Κοιτάζοντας από το Βερολίνο ή το Λονδίνο, τα χρηματοπιστωτικά προβλήματα της Ιταλίας και της Ελλάδας μπορεί να φαίνονται επικίνδυνα παρόμοια. Και οι δύο χώρες κάθονται πάνω σε βουνά δημόσιου χρέους και υποφέρουν από διψήφια ποσοστά ανεργίας.
Γιατί, λοιπόν, δε χρειάστηκε η Ιταλία να κλείσει τις τράπεζες, να δεχτεί μέτρα λιτότητας σε αντάλλαγμα για έκτακτα δάνεια ή να αναλογιστεί την έξοδο από το ευρώ;
Επειδή τώρα η Ιταλία προχωρά σιγά σιγά, πληρώνοντας τα χρέη της και πουλώντας ομόλογα. Ο βασικός χρηματιστηριακός της δείκτης έχει ανέβει κατά 25% φέτος. Αναδύεται από μια τεράστια ύφεση, την ίδια στιγμή που η Ελλάδα μπαίνει σε μια νέα πτώση, ύστερα από μια προσωρινή ανάκαμψη το 2014. Η εταιρεία πετρελαίου της Ευρώπης, η Eni, με έδρα στη Ρώμη, αντλεί 1,7 εκατομμύρια βαρέλια την ημέρα παγκοσμίως και λέει πως η παραγωγή θα συνεχίσει να αυξάνεται. Η Finmeccanica πουλά ελικόπτερα σε εταιρείες και ένοπλες δυνάμεις από το Ηνωμένο Βασίλειο έως την Κίνα. Τα κρουαζιερόπλοια Carnival κατασκευάζονται ναυπηγείο Trieste στο Fincantieri. Τα ιταλικά προϊόντα πολυτελείας, από το Fendi ως τη Ferrari, βρίσκονται στην κορυφή της λίστας των καταναλωτών. Μεταξύ των ευρωπαίων κατασκευαστών, η Ιταλία έπεται μόνο της Γερμανίας στην παραγωγή.
Οι έλληνες; Εκείνοι έχουν «τουρισμό, ναυτιλία, και ελάχιστο οτιδήποτε άλλο», λέει ο Marc Ostwald στρατηγιστής σταθερού εισοδήματος στην ADM Investor Service στο Λονδίνο. Οι ελληνικές εξαγωγές έπεσαν κατά 7,5% το πρώτο τρίμηνο, ενώ της Ιταλίας αυξήθηκαν κατά περισσότερο από 3%. Ο τουρισμός στην Ιταλία απέφερε περίπου 34 δισεκατομμύρια ευρώ τον περασμένο χρόνο, σχεδόν το τριπλάσιο από αυτόν στην Ελλάδα.
Με 60 εκατομμύρια κατοίκους, ο πληθυσμός της Ιταλίας είναι κάτι περισσότερο από πενταπλάσιος από αυτόν της Ελλάδας. Η ιστορία κάνει επίσης τη διαφορά. Ξαναχτίζοντας ύστερα από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η Ιταλία μπήκε στα χρόνια ευημερίας της Dolce Vita, κάνοντας διάσημα τα σκούτερ της Vespa και αφήνοντας το σημάδι της στον παγκόσμιο σχεδιασμό. Η Nutella, το σοκολατένιο άλειμμα που παρουσιάστηκε μετά τον πόλεμο, είχε ετήσιες πωλήσεις 8,4 δισεκατομμυρίων ευρώ πέρυσι, κάνοντας την οικογένεια Ferrero μία από τις πλουσιότερες της Ιταλίας. Η Ελλάδα, αντίθετα, μετέβη από τη χούντα των δεκαετιών του 1960 και του 1970 σε μια δημοκρατία που κυβερνούσε μια πολιτική ελίτ και σε ένα παραφουσκωμένο κράτος τη δεκαετία του 1980. Η περικοπή του κόστους των δημόσιων υπηρεσιών και των συντάξεων σε ένα κατάλληλο μέγεθος βρίσκεται στην καρδιά της μάχης μεταξύ της Ελλάδας και της Ευρώπης για την οικονομική μεταρρύθμιση.
Η δύναμη της Ιταλίας ως βιομηχανική εξαγωγέας έχει προσφέρει σταθερότητα, βοηθώντας τη χώρα να συλλέξει αποθέματα χρυσού αξίας 90 δισεκατομμυρίων δολαρίων – την τρίτη μεγαλύτερη συλλογή στον κόσμο μετά τις ΗΠΑ και τη Γερμανία και περισσότερο από τρεις φορές αυτού που έχει η Ελλάδα. Μόλις μία ιταλική τράπεζα χρειάστηκε δημόσια διάσωση ύστερα από την κρίση του 2008, ακόμη κι όταν δεκάδες τράπεζες της βορείου Ευρώπης χρειάστηκαν να βάλουν το χέρι τους στα κρατικά αποθέματα για να παραμείνουν ανοιχτές.
Το χρέος των νοικοκυριών ως ποσοστό του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος είναι σχετικά χαμηλό, περίπου στο 45%, έναντι του 65% στην Ελλάδα και περίπου 57% στη Γερμανία. Και ο «σταθερός μεσιτικός τομέας της Ιταλίας δεν έχει γνωρίσει ποτέ τους κύκλους ανόδου-πτώσης όπως στην Ισπανία και την Ιρλανδία» λέει ο Fabio Fois, ευρωπαϊκός οικονομολόγος στο Barclays στο Μιλάνο.
