί συμπαιγνίας και πράξεων χειραγώγησης μεταξύ των εμπόρων συναλλάγματος, η οποία έχει ταρακουνήσει τις μονάδες forex σε πάνω από μία ντουζίνα μεγάλων τραπεζών, εγείροντας θεμελιώδη ερωτήματα σχετικά με τον τρόπο λειτουργίας τους.
Για πολλές από αυτές τις τράπεζες, είναι το δεύτερο σκάνδαλο που τις επηρεάζει σε σύντομο χρονικό διάστημα. Οι έρευνες συνεχίζονται σχετικά με το «στήσιμο» των επιτοκίων αναφοράς διατραπεζικού δανεισμού –όπως έγινε με το επιτόκιο Libor. Μέχρι στιγμής, το σκάνδαλο Libor έχει οδηγήσει στην απόλυση δεκάδων εμπόρων και έχει κοστίσει στις τράπεζες σχεδόν 6 δισ. δολάρια σε κανονιστικές κυρώσεις. Τρία ανώτερα στελέχη –ο Bob Diamond της Barclays, ο Piet Moerland της Rabobank και ο David Caplin της broker RP Martin– έχασαν τη δουλειά τους ως άμεσο αποτέλεσμα της υπόθεσης.
Πολλοί πιστεύουν ότι το σκάνδαλο forex μπορεί να αποδειχθεί εξίσου άσχημο. Ο Martin Wheatley, επικεφαλής της Αρχής Οικονομικής Συμπεριφοράς του Ηνωμένου Βασιλείου, έχει καλέσει τους ισχυρισμούς σχετικά με την αγορά συναλλάγματος «εξίσου επιβλαβείς με αυτούς του σκανδάλου Libor». Οι τράπεζες προετοιμάζονται για ένα πιθανό μπαράζ προστίμων πολλών εκατομμυρίων δολαρίων, χρόνια δικαστικών διαμαχών και μία σειρά αποχωρήσεων υψηλόβαθμων στελεχών. Οι ρυθμιστικές αρχές έχουν ανακοινώσει σαφείς προειδοποιήσεις προς αυτή την κατεύθυνση.
Η κλίμακα συναλλαγών της αγοράς forex επισκιάζει όλες τις υπόλοιπες, στα 5,3 τρισ. δολάρια την ημέρα. Επιπλέον, συνδέεται πολύ πιο απτά με ένα πολύ ευρύτερο φάσμα πελατών, πολλοί από τους οποίους μπορεί να είναι σε θέση να αποδείξουν ότι έπεσαν θύματα εκμετάλλευσης της φερόμενης συμπαιγνίας και της χειραγώγησης των επιτοκίων από τους εμπόρους. Για τις μεγάλες επενδυτικές τράπεζες –υπό πίεση από τους κανονισμούς μετά την κρίση, τις υψηλότερες κεφαλαιακές απαιτήσεις και την επιβράδυνση του όγκου των συναλλαγών των λεγόμενων επιχειρήσεων σταθερού εισοδήματος, νομισμάτων και εμπορευμάτων «Ficc»- η υπόθεση έχει έρθει στο προσκήνιο σε μία ιδιαίτερα κακή στιγμή.
«Η έρευνα που διεξάγεται είναι ένα τέρας», λέει ο Bill Michael, Ευρωπαίος επικεφαλής των οικονομικών υπηρεσιών στην KPMG. «Η αγορά forex χρησιμοποιείται από όλους, κι έτσι οι συνέπειες μπορεί να είναι εκτεταμένες».
Οι έρευνες σχετικά με τα μονοπώλια και τις απάτες είναι τεράστιες και ισχυρές. Τα αφεντικά των τραπεζών σήμαναν συναγερμό αυτόν τον μήνα όταν ο Ben Lawsky, ο επιθετικός οικονομικός ρυθμιστής της Πολιτείας της Νέας Υόρκης ένωσε τις δυνάμεις του στις έρευνες, στέλνοντας αιτήσεις για έγγραφα σε πάνω από δέκα τράπεζες. Ο κ. Lawsky, του οποίου η προσέγγιση έχει ως πρότυπο τον Eliot Spitzer, τον πρώην Γενικό Εισαγγελέα της Νέας Υόρκης, πέρασε στο προσκήνιο πριν από 18 μήνες, όταν «κυνήγησε» την Standard Chartered για παραβιάσεις κυρώσεων και εξασφάλισε μία διευθέτηση 340 εκατ. δολαρίων.
