Η Γερμανία γνωρίζει ένα-δύο πράγματα για την τιμωρία για κακές πράξεις, όμως τις τελευταίες εβδομάδες η χώρα ήταν η προσωποποίηση του γνωμικού πως οι καλές πράξεις τιμωρούνται.
Δεν υπάρχει άλλος τρόπος να περιγράψουμε τα χτυπήματα στη φήμη τους που δέχτηκαν οι γερμανοί ως αποτέλεσμα των παρατεταμένων διαπραγματεύσεων για την ελληνική διάσωση που κορυφώθηκε την περασμένη εβδομάδα με την έγκριση μιας νέας συμφωνίας με τις υπόλοιπες χώρες της ευρωζώνης.
Καμία χώρα δεν έχει κάνει περισσότερα από τη Γερμανία τον τελευταίο καιρό για να ανεβάσει το βιοτικό επίπεδο και τις δημοκρατικές νόρμες σε όλη την Ευρώπη, που είναι ένας λόγος που η χώρα που κάποτε βασάνιζε την ήπειρο αναδείχθηκε στο έθνος που δέχεται τον μεγαλύτερο θαυμασμό στον κόσμο, σύμφωνα με δημοσκόπηση του BBC το 2013, που διεξήχθη σε 25 χώρες. Αυτό το καλοκαίρι, ωστόσο, ήταν εντυπωσιακό το πόσο εύκολα μπορούμε να υποκύψουμε στην υιοθέτηση πιο σκοτεινών στερεοτύπων για αυτούς τους νταήδες, αλύγιστους γερμανούς.
Η κυρίαρχη αφήγηση της ελληνικής κρίσης στα αμερικανικά μέσα και στα κοινωνικά δίκτυα ήταν πως ο καημένος ελληνικός λαός και ο νεαρός ιδεαλιστής πρωθυπουργός του Αλέξης Τσίπρας οδηγούνταν στον γκρεμό από τους άκαρδους πιστωτές, υπό την ηγεσία της καγκελάριου της Γερμανίας Άγκελα Μέρκελ και του υπουργού Οικονομικών της Βόλφγκανγκ Σόιμπλε. Οι γερμανοί και η «τρόικα» των υπηρετών τους – η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, η Ευρωπαϊκή Κομισιόν και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο – έχουν φορτώσει υπερβολικά μεγάλο χρέους στους έλληνες, και έχουν επιβάλλει αντιπαραγωγικές πολιτικές λιτότητας στην κυβέρνησή τους και απαιτούν ταπεινωτικές μεταρρυθμίσεις που παραβιάζουν την ελληνική κυριαρχία.
Είναι δύσκολο να μη συμπάσχει κανείς με τους ανθρώπους της Ελλάδας. Το ΑΕΠ της χώρας συρρικνώθηκε κατά το εντυπωσιακό ποσοστό του 25% σε μόλις πέντε χρόνια. Όμως η κυρίαρχη αφήγηση της ηθικά τακτοποιημένης αντιπαράθεσης μεταξύ των τσιγκούνηδων και πεισματάρηδων γερμανών πιστωτών και των θυματοποιημένων ελλήνων οφειλετών παραβλέπει έναν αριθμό άβολων γεγονότων.
