Το 2014 η παγκόσμια οικονομία παρέμεινε κολλημένη στο ίδιο τέλμα στο οποίο βρίσκεται από τη στιγμή που βγήκε από την παγκόσμια οικονομική κρίση του 2008.
Παρά τις φαινομενικά δυναμικές ενέργειες των κρατών σε Ευρώπη και Ηνωμένες πολιτείες, και οι δύο οικονομίες έχουν υποφέρει εκτενή και παρατεταμένα πισωγυρίσματα. Το κενό ανάμεσα στο πού βρίσκονται τώρα και στο πού πιθανώς θα βρίσκονταν αν δεν είχε ξεσπάσει η κρίση είναι τεράστιο. Και στην Ευρώπη έχει αυξηθεί με το πέρας των τελευταίων ετών.
Οι αναπτυσσόμενες χώρες είχαν καλύτερη τύχη, αλλά και εκεί τα νέα ήταν δυσάρεστα. Οι πετυχημένες από αυτές τις οικονομίες, έχοντας βασίσει την ανάπτυξή τους στις εξαγωγές, συνέχισαν να εξαπλώνονται παρά την οικονομική κρίση, ακόμη κι αν οι αγορές των εξαγωγών τους αντιμετώπιζαν προβλήματα. Όμως και η δική τους απόδοση άρχισε να μειώνεται σημαντικά το 2014.
Το 1992 ο Μπιλ Κλίντον είχε βασίσει την επιτυχημένη του προεκλογική καμπάνια για την προεδρία των ΗΠΑ σε ένα απλό σλόγκαν: «Είναι η οικονομία, ανόητε». Από τη σημερινή σκοπιά, τα πράγματα τότε δε φαίνονται τόσο άσχημα: το τυπικό αμερικανικό νοικοκυριό έχει σήμερα χαμηλότερο εισόδημα. Όμως μπορούσε να εμπνευστούμε από τις προσπάθειες του Κλίντον. Τα προβλήματα που επηρεάζουν τη διεθνή οικονομία σήμερα μπορούν να περιγραφούν με δύο απλά σλόγκαν: «Είναι η πολιτική, ανόητε» και «Ζήτηση, ζήτηση, ζήτηση».
Η σχεδόν παγκόσμια στασιμότητα που είδαμε το 2014 είναι τεχνητή. Είναι το αποτέλεσμα πολιτικών και τακτικών σε διάφορες μεγάλες οικονομίες – πολιτικές και τακτικές που περιόρισαν τη ζήτηση. Με την απουσία της ζήτησης, οι επενδύσεις και η απασχόληση δε θα μπορούν να υπάρξουν. Είναι τόσο απλό.
Πουθενά δεν είναι τόσο εμφανές αυτό όσο στην ευρωζώνη, η οποία έχει επίσημα υιοθετήσει μια πολιτική λιτότητας – περικοπές στα δημόσια έξοδα που αποδυναμώνουν τα ιδιωτικά έξοδα. Η δομή της ευρωζώνης ευθύνεται εν μέρει για τη δυσκολία προσαρμογής στο σοκ που προκάλεσε η κρίση. Με την απουσία τραπεζικής ενότητας, ήταν αναμενόμενο τα χρήματα να φύγουν τις περισσότερο επηρεασμένες χώρες, αποδυναμώνοντας τα οικονομικά τους συστήματα και εμποδίζοντας τους δανεισμούς και τις επενδύσεις.
Στην Ιαπωνία, ένα από τα τρία «βέλη» του προγράμματος του πρωθυπουργού Shinzo Abe για την οικονομική αναβίωση εκτοξεύθηκε προς τη λάθος κατεύθυνση. Η πτώση του ΑΕΠ που ακολούθησε την αύξηση των φόρων κατανάλωσης τον Απρίλιο παρείχε επιπλέον αποδείξεις υπέρ της Κεϋνσιανής οικονομίας – λες και δεν υπήρχαν ήδη αρκετές.
Οι ΗΠΑ παρουσίασαν τη μικρότερη δόση λιτότητας και έχει επιδείξει την καλύτερη οικονομική απόδοση. Όμως ακόμη και στις ΗΠΑ υπάρχουν περίπου 650.000 δημόσιοι υπάλληλοι λιγότεροι από όσους υπήρχαν πριν την κρίση. Κανονικά, θα περιμένουμε δύο εκατομμύρια περίπου περισσότερους. Ως αποτέλεσμα, και οι ΗΠΑ υποφέρουν, με την ανάπτυξη να είναι τόσο αδύναμη που οι μισθοί παραμένουν ουσιαστικά στάσιμοι.
