Το δομικό πρόβλημα που κρύβεται κάτω από την οικονομική κρίση της Ελλάδας είναι ένα ελληνικό πρόβλημα: η ριζωμένη απροθυμία της χώρας να εκσυγχρονιστεί.
Η Ελλάδα πέρασε μια μακρά περίοδο μακράς κατοχής από την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Τα παγιωμένα της πολιτικά και οικονομικά δίκτυα είναι διεφθαρμένα σε βάθος. Η αξιοκρατική γραφειοκρατία δεν έχει εμφανιστεί. Παρά τη διάβρωση της εμπιστοσύνης στους κρατικούς θεσμούς, έχει επικρατήσει μία κουλτούρα εξάρτησης από αυτούς.
Οι έλληνες, μπορεί να πει κάποιος, δεν έχουν κερδίσει το δικαίωμα να διασωθούν. Παρ’ όλα αυτά, μία ελληνική έξοδος από το ευρώ δεν είναι η καλύτερη επιλογή ούτε για την Ελλάδα ούτε για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Είτε οι έλληνες αξίζουν τη βοήθεια είτε όχι, είναι προς όφελος της Ευρώπης να τους τη δώσει.
Ο ΟΟΣΑ, η Ευρωπαϊκή Κομισιόν, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και η Παγκόσμια Τράπεζα τονίζουν επανειλημμένα σε κάθε τους έκθεση τη δομική αδυναμία της ελληνικής οικονομίας να παράγει μακροπρόθεσμα βιώσιμη ανάπτυξη. Το εκπαιδευτικό σύστημα της χώρας είναι κάτι από το μέσο όρο και με έλλειψη χρηματοδότησης. Οι επενδύσεις της σε έρευνα και ανάπτυξη είναι ανεπαρκής. Ο τομέας εξαγωγών μικρός. Η ανάπτυξη της παραγωγικότητας αργή.
Το μεγάλο ρυθμιστικό βάρος της Ελλάδας, το οποίο περιγράφεται από τους δείκτες για την ευκολία του επιχειρείν της Παγκόσμιας Τράπεζας, αντιπροσωπεύει ένα σημαντικό εμπόδιο εισόδου σε πολλούς τομείς, αποκλείοντας δραστικά ολόκληρες βιομηχανίες και επαγγέλματα από τον ανταγωνισμό. Ως αποτέλεσμα, η οικονομία της Ελλάδας παλεύει να ανακατανείμει τους πόρους, μεταξύ αυτών και τους εργαζόμενους, δεδομένης της ακαμψίας της αγοράς εργασίας.
Όταν επετράπη στην Ελλάδα να μπει στην ευρωζώνη, η σύγκλιση των επιτοκίων σε συνδυασμό με την αύξηση των τιμών ακινήτων, δημιούργησε μιαν αύξηση στα χρέη τω νοικοκυριών και μια υπερθέρμανση στον κατασκευαστικό τομέα, θέτοντας την οικονομία σε μια μη βιώσιμη πορεία. Τα χρόνια πριν από την έναρξη της χρηματοπιστωτικής κρίσης, τα ελλείμματα τρεχουσών συναλλαγών και οι φουσκωμένες τιμές περιουσιακών στοιχείων έφτασαν την ετήσια αύξηση του ΑΕΠ στο 4,3%. Παράλληλα, οι δημόσιες δαπάνες έφτασαν τα επίπεδα της Σουηδίας, ενώ τα έσοδα από φόρους παρέμειναν μεσογειακά.
Για πολλά χρόνια, οι αριθμοί του ελλείμματος της χώρας αναθεωρούνταν προς τα πάνω. Κάθε φορά, ο εκάστοτε υπουργός Οικονομικών επέμενε πως αυτό δε θα ξαναγινόταν. Όμως ξαναγινόταν. Μάλιστα, το προ κρίσης έλλειμμα για το 2008 αναθεωρήθηκε τελικά στο 9,9% του ΑΕΠ – περισσότερο από 5% υψηλότερο από τον αριθμό που δόθηκε αρχικά στο Συμβούλιο.