Συνολικά, περισσότερες από δέκα ρυθμιστικές αρχές σε Ευρώπη, ΗΠΑ και Ασία –από την FCA του Ηνωμένου Βασιλείου μέχρι το Υπουργείο Δικαιοσύνης των ΗΠΑ- τρέχουν επί του παρόντος τις δικές τους έρευνες ή βοηθούν σε έρευνες σχετικά με τους ισχυρισμούς ότι οι έμποροι χρησιμοποίησαν chat rooms και άλλου είδους μορφές ηλεκτρονικής επικοινωνίας για να μοιραστούν τις πληροφορίες των πελατών και να συνεργήσουν για να χειραγωγήσουν τα επιτόκια αναφοράς.
Η κλίμακα των υποτιθέμενων καταχρήσεων της αγοράς forex δοκιμάζει την ικανότητα των ρυθμιστικών αρχών. Ανώτατοι αξιωματούχοι του Υπουργείου Δικαιοσύνης έχουν μετατοπίσει τώρα ορισμένους ερευνητές από την υπόθεση Libor ώστε να εργαστούν στην έρευνα του νομίσματος, σύμφωνα με ανθρώπους που είναι εξοικειωμένοι με το θέμα.
Ξεκινώντας περίπου έναν χρόνο πριν στο Ηνωμένο Βασίλειο, οι έρευνες έχουν εξαπλωθεί σε ολόκληρο τον πλανήτη, επηρεάζοντας τουλάχιστον 15 τράπεζες. Εννιά από αυτές -Barclays, Citigroup, Deutsche Bank, HSBC, JPMorgan, Lloyds, Royal Bank of Scotland, Standard Chartered και UBS– έχουν θέση σε αναστολή, ή έχουν απολύσει 21 εμπόρους. Κανείς από τους εμπόρους δεν έχει κατηγορηθεί επισήμως για κάποιο αδίκημα. Όλοι είτε αρνήθηκαν να σχολιάσουν όταν ήρθαν σε επαφή με τους FT, είτε δε μπορούσε να τους εντοπίσει κανείς για να εξασφαλίσει κάποιο σχόλιο.
Οι εν λόγω έμποροι –από το Μπουένος Άιρες και τη Νέα Υόρκη μέχρι το Λονδίνο και το Τόκιο- κυμαίνονται από χαμηλόβαθμο προσωπικό μέχρι παγκόσμιους ηγέτες του κόσμου των επιχειρήσεων, από ειδικούς σε νομίσματα όπως το μεξικάνικο πέσο μέχρι γενικούς εμπόρους που συναλλάσσουν κοινά ζεύγη όπως «ευρώ-δολάριο». Μία χούφτα από τους πιο υψηλόβαθμους εμπόρους βρίσκονται υπό εξονυχιστικό έλεγχο για τη συμμετοχή τους ως μέλη σε ένα συγκεκριμένο chatroom, το οποίο είναι γνωστό και ως «η Μαφία» ή «το Καρτέλ», μία ισχυρή ομάδα που ήταν ευρέως σεβαστή στην κοινότητα των εμπόρων.
Οι τράπεζες διεξάγουν τις δικές τους έρευνες. Οι άνθρωποι που συμμετέχουν, λένε ότι οι τράπεζες εξετάζουν εκατοντάδες εκατομμύρια μηνύματα τα οποία αποστέλλονται από τους εμπόρους σε chat rooms, είτε μέσω γραπτών ή φωνητικών μηνυμάτων. Μελετούν επίσης πρότυπα εμπορίας σε κάθε νόμισμα, σε όλες τις γεωγραφικές περιοχές. Ένας δικηγόρος λέει ότι οι τράπεζες, έχοντας μόλις περάσει από τις έρευνες Libor, έχουν μία καλύτερη αίσθηση του τι ακριβώς ψάχνουν.