Μεγάλο μέρος της επιβράδυνσης της ανάπτυξης στις αναδυόμενες και αναπτυσσόμενες χώρες αντανακλάται στην επιβράδυνση της Κίνας. Η Κίνα είναι τώρα η μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου (σε όρους ισοτιμίας αγοραστικής δύναμης) και εδώ και πολύ καιρό είναι ο κύριος συνεισφέρων στην παγκόσμια ανάπτυξη. Όμως η εντυπωσιακή επιτυχία της Κίνας έχει αναπτύξει τα δικά της προβλήματα, τα οποία θα φανούν σύντομα.
Η μεταστροφή της οικονομίας της Κίνας από την ποσότητα στην ποιότητα είναι ευπρόσδεκτη – σχεδόν απαραίτητη. Και παρ’ ότι ο αγώνας του προέδρου Xi Jinping ενάντια στη διαφθορά μπορεί να επιβραδύνει την ανάπτυξη, ενώ οι δημόσιες συμβάσεις παραλύουν, δεν υπάρχει κανένας λόγος να σταματήσει ο Xi. Αντίθετα, άλλες δυνάμεις που υπονομεύουν την εμπιστοσύνη της κυβέρνησής του – περιβαλλοντικά προβλήματα, υψηλά και αυξανόμενα επίπεδα ανισότητας και απάτες στον ιδιωτικό τομέα – θα πρέπει να αντιμετωπιστούν το ίδιο σφόδρα.
Εν ολίγοις, ο κόσμος δε θα πρέπει να περιμένει από την Κίνα να καλύψει την παγκόσμια συνολική ζήτηση. Μάλλον θα δημιουργηθεί ακόμη μεγαλύτερο κενό.
Εν τω μεταξύ, στη Ρωσία, μπορούμε να περιμένουμε το εμπάργκο της Δύσης να καθυστερήσει την ανάπτυξη, με αρνητική επίδραση στην ήδη αποδυναμωμένη Ευρώπη. (Αυτό δεν είναι επιχείρημα ενάντια στο εμπάργκο: ο κόσμος έπρεπε να αντιδράσει στην εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, και οι δυτικοί διευθύνοντες σύμβουλοι που διαφωνούν με αυτό, στην προσπάθειά τους να προστατέψουν τις επενδύσεις τους, έχουν επιδείξει μια ανησυχητική απουσία αρχών.)
Τα τελευταία έξι χρόνια η Δύση πίστευε πως η νομισματική πολιτική μπορεί να σώσει την κατάσταση. Η κρίση οδήγησε σε τεράστια ελλείμματα προϋπολογισμών και αυξανόμενα χρέη, και η ανάγκη για απομόχλευση σημαίνει πως η δημοσιονομική πολιτική θα πρέπει να μείνει στην άκρη.
Το πρόβλημα είναι πως τα χαμηλά επιτόκια δε θα ωθήσουν τις εταιρείες να επενδύσουν εάν δεν υπάρχει ζήτηση για τα προϊόντα τους. Ούτε θα εμπνεύσουν τα χαμηλά επιτόκια τους ιδιώτες να δανειστούν για να καταναλώνουν εάν είναι ανήσυχοι για το μέλλον τους (που θα έπρεπε να είναι). Αυτό που μπορεί να κάνει η νομισματική πολιτική είναι να δημιουργήσει φούσκες αξιών. Μπορεί ακόμη και να αυξήσει τις τιμές των κρατικών ομολόγων στην Ευρώπη, αποτρέποντας μια κρίση δημόσιου χρέους. Όμως είναι σημαντικό να ξεκαθαρίσουμε κάτι: η πιθανότητα οι χαλαρές νομισματικές πολιτικές να επαναφέρουν την παγκόσμια ευημερία είναι ανύπαρκτες.
Αυτό μας φέρνει πίσω στις πολιτικές και τις τακτικές. Η ζήτηση είναι αυτό που χρειάζεται περισσότερο ο κόσμος. Ο ιδιωτικός τομέας – ακόμη και με τη γενναιόδωρη στήριξη των νομισματικών αρχών – δε θα την παρέχει. Η νομισματική πολιτική όμως μπορεί. Έχουμε πολλές επιλογές δημόσιων επενδύσεων που θα είχαν υψηλές αποδόσεις – πολύ υψηλότερες από το πραγματικό κόστος του κεφαλαίου – και θα ενίσχυαν τους ισολογισμούς των χωρών που θα τις έκαναν.
Το μεγάλο πρόβλημα που αντιμετωπίζει ο κόσμος το 2015 δεν είναι οικονομικό. Γνωρίζουμε πώς να ξεπεράσουμε τις υπάρχουσες κακουχίες μας. Το πρόβλημα είναι οι ανόητες πολιτικές μας.