Οι Ευρωπαίοι πολιτικοί έχουν αναγνωρίσει επιτέλους τη σοβαρότητα του προβλήματος της περιθωριοποίησης της νεολαίας.
Αλλά, αυτή τη στιγμή στον ορίζοντα κρύβεται και μία ακόμη κοινωνική καταστροφή την οποία δεν έχουν ακόμα αναγνωρίσει. Αυτή τη φορά, οι μεσήλικες εργαζόμενοι είναι αυτοί που είναι έτοιμοι να υποφέρουν.
Αυτό μπορεί να φαίνεται περίεργο, δεδομένου ότι οι εργαζόμενοι μέσης ηλικίας φαίνεται να είναι οι κερδισμένοι στο σημερινό σύστημα. Οι εργαζόμενοι μεταξύ 45 και 55 ετών απολαμβάνουν σταθερή απασχόληση, και είναι λιγότερο ευάλωτοι στις περιόδους οικονομικής ύφεσης από ό,τι οι συνάδελφοί τους που είναι πιο κοντά στην ηλικία συνταξιοδότησης.
Επιπλέον, τα υψηλά εμπόδια εισόδου, οι παροχές που σχετίζονται με την παλαιότητα (seniority), και οι σκληροί περιορισμοί στην απόλυση των εργαζομένων έχουν επιτρέψει στους μεσήλικες εργαζομένους της Ευρώπης να διατηρήσουν ακόμη και ετοιμοθάνατες θέσεις εργασίας –μία κατάσταση που έχει συμβάλλει καθοριστικά στην περιθωριοποίηση της νεολαίας. Σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ, από το 2008 έως το 2012, η ανεργία μεταξύ των Ευρωπαίων ηλικίας 45-54 ετών αυξήθηκε από 5.2% σε 7.7%, ενώ η ανεργία των νέων αυξήθηκε από 15% σε 21.4%. Στο τέλος του 2013, περίπου τέσσερα εκατομμύρια άνθρωποι ηλικίας 50-64 ετών ήταν άνεργοι, σε σύγκριση με περίπου έξι εκατομμύρια άτομα ηλικίας 18-24 ετών.
Τέτοιου είδους στατιστικές εξηγούν γιατί οι φορείς χάραξης πολιτικής έχουν μέχρι στιγμής αποτύχει να αναγνωρίσουν καν ότι υπάρχει πρόβλημα. Ωστόσο, οι αξιοζήλευτες συνθήκες των εργαζομένων μέσης ηλικίας θα αρχίσουν σύντομα να διαβρώνονται, καθώς ο αυξανόμενος ανταγωνισμός από τις αναδυόμενες οικονομίες και η επιτάχυνση της τεχνολογικής προόδου θα αποδυναμώσουν την κυριαρχία τους στο σύστημα.
Οι παραδοσιακές βιομηχανίες που χρησιμοποιούν οι εργαζόμενοι μεγαλύτερης ηλικίας, εξαφανίζονται ταχύτατα από την Ευρώπη, και οι εταιρείες που τις αντικαθιστούν –όπως νεοσύστατες επιχειρήσεις υψηλής τεχνολογίας- κυριαρχούνται από τους εργαζομένους κάτω των 40 ετών. Το Ινστιτούτο McKinsey Global έχει εντοπίσει 12 δυνητικά ανατρεπτικές καινοτομίες –που συμπεριλαμβάνουν την εκτύπωση 3D, την προηγμένη ρομποτική και τα αυτόνομα οχήματα- οι οποίες θα φέρουν την επανάσταση στο επιχειρηματικό τοπίο, δημιουργώντας νέες ευκαιρίες για τη νεολαία, οδηγώντας παράλληλα τους ηλικιωμένους εργαζομένους εκτός αγοράς εργασίας.
Σε ένα τόσο δυναμικό περιβάλλον οι εργαζόμενοι μπορούν να ευημερήσουν μόνο μέσω της συνεχούς αναβάθμισης των δεξιοτήτων τους, της προθυμίας τους να μετακομίσουν, και της επιχειρηματικής τους επινοητικότητας. Αυτό δίνει στους εργαζομένους ένα σημαντικό πλεονέκτημα. Εξάλλου, είναι πολύ δυσκολότερο για τους μεσήλικες ανθρώπους να αποκτήσουν νέες δεξιότητες, να ξεριζωθούν από τα σπίτια τους για μια δουλειά (λόγω των πιο δεσμευτικών οικογενειακών υποχρεώσεων), ή να αναλάβουν τους κινδύνους που συνδέονται με την έναρξη μίας επιχείρησης.
Αν και οι τάσεις αυτές είναι διαδεδομένες παγκοσμίως, η Ευρώπη πιθανότατα θα πληγεί ιδιαίτερα σκληρά. Ο πληθυσμός της γερνά με πιο γρήγορους ρυθμούς από ό,τι ας πούμε της Αμερικής, υπονομεύοντας την ικανότητα του εργατικού δυναμικού να ανταποκριθεί στην ανάγκη για αναβάθμιση των δεξιοτήτων. Επιπλέον, οι Ευρωπαίοι, οι οποίοι είναι μαθημένοι σε ένα ιδιαίτερα γενναιόδωρο σύστημα προστασίας των εργαζομένων, θα είναι πιο δύσκολο να προσαρμόσουν τις προσδοκίες τους στο ευέλικτο μοντέλο που βασίζεται στις γνώσεις, το οποίο συνιστά η Ευρωπαϊκή Επιτροπή.
