Οι τεράστιες επεκτάσεις στην πίστωση, που ακολουθούνται από κρίσεις και προσπάθειες διαχείρισης των συνεπειών, έχουν γίνει χαρακτηριστικό γνώρισμα της παγκόσμιας οικονομίας.
Σήμερα, οι ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο μπορεί να βρίσκονται στο δρόμο για να ξεφύγουν εντελώς από την κρίση που ξέσπασε πριν από επτά χρόνια. Ωστόσο, η ευρωζώνη είναι βυθισμένη στην στασιμότητα και η Κίνα παλεύει με το χρέος που έχει συσσωρεύσει στην προσπάθειά της να αντισταθμίσει την απώλεια των εσόδων από τις εξαγωγές μετά την κρίση του 2008.
Δίχως κάποια μη βιώσιμη πιστωτική έκρηξη κάπου στον πλανήτη, η παγκόσμια οικονομία φαίνεται ανίκανη να προκαλέσει αύξηση της ζήτησης, αρκετή ώστε να απορροφήσει τη δυνητική προσφορά. Μοιάζει με έναν νόμο διατήρησης των credit booms. Ας εξετάσουμε τα τελευταία 25 χρόνια: Ένα credit boom στην Ιαπωνία, που κατέρρευσε μετά το 1990, ένα credit boom στις αναδυόμενες οικονομίες της Ασίας, που κατέρρευσε το 1997, ένα credit boom στις οικονομίες του βόρειου Ατλαντικού, που κατέρρευσε το 2007, και τέλος, στην Κίνα. Κάθε πιστωτική έκρηξη θεωρήθηκε ως μία νέα εποχή ευημερίας, οδηγώντας όμως σε κρίση και σε δυσμενείς συνέπειες.
Οι συντάκτες μίας νέας, συναρπαστικής έκθεσης με τίτλο «Απομόχλευση: Ποια απομόχλευση;», δεν διασκεδάζουν την εφιαλτική μου θεωρία. Είτε έχουν δίκιο, είτε άδικο, θεωρούν αυτούς τους κύκλους πίστωσης ως ανεξάρτητα γεγονότα. Ωστόσο, η έκθεσή τους είναι εξαιρετικά σημαντική. Αναδεικνύει ξεκάθαρα τον περιορισμένο χαρακτήρα της μετα-κρίσης απομόχλευσης, τα δεινά της ευρωζώνης και τις μεγάλες προκλήσεις που αντιμετωπίζει πλέον η Κίνα.
Αν εξετάσει κανείς τον πλανήτη στο σύνολό του, θα δει ότι δεν έχει υπάρξει συνολική απομόχλευση από το 2008. Το ίδιο ισχύει και για τις οικονομίες υψηλού εισοδήματος, οι οποίες θεωρούνται ως ένα ενιαίο μπλοκ. Οι χρηματοπιστωτικοί τομείς έχουν προχωρήσει σε απομόχλευση στις ΗΠΑ και στο Ην. Βασίλειο. Ωστόσο, το ίδιο έχουν κάνει και τα νοικοκυριά στις ΗΠΑ και, σε λιγότερο βαθμό, τα νοικοκυριά στο Ην. Βασίλειο. Οι υποχρεώσεις των νοικοκυριών παρουσιάζουν σύγκλιση, ανάμεσα στις ΗΠΑ και στο σύνολο της ευρωζώνης.
Εντωμεταξύ, το δημόσιο χρέος έχει αυξηθεί κατακόρυφα. Το γεγονός ότι οι οικονομικές κρίσεις οδηγούν σε άλματα στα δημοσιονομικά ελλείμματα ήταν ένα από τα πιο σπουδαία ευρήματα της μελέτης με τίτλο «This Time is Different» των Kenneth Rogoff και Carmen Reinhart του Χάρβαρντ. Από την κρίση και μετά, η αναλογία του δημοσίου χρέους προς το ακαθάριστο εγχώριο προϊόν, αυξήθηκε κατά 46 ποσοστιαίες μονάδες στο Ην. Βασίλειο και κατά 40 μονάδες στις ΗΠΑ, έναντι 26 μονάδων στην ευρωζώνη. Ακόμα και στις ΗΠΑ, όπου η ιδιωτική απομόχλευση έχει υπάρξει ταχύτατη, η συνολική απομόχλευση είναι μικρή. Αυτό δεν συνεπάγεται, κατ’ ανάγκην, την καταστροφή: αν ο ισολογισμός της κυβέρνησης είναι πιο ισχυρός από τους αντίστοιχους στο μεγαλύτερο κομμάτι του ιδιωτικού τομέα, τότε θα πρέπει να απορροφήσει την πίεση.
Από το 2007, η αναλογία του συνολικού χρέους, μη συμπεριλαμβανομένου του χρηματοπιστωτικού τομέα, έχει αυξηθεί κατά 72 ποσοστιαίες μονάδες στην Κίνα, φτάνοντας στο 220% του ΑΕΠ. Κανείς δε μπορεί να ισχυριστεί ότι αυτό το επίπεδο είναι βιώσιμο. Αυτό είναι απλά αδύνατο. Η αύξηση στο χρέος πρέπει να σταματήσει, με ενδεχομένως πολύ πιο αρνητικές επιπτώσεις για τον ρυθμό ανάπτυξης της Κίνας, από ότι αναμένουμε επί του παρόντος.
Οι πιστωτικοί κύκλοι έχουν ιδιαίτερη σημασία, διότι πολύ συχνά αναδεικνύονται τόσο επιζήμιοι. Η έκθεση χωρίζει τα πιθανά αποτελέσματα σε τρεις κατηγορίες: σε «τύπου 1», όπως στη Σουηδία στις αρχές της δεκαετίας του 1990, όπου πέφτει το επίπεδο της παραγωγής χωρίς να επανακτά ποτέ τις προ-κρίσης τάσεις του, αλλά ο ρυθμός ανάπτυξης επανέρχεται, σε «τύπου 2», όπως στην περίπτωση της Ιαπωνίας από το 1990, όπου δεν υπάρξει απόλυτη μείωση της παραγωγής, αλλά η δυνητική ανάπτυξη υπολείπεται κατά πολύ των προ-κρίσης ρυθμών, και τέλος σε «τύπου 3», όπως είναι τώρα η περίπτωση της ευρωζώνης και πιθανότατα των ΗΠΑ και του Ην. Βασιλείου, όπου παρατηρείται και πτώση στην παραγωγή και μόνιμη μείωση στη δυνητική ανάπτυξη.
Υπάρχουν αρκετοί πιθανοί λόγοι για αυτού του είδους τις μόνιμες απώλειες παραγωγής και ανάπτυξης. Ένας από αυτούς είναι ότι οι προ-κρίσης τάσεις δεν ήταν βιώσιμες. Ένας άλλος λόγος είναι η πληγή της εμπιστοσύνης –και συνεπώς των επενδύσεων και της καινοτομίας– που προέρχεται από την οικονομική κρίση. Αλλά, ένας από τους κυριότερους λόγους είναι το υπερβολικό χρέος. Όπως δείχνει η έκθεση, η απομόχλευση είναι εξαιρετικά δύσκολη διαδικασία. Η περίπτωση της μαζικής χρεοκοπίας, όπως έγινε τη δεκαετία του 1930, είναι καταστροφική. Ωστόσο, οι κινήσεις που χρειάζεται να γίνουν για να ξεφύγει μια χώρα από το χρέος, είναι πιθανό να δημιουργήσουν έναν φαύλο κύκλο, ο οποίος οδηγεί από το υψηλό χρέος στη χαμηλή ανάπτυξη, πίσω στο ακόμη υψηλότερο χρέος.
