Όταν ένα σοκ που είχες προβλέψει πραγματοποιείται, συνεχίζει να μοιάζει με σοκ. Ο Αλέξης Τσίπρας σωστά αποχώρησε. Και πάλι όμως ήταν μια βαρυσήμαντη απόφαση όταν ο έλληνας πρωθυπουργός απέρριψε μια πρόταση που θα του είχε επιτρέψει να πληρώσει το χρέος του στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα.
Αυτό που δεν είναι κατανοητό είναι γιατί αποφάσισε ξαφνικά να κηρύξει δημοψήφισμα για το εάν θα δεχτεί τη διάσωση για την επόμενη Κυριακή.
Ίσως υπάρχει κάποια εξαιρετικά έξυπνη στρατηγική πίσω από αυτό που ξεπερνά την αντιληπτική μας ικανότητα. Το πρόβλημα με το δημοψήφισμα είναι πως η πρόταση για την οποία ζητείται από τον ελληνικό λαό να ψηφίσει δε βρίσκεται πλέον στο τραπέζι. Και το πρόγραμμα με το οποίο σχετίζεται λήγει τα μεσάνυχτα. Γιατί θα πρέπει οι έλληνες να ψηφίσουν «ναι» σε ένα πακέτο που ούτε οι ίδιοι οι πιστωτές δε στηρίζουν πια;
Με διαφορά, το μεγαλύτερο λάθος τακτικής που έγινε το σαββατοκύριακο, ωστόσο, ήταν η απόρριψη από τους υπουργούς Οικονομικών της ευρωζώνης της πενθήμερης παράτασης του προγράμματος διάσωσης της Ελλάδας, μέχρι μετά το δημοψήφισμα. Με αυτήν την απόφαση, απέκλεισαν τον μόνο τρόπο να συνεχιστεί η παράσταση. Εν αγνοία τους, έχουν ενισχύσει το πολιτικό επιχείρημα του έλληνα πρωθυπουργού. Τώρα θα μπορέσει να πει: πρώτα οι πιστωτές ήθελαν να καταστρέψουν την ελληνική οικονομία με το πρόγραμμα λιτότητάς τους. Και τώρα ελπίζουν να καταστρέψουν και την ελληνική δημοκρατία.
Για να καταλάβουμε πού μπορεί να φτάσουν όλα αυτά, προτείνεται να δούμε τα διάφορα σενάρια, να αποκλείσουμε τα απίθανα και να δούμε τι μένει.
Εάν το ελληνικό δημοψήφισμα πραγματοποιηθεί την Κυριακή και καταλήξει με ψήφο υπέρ του «όχι», πιθανώς θα ακολουθήσει το Grexit. Εάν το αποτέλεσμα είναι «ναι», θα υπάρξει αρχική σύγχυση. Μία ψήφος για να γίνει δεκτό το πρόγραμμα διάσωσης μπορεί να ερμηνευτεί ως ψήφος υπέρ της παραμονής στην ευρωζώνη. Σε αυτή την περίπτωση θα περιμέναμε από την ελληνική κυβέρνηση – όποια κι αν είναι αυτή ύστερα από την υπερψήφιση του «ναι» – να διατηρήσει το καθεστώς τον ελέγχων διακίνησης κεφαλαίων και να εισάγει ένα παράλληλο νόμισμα, εκφρασμένο σε ευρώ.
Το σενάριο του παράλληλου νομίσματος μπορεί να χωριστεί σε τρεις κατευθύνσεις: Grexit σε σύντομο χρονικό διάστημα, ένα καθεστώς όπου η Ελλάδα χρεοκοπεί αλλά διατηρεί επ’ αόριστον τον έλεγχο κεφαλαίων, και ένα σχέδιο κατά το οποίο ο έλεγχος κεφαλαίων τελικώς θα αποσυρθεί και η Ελλάδα θα παραμείνει στην ευρωζώνη.
Το τελευταίο προϋποθέτει μια λύση για τις ελληνικές τράπεζες. Αυτό θα ήταν το ιδανικό σενάριο, αλλά είναι δύσκολο να επιτευχθεί. Από τη στιγμή που η ευρωζώνη δεν είναι μια πραγματική τραπεζική ένωση, η μόνη επιλογή για την ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών είναι μέσω ενός νέου κύκλου διαπραγματεύσεων μεταξύ της Ελλάδας και των πιστωτών της.