Οι επικεφαλής των τραπεζών δηλώνουν ότι η σοβαρότητα με την οποία αντιμετωπίζουν τους ισχυρισμούς forex, αποδεικνύει την αποφασιστικότητά τους να εκθέσουν τις αθέμιτες πρακτικές, και όχι να τις κρύψουν. Αλλά ο φόβος παραμένει αποφασιστικός παράγοντας. Ορισμένες τράπεζες, συμπεριλαμβανομένων των Barclays, UBS και RBS, έχουν συμφωνίες μη δίωξης ή αναστολής με το Υπουργείο Δικαιοσύνης σχετικά με την υπόθεση Libor.
Οι συμβάσεις αυτές υποχρεώνουν τις τράπεζες να συνεργαστούν με τις αρχές και τις βάζουν σε σοβαρό κίνδυνο εφόσον διαπιστωθεί ότι έχουν διαπράξει εγκλήματα στις ΗΠΑ τα τελευταία χρόνια. Ο Mythili Raman, αναπληρωτής επικεφαλής του ποινικού τμήματος του Υπουργείου Δικαιοσύνης των ΗΠΑ, δήλωσε πρόσφατα στους Financial Times: «Στο πλαίσιο των αποφάσεων μας στην υπόθεση Libor, υπήρξαν δεσμεύσεις, και μάλιστα απαιτήσεις, από τις τράπεζες να συνεργαστούν, όχι μόνο σε σχέση με το Libor, αλλά με όλες τις χειραγωγήσεις των επιτοκίων αναφοράς. Έχει υπάρξει σημαντική πηγή πληροφοριών.»
Η Barclays παραδέχτηκε στην οικονομική έκθεση του τέταρτου τριμήνου της την περασμένη εβδομάδα ότι «η παραβίαση οποιασδήποτε από τις διατάξεις του NPA θα μπορούσε να οδηγήσει σε ποινικές διώξεις… και θα μπορούσε να έχει σημαντικές συνέπειες για τις σημερινές και τις μελλοντικές επιχειρηματικές δραστηριότητες του ομίλου».
Το σκάνδαλο Libor έχει διδάξει στις τράπεζες ότι μπορεί να συμφέρει να είναι αμείλικτες στις δικές τους έρευνες. Τον περασμένο Δεκέμβριο, η UBS απέφυγε ένα πιθανό πρόστιμο 2,5 εκατομμυρίων ευρώ από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, με αντάλλαγμα πληροφορίες σχετικά με ένα καρτέλ που φερόταν να χειραγωγεί το Libor σε γεν. Αυτή η μεταχείριση έχει ενθαρρύνει ορισμένες τράπεζες να παραδώσουν αποδεικτικά στοιχεία στην επιτροπή, σε μία προσπάθεια να κερδίσουν την επιείκεια ή και ασυλία για το αντιμονοπωλιακό στοιχείο της έρευνάς τους στην αγορά συναλλάγματος.
Η ευρύτερη κλίμακα της αγοράς νομισμάτων –και η άμεση επίπτωση για πληθώρα εταιρικών πελατών, διαχειριστών περιουσιακών στοιχείων και συνταξιοδοτικών ταμείων- έχει εντείνει τους φόβους των τραπεζών και έχει ενισχύσει την προθυμία τους για συνεργασία. Ένα πρόσωπο εξοικειωμένο με την προκαταρκτική έρευνα της επιτροπής, δηλώνει ότι οι τράπεζες κάνουν ουρά για να παρέχουν ενοχοποιητικά στοιχεία «τρομακτικής ποιότητας».
Είναι ήδη σαφές από τις εσωτερικές έρευνες ορισμένων τραπεζών ότι έχουν υπάρξει περιπτώσεις εμπόρων που έχουν ανταλλάξει πληροφορίες σχετικά με συνολικά βιβλία διαπραγματεύσεων και ατομικές παραγγελίες πελατών, φαινομενικά σε μία προσπάθεια να «ταιριάξουν» τις συναλλαγές τους και να ευθυγραμμίσουν τις στρατηγικές διαπραγμάτευσης, δηλώνουν τέσσερις άνθρωποι που είναι εξοικειωμένοι με τις έρευνες.
