Με μια πρώτη ματιά, οι σημαντικότερες σημερινές διεθνείς κρίσεις φαίνονται να έχουν ελάχιστα κοινά. Κάποιες, όπως το δράμα χρέους της Ελλάδας, είναι οικονομικές καταστροφές. Άλλες, όπως η κατάρρευση της Συρίας, χαρακτηρίζονται από βαναυσότητα και πολιτικό χάος.
Και κάποιες άλλες ακόμη, με πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα τις κακουχίες της Ουκρανίας, βρίσκονται κάπου στη μέση. Ωστόσο, παρ’ ότι θα ήθελαν να πιστέψουν οι παράγοντες χάραξης πολιτικής, αυτά τα γεγονότα δεν είναι ασύνδετα. Αντίθετα, αντικατοπτρίζουν μια βαθύτερη κρίση στη διεθνή ενότητα και συνεργασία.
Τα τελευταία 60 χρόνια, ο κόσμος γνώρισε μιαν άνευ προηγουμένου ειρήνη και ευημερία για έναν απλό λόγο: οι χώρες εθελοντικά ενοποιήθηκαν σε μια διεθνή κοινότητα, ρυθμιζόμενη από κοινούς κανόνες και νόρμες. Αυτή τη τάση, ωστόσο, έχει υποχωρήσει μπροστά στις αποσπασματικές αντιδράσεις κρίσης, είτε πρόκειται για λιτότητα είτε για τοπικό έλεγχο βλαβών, που βασίζονται στην παράλογη υπόθεση πως προβλήματα όπως αυτά στην Ελλάδα, τη Συρία και την Ουκρανία τελικά θα διορθωθούν μόνα τους.
Βασιζόμενοι σε μέτρα προσωρινής λύσης για να ανταποκριθούν στις κρίσεις, οι παγκόσμιοι ηγέτες φαίνονται να έχουν ξεχάσει πόσο αλληλεξαρτημένος έχει γίνει ο κόσμος. Η αναταραχή ή η ύφεση σε μία πλευρά ενός περίπλοκου συστήματος μπορεί να έχει υπερμεγέθεις συνέπειες αλλού, με τη μορφή, ας πούμε, μιας προσφυγικής κρίσης ή της αύξησης της ανισότητας.
Για παράδειγμα, τα προβλήματα της Ευρώπης – που έχουν επιμείνει εν μέρει επειδή οι ηγέτες της επέμειναν σε μέτριες ενέργειες, αντί να αναζητήσουν συνολικές λύσεις – είχαν σοβαρές επιπτώσεις για την Ουκρανία, μια χώρα που ταλαντεύεται στο χείλος της κατάρρευσης. Μέχρι το τέλος αυτού του έτους, η οικονομία της Ουκρανίας αναμένεται να είναι 15% μικρότερη απ’ ότι ήταν το 2013, και το ποσοστό χρέους προς ΑΕΠ της θα είναι μάλλον κοντά στο 200%, ξεπερνώντας της Ελλάδας στα χειρότερά της. Και το ζήτημα ασφαλείας στο ανατολικό κομμάτι της χώρας επιδεινώνεται.
Δεν μπορεί να περιμένει κανείς από τους πιστωτές να είναι πιο επιεικείς με την Ουκρανία απ’ ότι ήταν με την Ελλάδα, που είναι μέλος της ευρωζώνης. Ωστόσο, μια σκληρή στάση με την Ουκρανία ενώ βρίσκεται σε πόλεμο με τη Ρωσία θα μπορούσε να απειλήσει τα στρατηγικά αποθέματα της Ευρώπης από τη Βαλτική ως τα Βαλκάνια.
Ο οικονομολόγος Albert O. Hirschman είχε πει κάποτε πως μια κρίση μπορεί να είναι είτε διχαστική είτε ενοποιητική. Τα άτομα και οι οργανώσεις, αντιμέτωπες με τις αντιξοότητες και μην έχοντας πίστη στους παράγοντες χάραξης πολιτικής, μπορούν είτε να «βγουν» από τους θεσμούς και τις κοινωνίες που τους συνδέουν, είτε να συσπειρωθούν για να τους αναζωογονήσουν.
Δυστυχώς, οι σημερινές κρίσεις ως τώρα μοιάζουν σε μεγάλο βαθμό διχαστικές. Αναλογιστείτε τη φυγή των κεφαλαίων που ανάγκασε την Ελλάδα να επιβάλει κεφαλαιακούς ελέγχους. Φυσικά, οι μηχανισμοί εξόδου όπως η φυγή των κεφαλαίων μπορούν να έχουν θετικές επιδράσεις. Τον 18ο αιώνα, οι φυγές των κεφαλαίων κρατούσαν υπό έλεγχο τους αρπακτικούς κυβερνώντες. Ο Adam Smith είδε την εμφάνιση του κινητού κεφαλαίου ως μια δύναμη που θα ενθάρρυνε τις φωτισμένες δημόσιες πολιτικές που θα εξυπηρετούσαν το γενικό συμφέρον.