Παρ’ όλα αυτά, όσο κακή και αν είναι η οικονομία και η πολιτική κουλτούρα της Ελλάδας, οι συνέπειες της εξόδου της χώρας από το ευρώ είναι πολύ απλά πολύ σοβαρές. Στο τέλος, μία τέτοια εξέλιξη θα είναι αποτέλεσμα μιας πολιτικής απόφασης, και οι ευρωπαϊκές αξίες που διακυβεύονται σε μια τέτοια απόφαση επισκιάζουν οποιεσδήποτε οικονομικές υποθέσεις.
Για αρχή, μία ελληνική έξοδος από το ευρώ θα ήταν ένα καταστροφικό χτύπημα για την Ελλάδα. Χωρίς τη στήριξη της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, το τραπεζικό σύστημα της χώρας θα αποκλειόταν από τις διεθνές αγορές. Η συνολική χρήση της ευρωπαϊκής βοήθειας ρευστότητας στην Ελλάδα ανήλθε κοντά στα 90 δισεκατομμύρια ευρώ στην αρχή του 2015. Η κυβέρνηση θα χρειαζόταν να κλείσει τις τράπεζες για μια-δυο εβδομάδες, να τυπώσει έκτακτο νόμισμα, να περιορίσει αυστηρά την πρόσβαση των νοικοκυριών στις καταθέσεις τους και να θεσπίσει ελέγχους κεφαλαίων. Όταν η αγορά θα ξανάνοιγε, η νέα δραχμή θα υποτιμηθεί κατά 30-40% πριν ισορροπήσει.
Για να επιδεινώσει τα πράγματα, η οικονομική κρίση θα μπορούσε να οδηγήσει σε μια πολιτική κατάρρευση, κάνοντας αδύνατη την πραγματοποίηση των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων που χρειάζεται απελπισμένα η Ελλάδα. Πράγματι, ένα από τα κύρια αίτια των οικονομικών προβλημάτων της χώρας είναι το δυσλειτουργικό πολιτικό της σύστημα. Η περίοδος της δημοσιονομικής αναδιάρθρωσης – κατά την οποία το έλλειμμα έπεσε από το 9,9% του ΑΕΠ το 2008 σε 8,9% το 2012 – ήδη προκάλεσε σημαντική κοινωνική αναστάτωση. Μία βαθύτερη οικονομική κρίση θα μπορούσε να αναζωπυρώσει την κοινωνική και πολιτική αστάθεια. Η αποπομπή μιας τόσο επισφαλούς δημοκρατίας από την ευρωζώνη θα ήταν ανεύθυνη.
Η Ευρώπη θα πρέπει επίσης να λάβει υπόψη το γεωπολιτικό περιβάλλον. Η αυξημένη ένταση λόγω της σύγκρουσης της Ουκρανίας φέρει τον κίνδυνο αποσταθεροποίησης σε άλλες περιοχές της ηπείρου. Ο εξοβελισμός της Ελλάδας σε ένα τόσο ασταθές διεθνές περιβάλλον θα άφηνε την περιοχή πιο ευάλωτη σε αυτούς – ιδιαίτερα τους σημερινούς ηγέτες της Ρωσίας – που πιστεύουν πως θα επωφελούνταν από μια πιο αδύναμη, λιγότερο ενωμένη Ευρώπη.
Υπάρχουν πολύ πιο σημαντικά ερωτήματα που προκύπτουν από την κρίση στην Ελλάδα από το εάν η χώρα αξίζει να διασωθεί από τους ευρωπαίους φορολογούμενους. Διακυβεύονται δομικές αξίες και στρατηγικά ζητήματα που έχουν κεντρική σημασία για το ευρωπαϊκό σχέδιο. Η Ευρώπη είναι απλά περισσότερο ευρωπαϊκή με έναν σταθερό εταίρο στην Αθήνα.