Στο επίκεντρο των ισχυρισμών είναι το κομβικό «WM/Reuters 4pm fix» –η χειραγώγηση του κυρίαρχου μηχανισμού για τον καθορισμό της τιμής αναφοράς στο τέλος της ημέρας διαπραγμάτευσης του Λονδίνου, βγάζοντας μέσο όρο στις τιμές των παραγγελιών από λίγους μόνο εμπόρους.
Όποια συμπαιγνία, αν αποδειχθεί, μπορεί να έχει καταστεί εφικτή από τρία πράγματα –την αρχαϊκή δομή της αγοράς συναλλάγματος, η οποία εξακολουθεί να βασίζεται σε τηλεφωνικές ή «φωνητικές» συναλλαγές, αντί να βασίζεται σε μία πιο διάφανη μορφή συναλλαγών με βάση ηλεκτρονικές παραγγελίες· στη σχεδόν παντελή απουσία ρυθμιστικής εποπτείας· και στην κυριαρχία της αγοράς από μία μικρή ομάδα εμπόρων νομίσματος από μερικές μόνο μεγάλες τράπεζες. Τέσσερις όμιλοι -Deutsche Bank, Citigroup, Barclays και UBS– αντιπροσωπεύουν περισσότερο από το ήμισυ της αγοράς. Το αποτέλεσμα είναι μία αδιάφανη αγορά που προσφέρει στους τραπεζικούς εμπόρους σαφές «πλεονέκτημα πληροφοριών» έναντι των πελατών τους. Οι έμποροι λένε ότι το να έχεις πληροφορίες σχετικά με τις προθέσεις του πελάτη, ιδίως σε μεγάλες συναλλαγές, βοηθάει στο να διαπραγματευτούν σε μία αγορά που χαρακτηρίζεται από μεγάλες ημερήσιες διακυμάνσεις των τιμών.
«Το κύριο πρόβλημα είναι η απουσία καθοδήγησης σε σαφείς κανόνες συμπεριφοράς», δηλώνει ένας ανώτερος τραπεζίτης. Κατά τη γνώμη του, «οι άνθρωποι δεν είναι τόσο προσεκτικοί όσο θα έπρεπε σχετικά με την προστασία του απορρήτου των πελατών. Κάτι τέτοιο δεν θα ήταν αποδεκτό σε άλλες αγορές, αλλά δεδομένου ότι δεν πρόκειται για μία αγορά συναλλάγματος-εμπορίου κανείς δεν κοίταξε προσεκτικά τι συμβαίνει.»
Παρά τις προφανείς ελλείψεις της αγοράς και την υποτιθέμενη χειραγώγηση, οι δικηγόροι προειδοποιούν ότι οι εσωτερικές έρευνες βρίσκονται σε πρώιμο στάδιο και δεν έχουν ακόμη αποκαλύψει πολύ ισχυρά αποδεικτικά στοιχεία. Οι τραπεζικοί ερευνητές έχουν εντοπίσει ορισμένα παραδείγματα ύποπτης συμπεριφοράς, λένε οι δικηγόροι, ωστόσο παραμένει το εμπόδιο του να προσδιορίσουν κατά πόσο παραβιάζονται οι νόμοι, ιδίως στις ΗΠΑ.
Ακόμα και οι τέσσερις έμποροι που έχουν απολυθεί, δεν έχουν λάβει σαφείς λόγους –«ακατάλληλη χρήση των ηλεκτρονικών επικοινωνιών» στην περίπτωση του Rohan Ramchandani, του πρώην επικεφαλής της Citigroup στο spot trading– και αλλού έχουν απολυθεί για «κακή κρίση», όπως στην περίπτωση του Robert Wallden, ενός εμπόρου της Deutsche στις ΗΠΑ.
«Όλες οι τράπεζες αισθάνονται την πίεση ότι πρέπει να φαίνεται σαν να κάνουν κάτι», δηλώνει ο ανώτερος τραπεζίτης. «Ορισμένες από τις αναστολές μπορεί να μη συνδέονται καν με τις συμπεριφορές του Forex.»