Ωστόσο, στον σημερινό διασυνδεδεμένο κόσμο, το κεφάλαιο μπορεί να κινηθεί πολύ πιο γρήγορα και προς πολλούς προορισμούς, διαπερνώντας τα σύνορα με ένα click του ποντικιού. Επιπλέον, η παγκόσμια χρηματοπιστωτική βιομηχανία είναι σε μεγάλο βαθμό αυτόνομη, καθοδηγούμενη από ίδιον συμφέρον, και όχι από την επιθυμία να προωθήσει το κοινό καλό.
Όπως έχουμε δει στην Ευρώπη από το 2010, όπως και στην Ουκρανία και το Πουέρτο Ρίκο πιο πρόσφατα, η δυνατότητα να τρέξουν προς την έξοδο οποιαδήποτε στιγμή, αφαιρεί το κίνητρο των επενδυτών να συμβιβαστούν. Καθώς οι πολιτικοί δυσκολεύονται να δημιουργήσουν συναίνεση σε μια μεταρρυθμιστική ατζέντα, οι προοπτικές ανανέωσης των συμφωνιών και των πολιτικών που κρύβονται στην ενότητα και τη συνεργασία επιδεινώνονται.
Ωστόσο, η παγκόσμια τάξη πραγμάτων δεν είναι σε καμία περίπτωση καταδικασμένη να εξελιχθεί σε χάος. Η σημερινή κρίση της παγκόσμιας ενότητας μπορεί να γίνει καταλύτης για τη δημιουργία ενός νέου ή αναζωογονημένου παγκόσμιου συστήματος.
Αυτό έχει συμβεί και στο παρελθόν. Πράγματι, η παρούσα παγκόσμια τάξη πραγμάτων αναδύθηκε από τις μεγάλες κρίσεις της Μεγάλης Ύφεσης και του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, με τις χώρες να χτίζουν τις κοινωνικές συμφωνίες και τους οικονομικούς θεσμούς που θα στήριζαν την ειρήνη και την ευημερία για τις επόμενες δεκαετίες.
Για να εξασφαλίσουν πως μια κρίση θα έχει μια τόσο εποικοδομητική, ενοποιητική αντίδραση, οι παράγοντες χάραξης πολιτικής θα πρέπει να αλλάξουν τον τρόπο σκέψης τους. Αντί να βλέπουν μόνο προβλήματα που πρέπει να περιοριστούν, θα πρέπει να δουν τις κρίσεις ως ευκαιρίες για πρόοδο.
Σήμερα, είναι διαθέσιμες κάποιες σημαντικές ενοποιητικές πολιτικές. Στο οικονομικό μέτωπο, οι πολιτικοί θα πρέπει να σταματήσουν να ρίχνουν δημόσια χρήματα σε διασώσεις που επωφελούν ιδιώτες πιστωτές εις βάρος των φορολογουμένων, και θα πρέπει να σταματήσουν τα προγράμματα λιτότητας που εξαφανίζουν τις προοπτικές ανάπτυξης και δεν αντιμετωπίζουν το περίσσευμα χρέους. Θα πρέπει επίσης να μεταρρυθμίσουν τα φορολογικά συστήματα και να βελτιώσουν τη συνεργασία για να περιορίσουν τη φοροδιαφυγή, χρησιμοποιώντας τα επιπλέον έσοδα για επενδύσεις στις υποδομές και την παιδεία. Αυτού του είδους τα μέτρα θα δημιουργήσουν θέσεις εργασίας σήμερα και θα εξασφαλίσουν την ευημερία για αύριο.
Χρειάζονται επίσης και πολιτικά μέτρα. Η Ευρώπη χρειάζεται ένα πιο δημοκρατική πλαίσιο που θα κρατήσει τους χρηματοοικονομικούς συμβούλους στο διαπραγματευτικό τραπέζι. Παρομοίως, με την πιθανότητα της ένταξης της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ να είναι ανεπίδοτη επιστολή, η Δύση θα πρέπει να κάνει βήματα για να αποκλιμακώσει τις εντάσεις με τη Ρωσία, για να εξασφαλίσει τη συνεχή της συμμετοχή στις διεθνείς προσπάθειες αντιμετώπισης σημαντικών απειλών (όπως έκανε στη διαπραγμάτευση για την πρόσφατη συμφωνία για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν).
Οι μέτριες λύσεις μπορούν να οδηγήσουν σε ένα μόνο αποτέλεσμα: τον διχασμό. Μόνο όταν οι ηγέτες του κόσμου αναγνωρίσουν την κοινή πηγή και τη σύνδεση των σημερινών παγκόσμιων κρίσεων, θα είναι σε θέση να τις αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά.