Η γερμανίδα καγκελάριος Άγκελα Μέρκελ είχε πει κάποτε για τον Βλαντίμιρ Πούτιν ότι ζει σε ένα «παράλληλο σύμπαν». Μέσα στην οικονομική κρίση που παραλύει το έθνος του, ας δούμε πώς μπορεί να μοιάζει η εναλλακτική πραγματικότητα μέσα από τα μάτια του ρώσου προέδρου.
Αρχικά, όσοι του λένε να «φιλελευθεροποιηθεί» για το καλό του έθνους του, ή και της προεδρίας του, δε θα εισακουστούν. Το ίδιο κι όσοι τον συμβουλεύουν να αφήσει την Ουκρανία. Ούτε η χαλάρωση του ελέγχου ούτε η υποχώρηση ήταν ποτέ στοιχεία του χαρακτήρα του Πούτιν. Είναι πιο πιθανό να διατηρήσει την ίδια πορεία. Κάτι διαφορετικό θα υπεδείκνυε αδυναμία.
Για τους απ’ έξω, φαινόταν απομονωμένος στη συνάντηση των 20 κορυφαίων οικονομιών τον Νοέμβριο, ο ίδιος ο ρώσος ηγέτης πιθανώς αναρωτιέται ποιος από τους ομολόγους του τα έχει πάει καλύτερα από τον ίδιο από τη στιγμή που ανέλαβε την εξουσία πριν 15 χρόνια.
Ο Τζορτζ Μπους άφησε την προεδρία των ΗΠΑ κάτω από το σύννεφο δύο ατελείωτων πολέμων και μέσα στη μεγαλύτερη οικονομική κρίση ύστερα από αυτήν του ’29. Ο Τόνυ Μπλερ, αμαυρωμένος από τον πόλεμο του Ιράκ, κερδίζει τα προς το ζην βοηθώντας δυνάστες να «γυαλίσουν» τα διαπιστευτήριά τους. Ο Γκέρχαρντ Σρέντερ της Γερμανίας εργάζεται για την Gazprom, την κρατική εταιρία φυσικού αερίου της Ρωσίας. Ο Σίλβιο Μπερλουσκόνι της Ιταλίας ζει μέσα στην ατίμωση ύστερα από τις ντροπιαστικές δίκες στις οποίες υπεβλήθη. Ο Ζακ Σιράκ της Γαλλίας, ο Ζαν Κρετιέν του Καναδά, ο Τζουνιχίρο Κοϊζούμι της Ιαπωνίας, ξεχνιούνται σταδιακά. Μόνο ο κ. Πούτιν παραμένει στο πηδάλιο, με την εσωτερική αποδοχή να ξεπερνά το 80%.
Η οικονομική εξέλιξη της Ρωσίας, πιθανώς να μη φαίνεται κι εκείνη τόσο κακή όταν ο κ. Πούτιν τη συγκρίνει με άλλες κυρίαρχες δυνάμεις. Ποιος τα έχει πάει καλύτερα τα τελευταία 15 χρόνια; Το ακαθάριστο εγχώριο προϊόν έχει πολλαπλασιαστεί έξι φορές. Το κατά κεφαλήν εισόδημα έχει γίνει επταπλάσιο. Ποτέ άλλοτε δεν έχουν δει τόση ευημερία οι ρώσοι. Περισσότερα νομισματικά αποθέματα ίσως ήταν χρήσιμα, ωστόσο 200 δις δολάρια είναι άμεσα διαθέσιμα, ενώ, ύστερα από συντηρητικά μέτρα, άλλα τόσα βρίσκονται σε λογαριασμούς εκτάκτου ανάγκης.
Ο στρατός έχει ανασυγκροτηθεί αρκετά ώστε να εμπνέει τον φόβο στην Ευρώπη, να κάνει και πάλι τις ΗΠΑ να τον προσέξουν και τους ρώσους και πάλι περήφανους.
Ναι, η κρίση είναι σοβαρή, ωστόσο η Ρωσία έχει δει αρκετές κρίσεις στο παρελθόν, από τις οποίες σηκώθηκε χωρίς να ακολουθήσει υπάκουα τις συμβουλές των δυτικών καλοθελητών. Όποτε έλαβε υπόψη τα λεγόμενα, όπως τη δεκαετία του 90, βρέθηκε με ακόμη μεγαλύτερα προβλήματα.
Όταν ο κ. Πούτιν κοιτά τις τύχες κάποιων από τις σημαντικότερες δυνάμεις σήμερα, τι βλέπει; Έχοντας κηρύξει για τις αρετές του καπιταλισμού ύστερα από τον ψυχρό πόλεμο, οι ΗΠΑ γλίτωσαν ίσα ίσα την οικονομική καταστροφή το 2008. Η Ιαπωνία, που φαινόταν ως θαύμα άλλοτε, δεν μπορεί να θέσει υπό έλεγχο την αποπληθωριστική «χαμένη δεκαετία». Η Γερμανία, το κέντρο ισχύος της Ευρώπης, βρίσκεται στο χείλος της ύφεσης.
Ο κ. Πούτιν πιθανότερα πιστεύει πως μπορεί να βγει εύκολα από την κρίση. Η τιμή του πετρελαίου θα επανέλθει, η Ευρώπη θα κουραστεί να τον τιμωρεί για τα γεγονότα στην Ουκρανία και η οικονομία θα ξανασταθεί στα πόδια της. Έτσι γίνεται πάντα. Όσο για την φιλελευθεροποίηση – μην περιμένετε να κάνει πολλά σε αυτόν τον τομέα. Η κρίση παρουσιάζει την ευκαιρία να σφίξει τα ηνία στον έλεγχο των επιχειρήσεων, να δει ποιος είναι αφοσιωμένος και ποιος όχι, να ξεχωρίσει νικητές και χαμένους, να αποφασίσει ποιος θα λάβει κρατική υποστήριξη και ποιανού τα περιουσιακά στοιχεία θα πρέπει να «αναδιανεμηθούν».
Γιατί να αφεθεί αυτό στο αβέβαιο χέρι της αγοράς και των διεφθαρμένων γραφειοκρατών;
Όσο για την επέκταση; Ο κ. Πούτιν είναι αρκετά ρεαλιστής ώστε να ξέρει πως η Ρωσία δεν μπορεί να ανταγωνιστή τη βιομηχανία της Κίνας ή τους τεχνολογικούς τομείς της Ινδίας. Ο πλούτος της χώρας του, και μαζί κι η δύναμή της, βρίσκεται στις πρώτες ύλες της: το πετρέλαιο, τα μέταλλα και η ξυλεία. Πουθενά δεν έχει επιβάλει τον έλεγχό του όσο στον τομέα του πετρελαίου. Και αυτό κάτι λέει για τις προτεραιότητές του.
Ακόμη και οι «τιμωρίες» από τη δύση παίζουν τον ρόλο τους. Έχουν στόχο την αλλαγή καθεστώτος, υποστηρίζει, να βγάλουν τα νύχια και δόντια της Ρωσίας και να την κάνουν πειθήνια. Αυτό το μήνυμα βρίσκει ανταπόκριση στο εσωτερικό της χώρας. Σε κάθε περίπτωση, οι τιμωρίες αργούν να έχουν αποτέλεσμα – και το πιο πιθανό είναι πως η οικονομία θα επανέλθει προτού ο κ. Πούτιν παραδοθεί από την ιδέα του να κρατήσει την Ουκρανία στην τροχιά της Ρωσίας.
Η δυτική πολιτική παραβλέπει ένα ακόμη πρόβλημα: η τιμωρία της Ρωσίας δεν προσφέρει τίποτα που να βοηθά την Ουκρανία. Η γείτονας της Ρωσίας χρειάζεται δεκάδες δισεκατομμυρίων δολαρίων βοήθειας για να παραμείνει φερέγγυα και να απαλύνει το χτύπημα από το «shock therapy» – από το κόψιμο οφελών μέχρι την αύξηση των τιμών του φυσικού αερίου – όπως απαιτεί η δύση. Κανείς δεν προσφέρει αυτά τα χρήματα. Κι αυτό είναι δύσκολα να μείνει ανεκμετάλλευτο από τον κ. Πούτιν.
Δε θα συμβιβαστεί απλά με την Κριμαία, ή απλά την νότιο Ουκρανία η οποία μαστίζεται από συγκρούσεις. Χρειάζεται ολόκληρη την Ουκρανία. Πιθανώς να υπολογίζει πως η πολιτική και οικονομική πίεση στο Κίεβο θα πετύχει αυτόν τον σκοπό για χάρη του.
Παρ’ όλα αυτά, υπάρχει μία χώρα που έχει παραμείνει σταθερή, αναπτύξει την οικονομία της και βελτιώσει τη διεθνή της εικόνα όσο καμία άλλη τα τελευταία 15 χρόνια.
Αυτή είναι η Κίνα. Όμως τα μαθήματα που θα πάρει ο κ. Πούτιν από το Πεκίνο δε θα είναι αυτό της φιλελευθεροποίησης στο εσωτερικό και της υπακοής στη δυτική πίεση στο εξωτερικό. Όποια συμπεράσματα εξάγει, είναι βέβαια πως θα είναι τέτοια που να ενισχύουν την αφοσίωση του ρώσου προέδρου να διατηρήσει την ίδια πορεία.