Οι ερευνητές φαίνεται επίσης να παρεμποδίζονται από την περιορισμένη κατανόηση αυτού που ένας δικηγόρος αποκάλεσε ασυνήθιστη «διάλεκτο», η οποία χρησιμοποιείται από τους εμπόρους forex. «Τα περισσότερα από αυτά τα μηνύματα είναι εξουθενωτικά βαρετά και σκέτα σκουπίδια. [Αλλά] είναι δύσκολο να αποκρυπτογραφηθούν», δήλωσε ανώτερος τραπεζίτης που συμμετέχει στην έρευνα.
Ωστόσο, τα εμπόδια για τις ρυθμιστικές αρχές στις Βρυξέλλες είναι πολύ λιγότερα. Σύμφωνα με τη νομοθεσία της ΕΕ, ακόμη και μία προσπάθεια για συνωμοσία είναι επαρκής για μία υπόθεση σύμπραξης, και η ανταλλαγή πληροφοριών από μόνη της έχει επιφέρει πρόστιμα σε άλλες έρευνες.
Θα χρειαστεί αρκετός καιρός προτού προκύψει ο,τιδήποτε οριστικό από τις έρευνες forex. Αλλά με τα φώτα της δημοσιότητας στραμμένα στις έρευνες, υπάρχουν σημάδια ότι τα πράγματα έχουν δυσκολέψει για τις κακές πρακτικές του παρελθόντος. Πολλοί προβλέπουν ότι η ρυθμιστική επίθεση θα επιταχύνει την ήδη προχωρημένη αλλαγή από τους «φωνητικούς» εμπόρους στους «μηχανικούς συστημάτων» οι οποίοι θα επιβλέπουν τις ηλεκτρονικές πλατφόρμες συναλλαγών. «Είναι λογικό να αναμένουμε μία περαιτέρω ώθηση προς τις ηλεκτρονικές συναλλαγές. Μπορεί να κινηθεί ουσιαστικά από μία προσέγγιση ανάληψης κινδύνου σε ένα μοντέλο τύπου πρακτορείου», λέει ο Tony Murphy, διευθύνων σύμβουλος στην Promontory Financial Group, εταιρεία ρυθμιστικών συμβούλων.
Δεν είναι όλες οι αλλαγές στις πρακτικές της αγοράς θετικές. «Οι συμμετέχοντες στην αγορά είναι όλοι δέσμιοι», λέει ο επικεφαλής μίας ευρωπαϊκής τράπεζας επενδύσεων. «Οι άνθρωποι βγάζουν σκόπιμα λιγότερα χρήματα με τις συναλλαγές τους· είναι λιγότερο επιθετικοί στην τιμολόγηση και αναλαμβάνουν λιγότερους κινδύνους.»
Αυτή η μειωμένη όρεξη για ρίσκο, σε συνδυασμό με τις περιοριστικές ρυθμίσεις για το proprietary trading –στο οποίο οι έμποροι επιδιώκουν να κερδίσουν χρήματα για την τράπεζα δεχόμενοι στοιχήματα σχετικά με την κατεύθυνση των επιτοκίων- θα θεωρηθεί από τις αρχές ως πρώιμο αποδεικτικό στοιχείο μίας επιτυχημένης καταστολής του κλάδου. Ωστόσο υπάρχει ακόμη ένα αγκάθι. Η συρρικνωμένη δραστηριότητα στις συναλλαγές ξένου συναλλάγματος –χαμηλότερα επίπεδα «ρευστότητας» στη διάλεκτο της αγοράς- σημαίνει ότι όταν περάσουν οι παραγγελίες των μεγάλων πελατών, θα τρομάξουν την αγορά.
«Όταν η αγορά είναι λιγότερο ρευστή», λέει ένας μεγάλος διαχειριστής hedge funds του Λονδίνου, «θα υπάρξουν μεγαλύτερες διακυμάνσεις των τιμών». Η ξαφνική νευρικότητα στις τιμές συναλλάγματος των αναδυόμενων αγορών κατά τις τελευταίες εβδομάδες, επιδεινώθηκαν από αυτού του είδους έλλειψη ρευστότητας, δηλώνει. «Μία τέτοια εξυγίανση της αγοράς είναι προφανώς ένα καλό πράγμα. Αλλά μία συνέπεια αυτού είναι, κατά πάσα πιθανότητα, μία πολύ πιο ασταθής αγορά.»