Η ελληνική κρίση μπορεί να μοιάζει ατελείωτη, όμως υπάρχουν ενδείξεις πως ένα πρόβλημα που ταλαιπωρεί την Ευρώπη για πολύ περισσότερο – η διάσπαση της Κύπρου – μπορεί να οδηγείται προς μία λύση.
Για πρώτη φορά μετά το 2004, υπάρχει μια εύθραυστη ευθυγράμμιση των πολιτικών αστεριών πάνω από την ανατολική Μεσόγειο. Καθώς η Μέση Ανατολή συνεχίζει να μαστίζεται και η Ευρωπαϊκή ενότητα γίνεται όλο και πιο εύθραυστη, η ευκαιρία να δοθεί τέλος στο πρόβλημα της Κύπρου είναι κάτι που η Ευρώπη δεν έχει το περιθώριο να αγνοήσει.
Έχουν υπάρξει ελάχιστα αίτια αισιοδοξίας κατά τη διάρκεια της δεκαετίας που έχει περάσει από την προηγούμενη σοβαρή προσπάθεια επίλυσης της διάσπασης του νησιού. Η πρόταση το 2004 από τον τότε γενικό γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών Κόφι Ανάν θα είχε ενώσει το νησί δημιουργώντας μιαν συνομοσπονδία δύο κρατών. Ωστόσο, ενώ οι τουρκοκύπριοι αγκάλισαν το λεγόμενο Σχέδιο Ανάν, οι ελληνοκύπριοι το απέρριψαν σε δημοψήφισμα, μιαν εβδομάδα προτού η Δημοκρατία της Κύπρου ενταχθεί στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Από τότε, οι επανειλημμένες προσπάθειες επανεκκίνησης της ειρηνευτικής διαδικασίας κατέληξαν σε αποτυχία. Σπάνια εμφανίστηκαν πρωτοβουλίες για την επίλυση της διαμάχης, και κάθε φορά μόνο από τη μία ή την άλλη πλευρά, ποτέ και από τις δύο. Και, ενώ η ελπίδα για μια λύση ήταν ισχνή, ο κίνδυνος κλιμάκωσης παρέμεινε χαμηλός. Συνεπώς, καθώς προέκυπταν αλλού ανησυχίες ασφαλείας, η 40χρονη διαμάχη σε μεγάλο βαθμό εξαφανίστηκε από την παγκόσμια ατζέντα.
Το 2008, υπήρξε μια προσπάθεια αναζωπύρωσης της ειρηνευτικής προσπάθειας, όταν ο μετριοπαθής Δημήτρης Χριστόφιας αντικατάστησε τον Τάσο Παπαδόπουλο ως πρόεδρο της ελληνικής Κύπρου, όμως η διαδικασία γρήγορα ξεθύμανε. Το 2014, η ανακάλυψη μεγάλων ενεργειακών αποθεμάτων μεταξύ της Κύπρου και του Ισραήλ δημιούργησε ελπίδες για γρήγορη επίτευξη ειρήνης, όμως ο πιθανός ενεργειακός θησαυρός κατέληξε να επιβαρύνει τις εντάσεις. Το περασμένο φθινόπωρο, ο ελληνοκύπριος πρόεδρος Νίκος Αναστασιάδης έθεσε την ειρηνευτική διαδικασία σε παύση, επικαλούμενος την τουρκική μικροπολιτική για τα δικαιώματα εκμετάλλευσης του πετρελαίου.
Αυτή τη φορά, είναι η πολιτική εξέλιξη στην τουρκική πλευρά που έχει βελτιώσει την προοπτική της ειρήνης. Η εκλογή τον Απρίλιο του τουρκοκύπριου προέδρου Μουσταφά Ακιντζί έχει φέρει μια νέα ανάσα στο νησί. Ο Ακιντζί, πρώην αριστερός δήμαρχος της βορείου Λευκωσίας, γνωστός για τη σταθερή του αφοσίωση στην ειρήνη στην Κύπρο, έφερε άμεσα μιαν αλλαγή στη σχέση μεταξύ των δύο κοινοτήτων.
Ο Αναστασιάδης, το 2004, είχε εκστρατεύσει υπέρ του Σχεδίου Ανάν, και η εκλογή του Ακιντζί φαίνεται να έχει αναζωπυρώσει την επιθυμία του ομολόγου του για συμφωνία. Τους τελευταίους μήνες, οι δύο ηγέτες έχουν συμφωνήσει σε ένα πακέτο μέτρων για την ενίσχυση της εμπιστοσύνης, συμπεριλαμβανομένων δύο σημείων διέλευσης πάνω στην Πράσινη Γραμμή που χωρίς το νησί, βελτιωμένων τηλεφωνικών, ραδιοφωνικών και ηλεκτροδοτικών συνδέσεων, και μηχανισμών για επιχειρηματικές και πολιτισμικές συνεργασίες. Σε μια άνευ προηγουμένου κίνηση, οι δύο πρόεδροι περπάτησαν στην παλαιά πόλη της Λευκωσίας, περνώντας την Πράσινη Γραμμή. Πάνω από όλα, υποσχέθηκαν να επανεκκινήσουν τις διαπραγματεύσεις για την ειρήνη.