Οι θεσμοί της ευρωζώνης κάνουν ότι μπορούν για να αποφύγουν μιαν ελληνική τραγωδία στην Ιταλία. Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα εξασφαλίζει πως τα κράτη-μέλη έχουν όσα μετρητά χρειάζονται και πως οι κυβερνήσεις μπορούν να δανειστούν χρήματα με βιώσιμα επιτόκια. (Με εξαίρεση, φυσικά, την Ελλάδα, η οποία χρειάζεται να πάρει άδεια για να δανειστεί απλά και μόνο για να πληρώσει τα χρέη της.) Κάθε μήνα η ΕΚΤ αγοράσει 60 δισεκατομμύρια ευρώ σε ομόλογα από τα κράτη-μέλη. Αυτό έχει οδηγήσει τις αποδόσεις σε σχεδόν ιστορικά χαμηλά επίπεδα, επιτρέποντας στην Ιταλία να δανείζεται φτηνά. «Η Ιταλία αντιμετωπίζει πολύ μικρότερο ρίσκο αφερεγγυότητας» λέει ο Raj Badiani, οικονομολόγος στην IHS Global Insight. «Η φορολογική της βάση είναι αισθητά μεγαλύτερη από το κόστος του δημόσιου χρέους της, σε αντίθεση με την Ελλάδα.»
Ωστόσο, η Ιταλία μπορεί ακόμη να εξελιχθεί σε μια δεύτερη Ελλάδα. Παρά την πρόσφατη ανοδική τάση στην ανάπτυξη, οι αριθμοί της είναι δυσοίωνοι. Η παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση του 2008-09, ακολουθούμενη από την κρίση χρέους του ευρώ, πυροδότησε τη βαθύτερη και πιο μακροχρόνια ύφεση στη μεταπολεμική ιστορία της Ιταλίας. Το χρέος της των 2,3 τρισεκατομμυρίων ευρώ, περισσότερο από το 132% του ΑΕΠ, έπεται μόνον αυτού της Ελλάδας στην ευρωζώνη. Η Ιταλία έχει χάσει ένα τέταρτο της βιομηχανικής της παραγωγής, και το ΑΕΠ έχει συρρικνωθεί κατά 9% από το 2007. Ως μέλος της ευρωζώνης, η Ιταλία δεν μπορεί να αντιμετωπίσει την πτώση της εξωτερικής ζήτησης υποτιμώντας το νόμισμά της, όπως έκανε συχνά όταν χρησιμοποιούσε τη λιρέτα. Η ανεργία βρίσκεται στο 12,5% και στο 45% μεταξύ των νέων – πολλοί εκ των οποίων φεύγουν για το εξωτερικό. «Κάποιοι από τους καλύτερους μαθητές μου, οι οποίοι ομιλούν αγγλικά και άλλες γλώσσες, αναγκάστηκαν να μετακομίσουν στο Ηνωμένο Βασίλειο ή τη Γερμανία για να βρουν δουλειές και ένα καλύτερο μέλλον» λέει ο Ivo Pezzuto, που διδάσκει οικονομικά στο Università Cattolica στο Μιλάνο.
Ο πρωθυπουργός Ματέο Ρέντσι, 40, ο νεότερος ηγέτης της Ιταλίας από την εποχή του Μπενίτο Μουσολίνι, έχει προχωρήσει σε μεταρρυθμίσεις της αγοράς εργασίας που θα κάνουν ευκολότερη την πρόσληψη και την απόλυση των εργαζομένων και θεωρητικά θα μειώσουν τα παραγωγικά κόστη. Το μειονέκτημα σε αυτό είναι πως εάν η ανεργία κορυφωθεί και οι εργαζόμενοι κερδίζουν λιγότερα χρήματα, οι ιταλοί μπορεί να περιορίσουν τις δαπάνες ή να ξεκινήσουν να μαζεύουν χρέη. Στο Τουρίνο, όπου η οικογένεια Agnelli ίδρυσε τον βιομηχανικό γίγαντα της Fiat το 1899, η ανεργία ξεπερνά το 12%, το διπλάσιο ποσοστό από μια δεκαετία νωρίτερα. Πολλοί ντόπιοι κατηγορούν το ακριβό ευρώ που έστειλε τις αυτοκινητοκατασκευαστικές δουλειές στην Ανατολική Ευρώπη και το Μεξικό, όπου η Fiat φτιάχνει κάποια από τα μικροσκοπικά 500 της.
Στην πρωτεύουσα, η Ρώμη μοιάζει να καταρρέει γύρω από τα αρχαία ερείπιά της. Αδυνατώντας να ξεπληρώσει το χρέος του 1,5 δισεκατομμυρίου ευρώ, ο δήμος έχει λάβει επανειλημμένες διασώσεις από την εθνική κυβέρνηση. Και η πόλη έχει κερδίσει ένα νέο υποκοριστικό: Mafia Capitale. Εισαγγελείς υποστηρίζουν πως μια ομάδα πολιτικών, αξιωματούχων και μαφιόζων ξάφρισαν χρήματα από τον δημόσιο προϋπολογισμό. Τα σκουπίδια μαζεύονται πάνω στο λιθόστρωτο, και είναι ένα μικρό θαύμα να βρεθείς σε λεωφορείο της πόλης με κλιματισμό. Θέλετε να δείτε έγκλημα σε εξέλιξη; Απλά σταθείτε στην πλατφόρμα του μετρό κάτω από την σταθμό του τρένου Roma Termini, και μέσα σε λίγα λεπτά θα εντοπίσετε πορτοφολάδες εν δράσει.
Ναι, είναι άσχημα. Αλλά τουλάχιστον δεν είναι Ελλάδα.