Για αρχή, η ελληνική κρίση πυροδοτήθηκε σε μεγάλο βαθμό από την αποκάλυψη του 2009 πως η ελληνική κυβέρνηση είχε παρουσιάσει ψευδή οικονομικά στοιχεία για να παρουσιάσει τη χώρα ως ισάξιο μέλος της ευρωζώνης. Ένα δεύτερο γεγονός που παραβλέπεται συχνά: αυτό είναι το τρίτο πρόγραμμα διάσωσης μέσα στα τελευταία πέντε χρόνια και το 2012 μάλιστα επωφεληθήκαν από διαγραφή 117 δισεκατομμυρίων ευρώ οφειλών προς ιδιωτικές τράπεζες. Τρίτον, πολλά από τα 380 δισεκατομμύρια δολάρια του εναπομείναντος χρέους οφείλονται σε κυρίαρχα κράτη, που σημαίνει πως οι πραγματικοί πιστωτές σε αυτήν την ιστορία είναι οι γερμανοί, οι ολλανδοί, οι γάλλοι και άλλοι ευρωπαίοι φορολογούμενοι, και όχι κάποιες άπληστες τράπεζες ή απρόσωποι διεθνείς γραφειοκράτες. Τέταρτον, ενώ η Ελλάδα υιοθέτησε την επώδυνη δημοσιονομική λιτότητα τα τελευταία χρόνια, έχει καθυστερήσει με την εκπλήρωση των πολλών απαραίτητων διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων (όπως η ιδιωτικοποίηση των δημόσιων επιχειρήσεων) για τις οποίες συμφώνησε στα προηγούμενα προγράμματα. Αυτό θα αντιστοιχούσε σε μια αμερικανική επιχείρηση που θα κέρδιζε την προστασία των πιστωτών σε μια διαδικασία πτώχευσης, χωρίς να προχωρήσει σε δύσκολη αναδιοργάνωση για να γίνει πιο βιώσιμη και να προχωρήσει. Το παραφουσκωμένο και αντιπαραγωγικό ελληνικό κράτος αντιπροσώπευε το εντυπωσιακό 59% του ΑΕΠ της χώρας το 2013.
Επιπροσθέτως, το ζήτημα της παροχής νέας βοήθειας στην Ελλάδα αυτό το καλοκαίρι ποτέ δεν είναι ένα διμερές ζήτημα μεταξύ Γερμανίας και Ελλάδας. Οι χώρες που ήταν περισσότερο επίμονες σε μια αυστηρή στάση με τους έλληνες δεν ήταν οι γερμανοί, αλλά οι φτωχότερες ανατολικές χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ωστόσο, οι μόνοι «πραγματικοί άνθρωποι» στην αναμετάδοση του δράματος ήταν οι έλληνες, εις βάρος λαών άλλων χωρών της Ευρώπης, που είναι κατανοητά ενοχλημένοι με τη διάσωση ενός έθνους όπου πολλοί εκφράζουν την ευρωπαϊκή αλληλεγγύη τους με το να μη πληρώνουν τους φόρους τους.
Μεταξύ των ειδημόνων που αρέσκονται να παρουσιάζουν το Βερολίνο ως τον κακό σε αυτό το παραμύθι, μία αγαπημένη κατηγορία είναι πως οι γερμανοί είναι αχάριστοι υποκριτές. Το δικό τους χρέος, άλλωστε, μειώθηκε αισθητά από τους διεθνείς πιστωτές το 1953. Το εύρος με το οποίο αυτή η αναλογία έχει επαναληφθεί χωρίς καμία περιέργεια για τα σχετικά γεγονότα ή το πλαίσιο, είναι ένα ανησυχητικό παράδειγμα μη κριτικής ομαδικής σκέψης. Ένα μεγάλο μέρος του χρέους που συζητιόταν το 1953 προερχόταν από το εξοντωμένο καθεστώς των Ναζί και τους προκατόχους τους. Ύστερα από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η Ομοσπονδιακή Δημοκρατία είχε αναλάβει την ευθύνη γι’ αυτό (με τις παλιές συναλλαγματικές ισοτιμίες που ευνοούσαν τους πιστωτές) ως κίνηση καλής πίστης, ως μέρος του γενικότερου αισθήματος εξιλέωσης των γερμανών. Η Γερμανία στεκόταν κυριολεκτικά μέσα σε συντρίμμια, και ήταν διαχωρισμένοι, και δεν υπήρχε καμία αμφιβολία για το εάν οι γερμανικός λαός έκανε ότι μπορούσε για να βγει από τα χαλάσματα και να επανορθώσει. Εκείνο το χρέος δεν είχε συγκεντρωθεί σε μόλις λίγα χρόνια, ενώ την ίδια στιγμή η χώρα παραβίαζε τους όρους των υποχρεώσεών της, όπως έγινε στην Ελλάδα.