Συγκεκριμένα, θα χρειαζόταν πρόγραμμα από τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας, το ταμείο διάσωσης, για να σωθούν οι ελληνικές τράπεζες. Ο στόχος δε θα ήταν μόνον η ενίσχυση των τραπεζών, αλλά και να προστατέψουν τα κεφάλαιά τους από το ελληνικό κράτος. Την ίδια στιγμή, η ΕΚΤ θα πρέπει να συνεχίσει το πρόγραμμα έκτακτης βοήθειας ρευστότητας (ELA).
Η ΕΚΤ ήδη φτάνει και μπορεί σύντομα και να παραβιάσει τα νομικά όρια όσων μπορεί να κάνει. Συνεχίζει προς το παρόν τον ELA, αλλά έχει θέσει όριο στο διαθέσιμο προς δανεισμό ποσό. Ως αποτέλεσμα, η ελληνική κυβέρνηση έχει αποφασίσει να κλείσει τις τράπεζες και να επιβάλει ελέγχους διακίνησης κεφαλαίων. Για να αποδώσει ένα σχέδιο ανακεφαλαιοποίησης τραπεζών, οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις και η Ελλάδα θα χρειαστεί να συνεργαστούν, γρήγορα, με ανοιχτό μυαλό και θετική διάθεση. Θα ζητηθεί από τα κοινοβούλια των χωρών-πιστωτών να βρουν χρήματα για την ελληνικές τράπεζες, ενώ το ελληνικό κράτος θα χρεοκοπεί. Θα αφήσουμε τους αναγνώστες μας να μαντέψουν τις μαθηματικές πιθανότητες μιας τέτοιας εξέλιξης και θα προχωρήσουμε στο επόμενο σενάριο.
Ας υποθέσουμε ότι το «ναι» κερδίζει με διαφορά. Ο κ. Τσίπρας παραιτείται. Ακολουθούν εκλογές. Ας υποθέσουμε ότι από αυτές τις εκλογές προκύπτει μια κυβέρνηση υπέρ της λιτότητας. Το ερώτημα που προκύπτει: θα προσέφερε η ευρωζώνη μια νέα συμφωνία στην Ελλάδα;
Φυσικά και όχι. Θα έπρεπε να υπάρξει ένα εντελώς νέο πρόγραμμα, καθώς το προηγούμενο θα έχει λήξει. Η Ελλάδα θα έχει μέχρι τότε χρεοκοπήσει και στο ΔΝΤ και την ΕΚΤ. Οι πιστωτές αντιμετώπισαν τον Αντώνη Σαμαρά, τον αρχηγό της Νέας Δημοκρατίας, προτού γίνει πρωθυπουργός. Όταν βρισκόταν στην εξουσία, έδωσε υποσχέσεις που δεν εκπληρώθηκαν. Μέχρι να ξαναχτιστεί η εμπιστοσύνη, η ελληνική οικονομία θα είναι υπό πλήρη κατάρρευση.
Το συμπέρασμα που προκύπτει είναι πως υπάρχουν δύο πιθανά αποτελέσματα. Το πρώτο είναι ένα επ’ αόριστον καθεστώς ελέγχου κεφαλαίων, ίσως μαζί με αναδιάρθρωση των τραπεζών αργότερα, ως μέρος ενός ευρύτερου πακέτου ανακούφισης χρέους. Αυτό θα άφηνε την Ελλάδα εντός της ευρωζώνης.
Το δεύτερο σενάριο είναι το Grexit. Το πρώτο θα ήταν προτιμότερο. Το δεύτερο θα ήταν καλύτερο από τη συμφωνία που απέρριψε ο κ. Τσίπρας, ή την επιστροφή στη συναίνεση υπέρ της λιτότητας.
Η μεγαλύτερη ανησυχία είναι πολιτική. Τι θα γίνει αν το ελληνικό εκλογικό σώμα ψηφίσει «ναι», αλλά η Ελλάδα αναγκαστεί παρ’ όλα αυτά να βγει από την ευρωζώνη, επειδή οι πιστωτές και η ΕΚΤ δε θα της έχουν αφήσει άλλη επιλογή;
Αυτό το σενάριο θα ήταν το χειρότερο από όλα. Θα σήμαινε πως μια νομισματική ένωση χωρίς πολιτική ένωση μπορεί να υπάρξει μόνον παραβιάζοντας τις βασικές αρχές της δημοκρατίας. Θα φτάσει να θεωρείται απολυταρχικό καθεστώς.