Όταν οι συζητήσεις συνεχίστηκαν πιο έντονα τον Μάιο, και οι δύο πρόεδροι συμμετείχαν ενεργά, με την παρουσία τους να εξασφαλίζεται από τον ειδικό σύμβουλο των Ηνωμένων Εθνών για την Κύπρο Εσπέν Μπαρθ Άιντε. Ο Αναστασιάδης και ο Ακιντζί είναι αποφασισμένοι να φτάσουν σε συμφωνία μέσα σε μήνες, και ο τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν τους έχει ζητήσει να σχηματίσουν μια συμφωνία μέχρι το τέλος του 2015.
Αναμφισβήτητα, δεν υπάρχει καμία εγγύηση πως η συμφωνία τελικά θα επιτευχθεί. Υπάρχουν ακόμη πολλές λεπτομέρειες που θα πρέπει να διευθετηθούν. Η συμφωνία κατά πάσα πιθανότητα θα εμπεριέχει μεγαλύτερες εδαφικές προσαρμογές από αυτές που προέβλεπε το Σχέδιο Ανάν, καθώς και εκσυγχρονισμένες εγγυήσεις ασφαλείας, μια σταδιακή κατάργηση των περιορισμών εγκατάστασης και περιουσίας, και πιο ξεκάθαρες και αποκεντροποιημένες κυβερνητικές διαρρυθμίσεις. Ωστόσο, παρ’ ότι οι διαπραγματεύσεις θα είναι δύσκολες, ακόμη και οι πιο σκληραγωγημένοι παρατηρητές του διαπληκτισμού αναγνωρίζουν πως η ειρήνη είναι τώρα πιθανή.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει κατ’ επανάληψη εκφράσει τη στήριξή της για τη διαδικασία των Ηνωμένων Εθνών και την ετοιμότητά της να εντάξει τους όρους μιας συμφωνίας μέσα στο κοινοτικό κεκτημένο (το νομικό σώμα της ΕΕ). Ο επίτροπος της ΕΕ για την ανθρωπιστική βοήθεια και τη διαχείριση κρίσεων, ο Χρήστος Στυλιανίδης, ένας ελληνοκύπριος, στηρίζει με αφοσίωση τη συμφιλίωση. Και η ηγεσία της ΕΕ έχει ξεκαθαρίσει τον ενθουσιασμό της για μια συμφωνία. Όταν ο Ακιντζί επισκέφθηκε τις Βρυξέλλες στις αρχές του Ιουλίου, τον υποδέχτηκαν ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κομισιόν Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ, ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Ντόναλντ Τουσκ, ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου Μάρτιν Σουλτς, η ύπατη εκπρόσωπος για θέματα Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφαλείας Φεντερίκα Μογκερίνι και ο επίτροπος περιφερειακής πολιτικής της ΕΕ Γιοχάνες Χαν.
Η ειρήνη στην Κύπρο θα άλλαζε στρατηγικά το παιχνίδι στην Ευρώπη, ανοίγοντας την πιθανότητα για γρήγορη αναζωπύρωση της διαδικασίας ένταξης της Τουρκίας, η οποία καθυστέρησε σε μεγάλο βαθμό λόγω των ενστάσεων από τη Δημοκρατία της Κύπρου. Με την Τουρκία να αντιμετωπίζει πολιτική αβεβαιότητα ύστερα από τις γενικές εκλογές του Ιουνίου, είναι σημαντικό η χώρα να προσεγγιστεί ξανά από την ΕΕ.
Ωστόσο, όσο κρίσιμη κι αν είναι η σχέση της ΕΕ με την Τουρκία, η επικράτηση της ειρήνης στην Κύπρο θα είχε ακόμη μεγαλύτερη απήχηση σε ολόκληρη την ήπειρο. Σε μια περίοδο που οι επικεφαλίδες κυριαρχούνται από τις συζητήσεις για την αποχώρηση της Ελλάδας ή του Ηνωμένου Βασιλείου από την ΕΕ, η κατάρριψη του τελευταίου τείχους στην Ευρώπη θα θύμιζε σε όλους τους ευρωπαίους τη σημασία και την αναγκαιότητα της ενοποίησης. Και για τους ανατολικούς γείτονες του νησιού, που μαστίζονται από απερίγραπτη βία, μία συμφωνία θα λειτουργούσε ως παράδειγμα πως οι δαίμονες που απελευθερώθηκαν από την κατάρρευση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας μπορούν ειρηνικά να τεθούν υπό έλεγχο.