Σήμερα, τα μακροπρόθεσμα επιτόκια είναι χαμηλά στις οικονομίες υψηλού εισοδήματος. Στην ευρωζώνη, αυτό οφείλεται κυρίως στην υπόσχεση του κ. Ντράγκι, του προέδρου της ΕΚΤ, του Ιουλίου του 2012 να κάνει «ό,τι χρειαστεί». Δυστυχώς, ο ρυθμός ανάπτυξης του ονομαστικού ΑΕΠ στην ευρωζώνη είναι εξίσου θλιβερός: ο πληθωρισμός είναι εξαιρετικά χαμηλός και το πραγματικό ΑΕΠ αυξάνεται με αδύναμους ρυθμούς, κάτω από τα χτυπήματα της δημοσιονομικής λιτότητας και της διαρθρωτικά ανεπαρκούς ιδιωτικής ζήτησης.
Το απίστευτο είναι ότι η ευρωζώνη μοιάζει να «περιμένει τον Γκοντό» της παγκόσμιας ζήτησης, προκειμένου να εισέλθει ξανά στην ανάπτυξη και την βιωσιμότητα του χρέους. Αυτό θα μπορούσε να λειτουργήσει για τις μικρές χώρες, αλλά δεν θα λειτουργήσει για όλες. Η έκθεση αναφέρεται σε έναν «δηλητηριώδη συνδυασμό… μεταξύ του υψηλού και του υψηλότερου χρέους και της αργής και επιβραδυνόμενης (ονομαστικής και πραγματικής) αύξησης του ΑΕΠ». Η περιφέρεια του ευρώ, προσθέτει, είναι η πλατφόρμα στην οποία αυτός ο διεστραμμένος φαύλος κύκλος του χρέους είναι τόσο ισχυρός. Αυτό δεν αποτελεί έκπληξη. Οι χώρες της ευρωζώνης που έχουν πληγεί από την κρίση «τρέχουν» για να κάνουν βήματα προς τα πίσω. Οι πολιτικές της ευρωζώνης αποκλείουν την απαιτούμενη ανάπτυξη.
Η διαχείριση των προκλήσεων μετά την κρίση, απαιτεί έναν συνδυασμό άμεσης αναγνώρισης των ζημιών, ανακεφαλαιοποίησης του τραπεζικού τομέα και ισχυρών δημοσιονομικών και νομισματικών πολιτικών (όπου αυτό είναι εφικτό) για τη στήριξη της οικονομικής ανάπτυξης. Ο στόχος πρέπει να είναι διπλός: από τη μία μεριά άμεση μείωση του χρέους και ανακεφαλαιοποίηση, και από την άλλη, ισχυρή οικονομική ανάπτυξη. Οι ΗΠΑ είναι αυτές που έχουν πλησιάσει περισσότερο στο να το πετύχουν.
Ωστόσο, το σημαντικότερο δίδαγμα αυτών των κρίσεων είναι ότι οφείλουμε να μην επιτρέπουμε στο χρέος να κερδίζει έδαφος από την μακροπρόθεσμη ικανότητα μίας οικονομίας να στηρίξει αυτό το χρέος. Ελπίζουμε ότι η μακροπροληπτική πολιτική θα πετύχει αυτό το αποτέλεσμα.
Όλες αυτές οι πιστωτικές εκρήξεις δεν ήρθαν από το πουθενά. Είναι το αποτέλεσμα πολιτικών που έχουν υιοθετηθεί για τη στήριξη της ζήτησης ενώ κατέρρεαν οι προηγούμενες φούσκες, συνήθως κάπου αλλού στην παγκόσμια οικονομία. Αυτό συνέβη και στην περίπτωση της Κίνας. Είναι αναγκαίο να ξεφύγουμε από αυτόν τον ζοφερό και φαινομενικά αμείλικτο φαύλο κύκλο. Προς το παρόν, είναι σαν να έχουμε κάνει μια συμφωνία με το διάβολο, με τις πιστωτικές εκρήξεις που καθοδηγούνται από τον ιδιωτικό τομέα. Είναι σίγουρο ότι μας περιμένουν πολλά ακόμη στο μέλλον.