Είναι ιδιαίτερα ενοχλητικό να ακούει κανείς αμερικανούς να κατσαδιάζουν τους γερμανούς για την υποτιθέμενη έλλειψη γενναιοδωρίας τους, εάν λάβει υπόψη πόσο διαφορετικά έχουν αντιδράσει η Γερμανία και οι ΗΠΑ στις δυσκολίες των λιγότερο τυχερών τοπικών οικονομικών εταίρων τους. Οι γερμανοί φορολογούμενοι επένδυαν επί δεκαετίες στην ανάπτυξη των περιφερειακών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ξόδεψαν τρισεκατομμύρια για να στηρίξουν την Ανατολική Γερμανία, και τώρα θα πληρώσουν ένα μεγάλο μέρος του τρίτου προγράμματος διάσωσης για την Ελλάδα, το οποίο θα βρίσκεται κάπου κοντά στα 100 δισεκατομμύρια δολάρια.
Αντίθετα, οι Ηνωμένες Πολιτείες αρνήθηκαν να εντάξουν στη Συμφωνία Ελευθέρου Εμπορίου της Βόρειας Αμερικής το είδος της χρηματοδότησης για την τοπική ανάπτυξη που οι ευρωπαίοι είχαν κρίνει ως απαραίτητη για τη λειτουργία μας κοινής αγοράς. Και όταν το Μεξικό αντιμετώπισε μιαν υπαρξιακή κρίση χρέους τη δεκαετία του 1980 που ήταν πολύ πιο σοβαρή από αυτήν που περνά η Ελλάδα, οι μεξικάνοι θα μπορούσαν μόνο να εύχονται μια αντίδραση της Ουάσινγκτον παρόμοια με αυτή του Βερολίνου για τους έλληνες.
Αφού έφτασαν το χείλος της διάσπασης της νομισματικής τους ένωσης, οι ηγέτες της Ελλάδας και οι ευρωπαίοι ομόλογοί τους στο Βερολίνο, το Παρίσι και τις Βρυξέλλες έκαναν πίσω και κατέληξαν σε μια συμφωνία για να παραμείνει η Ελλάδα στην ευρωζώνη, με επώδυνο κόστος για όλους (περισσότερα χρήματα που θα βγουν από τις τσέπες των άλλων ευρωπαίων πολιτών, περισσότερη επώδυνη λιτότητα για τους έλληνες). Ήταν μια περίπτωση όπου οι πολιτικές και ιστορικές επιταγές υπερτέρησαν των οικονομικών, τουλάχιστον προς το παρόν.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση αποτελεί μνημείο της εξιλέωσης της Γερμανίας για τις αμαρτίες του παρελθόντος. Από τη σύλληψή της τη δεκαετία του 1950, όταν γεννήθηκε ως ένωση παραγωγής άνθρακα και χάλυβα, αυτό που τελικά κατέληξε να γίνει γνωστό ως Ευρωπαϊκή Ένωση θεωρούταν από τους γάλλους αρχιτέκτονές του ως μέσο ανατροπής του γερμανικού εθνικισμού, και εξαναγκασμού του μετανοημένου λαού να πληρώσει περισσότερα από το ποσοστό που τους αναλογούσε για ένα κοινό σχέδιο που κατευθυνόταν σε μεγάλο βαθμό από τους γάλλους.
Όταν η Γερμανία είχε ξαφνικά την ευκαιρία να δώσει τέλος στη μεταπολεμική της διάσπαση πριν από ένα τέταρτο ενός αιώνα με την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης, οι γάλλοι και οι υπόλοιποι ευρωπαίοι ηγέτες πίεσαν τους γερμανούς να αφήσουν το πολύτιμο νόμισμά τους και σύμβολο της με κόπο αποκτηθείσας σταθερότητας, το μάρκο, υπέρ ενός κοινού ευρωπαϊκού νομίσματος. Όσο πιο έντονα συνυφασμένη ήταν η Γερμανία με μια ευρύτερη Ευρωπαϊκή Ένωση, ήταν η θεωρία, τόσο λιγότερο πιθανό ήταν να ξυπνήσει ο επικίνδυνος γερμανικός εθνικισμός. Και έτσι, η Γερμανία συμφώνησε στο ευρώ μόλις οι ευρωπαίοι δέχτηκαν τη γερμανική επανένωση.
