Ένα ζεστό απόγευμα του Αυγούστου, τα ήσυχα νερά στην Ακτή Βοκαριά της Χίου διαταράχθηκαν από ένα jetski που πέρασε παράλληλα με την ακτή. Εκτός του θορύβου, οι λουόμενοι παρατήρησαν τον επιβάτη πίσω από τον οδηγό. Αντί για το συνηθισμένο πολύχρωμο μαγιό, φορούσε μακρυμάνικο πουκάμισο και παντελόνι κουστουμιού.
Κατεβαίνοντας και ευχαριστώντας τον οδηγό του, ο άντρας προχώρησε πάνω στα βότσαλα για να συστηθεί στους ντόπιους σε άπταιστα ελληνικά. Ήταν Σύρος, τους εξήγησε, και είχε σπουδάσει στη νομική σχολή της Αθήνας πριν από δύο δεκαετίες, προτού επιστρέψει στην πατρίδα του όπου έγινε δικαστής. Τώρα, στα 40, είχε χάσει κάθε ελπίδα ύστερα από τέσσερα χρόνια εμφύλιου πολέμου και φοβούμενος για τη ζωή του αποφάσισε να φύγει.
Ο δικαστής, ένας πρόσφυγας με χρήματα, έφτασε συγκριτικά πολύ πιο άνετα από άλλους. Η προσοχή στρέφεται στις οδυνηρές εικόνες από τις τουρκικές ακτές, ενός πνιγμένου παιδιού, και από τις ελληνικές ακτές, με δακρυσμένους γονείς να πιάνουν τα παιδιά τους. Αυτό που έχουν κοινό οι δεκάδες χιλιάδες σύριοι που επιβίωσαν από το πέρασμα είναι πως έχουν φτάσει εν μέσω των διακοπών άλλων ανθρώπων και μέσα στην κρίση ενός άλλου έθνους.
Έχουν βρει τους έλληνες να έχουν τους δικούς τους λόγους να αισθάνονται απελπισία και εξάντληση. Βρίσκονται στο έκτο έτος της βαθύτερης ύφεσης που έχει γνωρίσει ποτέ ανεπτυγμένη οικονομία. Ύστερα από οκτώ μήνες διχαστικών διαπραγματεύσεων, μικροπολιτικής και ολονύκτιων συνόδων κορυφής, δεν έχει υπάρξει χαλάρωση των όρων που απαιτεί η υπόλοιπη Ευρώπη για να κρατήσει την καταχρεωμένη Ελλάδα στην επιφάνεια. Η συνταγή της βαθιάς λιτότητας σε αντάλλαγμα για τη χρηματοπιστωτική βοήθεια που χρειάζεται η χώρα για να χρηματοδοτήσει τα χρέη της και να παραμείνει στο ευρώ δεν έχει αλλάξει.
Το προβλεπόμενο μέλλον είναι ένα με ακόμη μεγαλύτερη ανεργία, βαθύτερη ύφεση και πολιτική αστάθεια. Ο Αλέξης Τσίπρας, ο άνθρωπος που έγινε πρωθυπουργός επιμένοντας πως η Ευρώπη πρέπει να ανταποκριθεί σε αυτό που αποκαλούσε ως «ανθρωπιστική κρίση» στην Ελλάδα, παραιτήθηκε. Η υπερβολή του τού απέφερε την εξουσία, αλλά τίποτα σε όρους υποχωρήσεων από την ευρωζώνη. Τώρα, περιμένει να δει εάν θα επανεκλεγεί στις 20 Σεπτεμβρίου.
Κανείς δε θα πρέπει να αμφισβητήσει τη σοβαρότητα της ελληνικής ύφεσης, που είναι ίσως η χειρότερη κρίση που έχει αντιμετωπίσει ανεπτυγμένο κράτος εν καιρώ ειρήνης. Οι δηλητηριώδεις επιπτώσεις της μπορούν να εντοπιστούν παντού, από τα ποσοστά αυτοκτονιών και τους αστέγους, ως την παιδική φτώχια και τη στήριξη των πολιτικών άκρων. Ούτε, όμως θα πρέπει να την μπερδέψει κανείς με αυτό που ξετυλίγεται στη Συρία ή το Ιράκ ή τη Λιβύη ή την Ερυθραία, των οποίων οι πολίτες επίσης κατευθύνονται προς την Ευρώπη. Η μετατόπιση του μισού πληθυσμού της Συρίας των 22 εκατομμυρίων, αποδεικνύεται η χειρότερη προσφυγική κρίση από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Και αυτή είναι μια ανθρωπιστική κρίση.
Ένα από τα περίεργα αυτού του Αυγούστου ήταν η ευθυγράμμιση αυτών των κρίσεων. Η περίοδος των διακοπών για τους ίδιους τους έλληνες εκτείνεται συνήθως τον Ιούλιο και τον Αύγουστο. Φέτος, η επιβολή των κεφαλαιακών ελέγχων και ο φόβος του Grexit τη μείωσαν σε δύο εβδομάδες, οδηγώντας σε κρίση ακόμη και τα νησιά, που υποδέχτηκαν λιγότερους ξένους τουρίστες.