Τα κινήματα υπέρ της νεολαίας που ανθούν σε ολόκληρη την Ευρώπη –και στις επιχειρήσεις και στην πολιτική- θα περιπλέξουν περαιτέρω την κατάσταση, δεδομένου ότι πιέζουν για την ανανέωση των γενεών σε πολλές βιομηχανίες. Στην Ιταλία, για παράδειγμα, έχουν προκύψει νεαροί ηγέτες σε όλα τα μεγάλα πολιτικά κόμματα, υποσχόμενοι να ανατρέψουν ένα κοινωνικοοικονομικό σύστημα που είναι υπερβολικά άνισο υπέρ των εργαζομένων μεγαλύτερης ηλικίας και το οποίο κατανέμει λανθασμένα τους πόρους εντός της οικονομίας.
Επιπλέον, το ευρώ θα συμβάλλει στην περιθωριοποίηση των μεσήλικων εργαζομένων, εμποδίζοντας τις εθνικές κυβερνήσεις από το να χρησιμοποιήσουν την ανταγωνιστική υποτίμηση για να διατηρήσουν ζωντανές τις φθίνουσες βιομηχανίες. Ομοίως, το τεράστιο δημόσιο χρέος των ευρωπαϊκών χωρών περιορίζει την ικανότητα των φορέων χάραξης πολιτικής να προστατεύσουν τους ευάλωτους τομείς.
Αλλά, ο πόνος δεν θα μοιραστεί ομοιόμορφα σε ολόκληρη την ευρωζώνη. Για να ισοσκελίσουν τους προϋπολογισμούς τους και να ανακτήσουν την ανταγωνιστικότητά τους, οι χώρες της περιφέρειας θα χρειαστεί να εξαλείψουν χιλιάδες θέσεις εργασίας στο δημόσιο τομέα –τις ίδιες θέσεις εργασίας που κυριαρχούνται από μεσήλικες εργαζομένους.
Φυσικά, η ανανέωση των γενεών, η τεχνολογική πρόοδος και ο διεθνής ανταγωνισμός είναι βασικά στοιχεία των σύγχρονων οικονομιών. Όμως, η επιτάχυνση του ρυθμού της οικονομικής μεταρρύθμισης σημαίνει ότι οι κυβερνήσεις έχουν πολύ λιγότερο χρόνο για την εφαρμογή των σχετικών διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων. Κάνοντας τα πράγματα χειρότερα, οι χώρες της ευρωζώνης δεν έχουν πρόσβαση σε διάφορα εργαλεία δημοσιονομικής ή νομισματικής πολιτικής, τα οποία θα μπορούσαν να τις βοηθήσουν σε μία πιο ομαλή μετάβαση.
Καθώς εκατομμύρια άνθρωποι ωθούνται στην παγίδα της μέσης ηλικίας –πολύ γέροι για να εργαστούν, αλλά πολύ νέοι για να πάρουν σύνταξη- ο κίνδυνος της κοινωνικής αστάθειας και της πολιτικής πόλωσης θα αυξάνεται. Τα συνδικάτα, αναζωογονημένα από την απελπισία των περιθωριοποιημένων μεσήλικων εργαζομένων, θα αμφισβητήσουν τη δικαιοσύνη του συστήματος. Οι νέοι άνθρωποι, πρόθυμοι να ξεπεράσουν επιτέλους χρόνια κακουχιών, θα υπερασπιστούν το οικονομικό μοντέλο που ανταμείβει τα φρέσκα μυαλά και τον ευέλικτο τρόπο ζωής. Τελικά, οι εντάσεις αυτές θα διαβρώσουν την κοινωνική συνοχή.
Οι Ευρωπαίοι πολιτικοί θα πρέπει να επέμβουν προτού αυτό γίνει πραγματικότητα. Προκειμένου να διασφαλίσουν προγράμματα δια βίου μάθησης για όλους τους εργαζομένους, χωρίς να θέσουν υπερβολική πίεση στους δημόσιους προϋπολογισμούς, θα πρέπει να προωθήσουν τις συμπράξεις δημοσίου-ιδιωτικού τομέα. Θα πρέπει επίσης να επιτρέψουν στους μισθούς να μειώνονται μετά από ορισμένη ηλικία –αντί να αυξάνονται με την παλαιότητα- ώστε να αντικατοπτρίζεται η γρήγορη υποτίμηση των επαγγελματικών δεξιοτήτων στις σύγχρονες οικονομίες και να ενισχύεται η ελκυστικότητα των πιο ηλικιωμένων εργαζομένων. Τέλος, θα πρέπει να ξαναγραφτεί το κοινωνικό συμβόλαιο στην Ευρώπη, έτσι ώστε να προωθεί την αλληλεγγύη μεταξύ των γενεών και να δημιουργεί ένα σύστημα ικανό να συγχωνεύσει τη δημιουργικότητα των νέων με τη σοφία των ηλικιωμένων.
Σήμερα, οι Ευρωπαίοι ζουν περισσότερο από οποιονδήποτε άλλο στον πλανήτη. Η πρόκληση τώρα είναι να μπορέσουμε να παρατείνουμε και τις επαγγελματικές τους ζωές.