Το 2000, ο υπουργός Εξωτερικών της Γερμανίας Joschka Fischer ρωτήθηκε εάν πίστευε πως η Γερμανία θα μπορούσε να γίνει ξανά μια κανονική χώρα, χωρίς να δοκιμάζεται, έχοντας εξιλεωθεί πλήρως, έχοντας το πλήρες δικαίωμα να κυματίζει τη σημαία της, τουλάχιστον δίπλα σε αυτήν της ΕΕ. Όχι πραγματικά, απάντησε τότε, και συνέχισε να μιλά με πάθος για την ανάγκη της Γερμανίας να ενεργεί πάντα μέσα στην ατλαντική και ευρωπαϊκή κοινότητα.
Τα επακόλουθα χρόνια, ωστόσο, αποδείχθηκαν προκλητικά για τον γερμανικό εθνικισμό. Το Βερολίνο προκάλεσε έκπληξη όταν αρνήθηκε να συνταχθεί με τις Ηνωμένες Πολιτείες στη διαμάχη τους με τον Σαντάμ Χουσέιν. Οι επιτυχίες στα Παγκόσμια Κύπελλα (ως οικοδεσπότης και ως συμμετέχων) έδωσαν το θάρρος στους γερμανούς να βγάλουν τις σημαίες τους και να χειροκροτήσουν τη χώρα τους, σαν να μην ήταν πλέον υπό δοκιμασία.
Η πιο εντυπωσιακή εξέλιξη, ωστόσο, μάλλον ήταν ο βαθμός στον οποίο η Ευρωπαϊκή Ένωση θεωρείται σχέδιο εμπνευσμένο από τη Γερμανία, και όχι ένα που της επιβλήθηκε. Ο Henry Kissinger είπε κάποτε πως η Γερμανία άξιζε οίκτο καθώς ήταν πολύ μεγάλη για την Ευρώπη, αλλά πολύ μικρή για τον κόσμο. Συνεπώς, ήταν ίσως αναπόφευκτο η ΕΕ να αποδειχτεί προβολή της γερμανικής επιρροής. Το ευρώ, που τόσο διστακτικά υιοθέτησαν αρχικά οι γερμανοί, αποδείχθηκε δώρο για τις γερμανικές εξαγωγές, αυξάνοντας τα κόστη στην υπόλοιπη Ευρώπη.
Αυτός ο νομισματικός ζουρλομανδύας των 19 πολύ διαφορετικών οικονομιών που μοιράζονται ένα κοινό νόμισμα έχει τα οικονομικά πλεονεκτήματα και μειονεκτήματά του, όμως η αρχική ώθηση για αυτή τη βουτιά στο οικονομικό άγνωστο τη δεκαετία του 1990 ήταν καθαρά πολιτική – ο στόχος ήταν η ενίσχυση της ευρύτερης ευρωπαϊκής ταυτότητας σε όλη την ήπειρο. Και όποια κι αν είναι τα οικονομικά της πλεονεκτήματα, το πολιτικό εγχείρημα αποτυγχάνει: το κοινό νόμισμα έχει μόνο ενισχύσει τα εθνικιστικά αισθήματα. Δοκιμάστε να μοιραστείτε μια πιστωτική κάρτα, άρα και την πιστοληπτική σας ικανότητα, με μια ποικιλόμορφη ομάδα φίλων. Αργά ή γρήγορα θα δείτε πως δεν είναι τόσο εύκολο να αγκαλιάσετε το σχέδιο του «πορευόμαστε όλοι μαζί».
Η σταδιακή ενοποίηση της Ευρώπης και ο ρόλος της Γερμανίας σε αυτήν είναι μια περίπλοκη, λεπτομερειακή ιστορία, και οι αμερικανοί έχουν ένα παγιωμένο συμφέρον στην επιτυχία της. Οι απερίσκεπτες καρικατούρες της Γερμανίας που επαναφέρουν τα στερεότυπα των Παγκοσμίων Πολέμων μπορεί να κάνουν το ξερό οικονομικό αφήγημα πιο ενδιαφέρον, και να μας πείθουν πως υποστηρίζουμε τον υποτιθέμενο αδικημένο. Δεν εξυπηρετεί, ωστόσο, την αλήθεια. Η Γερμανία της Άγκελα Μέρκελ, και όχι η σοσιαλιστική Ελλάδα, είναι που μπορεί να μας διδάξει ένα-δύο πράγματα για τη βελτίωση της ζωής των ανθρώπων πέρα από τα σύνορά της.