Σε νησιά πιο κοντά στην Αθήνα, όπως η Τήνος, όπου ο τουρισμός είναι κατά κύριο λόγο ελληνικός, τα υψηλά κέρδη του καλοκαιριού είναι απαραίτητα για την επιβίωση τον χειμώνα. Έχει αφήσει τους ντόπιους να αναθεματίζουν έναν «αμείλικτο Αύγουστο», που είχε τη δυνατότητα να εξαντλήσει, αλλά όχι να αποζημιώσει πλήρως τις εβδομάδες και τους μήνες απώλειας εσόδων λόγω του πολιτικού αδιεξόδου.
Στα νησιά πιο κοντά στην Τουρκία, όπως η Χίος, η Σάμος, η Κως και η Μυτιλήνη, όπου 33.000 προσφύγων έχουν φτάσει μόνο τον τελευταίο μήνα, τα δύο φαινόμενα διαδραματίστηκαν ταυτόχρονα. Στην Πόλη της Χίου, την πρωτεύουσα του νησιού, οι έλληνες που περίμεναν στις ουρές των ΑΤΜ λόγω των περιορισμών στις αναλήψεις, είδαν τους πρόσφυγες να περιμένουν σε ακόμη μεγαλύτερες σειρές στα καταστήματα κινητής τηλεφωνίας, ανήσυχοι να πάρουν κάρτα sim, για να ειδοποιήσουν τους αγαπημένους τους πως επιβίωσαν από το πέρασμα προς την Ευρώπη.
Για τους κουρασμένους από τα δικά τους προβλήματα έλληνες, δεν υπήρχε τρόπος να κρυφτούν από την κλίμακα της εισροής. Αναπόφευκτα, υπάρχουν κάποιοι που εκμεταλλεύονται την κατάσταση. Στη Χίο, πονηροί κομπιναδόροι πηγαίνουν στα πιο δημοφιλή σημεία απόβασης και μαζεύουν τα αφημένα σωσίβια και τις μηχανές των λέμβων, και τα ξαναπουλάνε στους λαθρέμπορους στην Τουρκία.
Άλλοι, όπως ο φούρναρης στη Λέσβο που ανέλαβε να ταΐσει μερικές εκατοντάδες προσφύγων με κρατικό συμβόλαιο και έχει βρεθεί απλήρωτος επί μήνες και να ταΐζει περισσότερους από 8.000 ανθρώπους, έχουν δείξει μεγάλη υπομονή. Μια μικρή ομάδα ανθρώπων, όπως η Σάντρα Τσιλιγγερίδου και οι φίλοι της, των οποίων η μονοήμερη εκδρομή σε ένα νησάκι κοντά στην Κω με ταχύπλοο μετατράπηκε σε δράμα όταν διέσωσαν έναν άντρα από τη Συρία που βρισκόταν στο νερό επί 13 ώρες, έχουν ανταποκριθεί με μεγάλη φιλανθρωπία.
Την ίδια στιγμή, οι εικόνες των προσφύγων από έναν τρομερό εμφύλιο πόλεμο που μπαίνουν κατά λάθος στις φωτογραφίες των διακοπών των ευρωπαίων λουόμενων, έχουν κάποιο περίεργο ενδιαφέρον. Κατά μία έννοια, η αντίθεση των ηλιοκαμένων τουριστών με τους απελπισμένους πρόσφυγες που φτάνουν από τη Συρία θυμίζει τις πρώτες εικόνες από το ξέσπασμα της πειρατείας το 2008 στην Ανατολική Αφρική.
Τότε ήταν οι σομαλοί πειρατές που ανέβαιναν στα γιοτ και ακολουθούσαν τα κρουαζιερόπλοια, που παρείχαν εντυπωσιακές εικόνες. Όχι πως οι σύριοι πρόσφυγες αποτελούν φυσικό κίνδυνο για οποιονδήποτε, όμως η άφιξή τους σε τόσο μεγάλους αριθμούς, είναι μία από εκείνες τις στιγμές που προκαλούν ταρακούνημα, όταν τα συντρίμμια των αποτυχημένων κρατών, των εμφύλιων πολέμων και του συνόλου της ανθρώπινης δυστυχίας διεισδύει στη φούσκα στην οποία ζει μεγάλο μέρος του ανεπτυγμένου κόσμου.
Η διαχωριστική γραμμή στην αντίδραση των ανθρώπων στην εισροή συνήθως σχηματίζεται ανάμεσα σε αυτούς που αναγνωρίζουν πως οι άνθρωποι που μετακινούνται είναι πρόσφυγες και σε αυτούς που επιμένουν να αναμασούν για παράνομους μετανάστες.
Προς το παρόν, το Ελευθέριος Βενιζέλος, ένα επιβατηγό φεριμπότ που φέρει το όνομα του μεγαλύτερου ηγέτη της Ελλάδας, έχει αναλάβει να μεταφέρει τους χωρίς έγγραφα ξένους από τα νησιά στην ηπειρωτική χώρα. Ήταν ο Βενιζέλος που σαν πρωθυπουργός έγινε μάρτυρας μιας από τις πιο τραυματικές ανταλλαγές πληθυσμών στον κόσμο το 1922, στον απόηχο ενός καταστροφικού πολέμου μεταξύ της Ελλάδας και της Τουρκίας που ανάγκασε εκατομμύρια ανθρώπων να αφήσουν τα σπίτια και τις χώρες τους. Για μία ακόμη φορά υπάρχουν βάρκες προσφύγων που διασχίζουν το Αιγαίο, και οποιοσδήποτε με κάποια κατανόηση της ιστορίας θα έπρεπε να σταματήσει να την αποκαλεί μεταναστευτική κρίση.