Η κρίση ανεργίας της Ευρώπης είναι η μεγαλύτερη απειλή για τον κοινωνικό ιστό των ετοιμοθάνατων οικονομιών της.
Παρ’ όλες τις συζητήσεις για την κυκλική ανάκαμψη στη νομισματική ένωση – ενισχυμένη από τις ιστορικά χαμηλές τιμές του πετρελαίου, την πρωτοφανή ποσοτική χαλάρωση και τα χαμηλά επιτόκια – η ανεργία χτυπάει στην καρδιά των πολιτικών και οικονομικών κακουχιών της ευρωζώνης.
Η ανεργία στη νομισματική ένωση αυξήθηκε ελάχιστα τον Αύγουστο, στο 11%. Και τώρα τα νέα στοιχεία από τη στατιστική υπηρεσία Eurostat παρουσιάζουν πλήρως το εύρος της μάχης της Ευρώπης κατά της επίμονης ανεργίας.
Από τους σχεδόν 18 εκατομμύρια ανέργους της ευρωζώνης στο πρώτο τρίμηνο του έτους, μόλις 18,6% – ή 4,1 εκατομμύρια – κατάφεραν να βρουν δουλειά τους επόμενους τρεις μήνες. Σχεδόν δύο τρίτα – μόλις κάτω από το 65% – παραμένουν άτυχοι στις προσπάθειές τους να ξαναμπούν στην εργατική δύναμη.
Οι αριθμοί είναι ένα μικρό δείγμα του χρόνιου προβλήματος της μακροπρόθεσμης ανεργίας που μαστίζει την ευρωζώνη.
Η μακροπρόθεσμη ανεργία ορίζεται ως το να μην έχεις εργασία για πάνω από ένα έτος και είναι μια επικίνδυνη εξέλιξη που κρατά τους οικονομολόγους ξύπνιους τα βράδια. Αυξάνεται παρά την πρόσφατη ανάκαμψη στην πορεία του ευρώ. Στην Ευρώπη, περίπου 15% των ανέργων δεν έχουν δουλειά για περισσότερα από τέσσερα χρόνια.
(1)
Η σταδιακή απώλεια πολύτιμων δεξιοτήτων για να επανέλθουν στην εργατική δύναμη, οδηγεί σε ένα φαινόμενο που οι οικονομολόγοι έχουν ονομάσει «υστέρηση». Αυτό είναι όταν οι περίοδοι παρατεταμένης ανεργίας μπορούν να γίνουν μόνιμες.
Τα στοιχεία της Eurostat δείχνουν πως ειδικά η Ελλάδα φαίνεται να έχει υποκύψει στην υστέρηση. Μόλις ένα μηδαμινό 8,6% των άνεργων ελλήνων έχουν καταφέρει να βρουν δουλειά στο δεύτερο τρίμηνο του έτους, σε σχέση με τους τρεις προηγούμενους μήνες. Αυτό το ποσοστό είναι χαμηλότερο από κάποιες από της φτωχότερες περιοχές της Ευρώπης, που δεν ανήκουν στη νομισματική ένωση, όπως η Σλοβακία, η Βουλγαρία και η Μακεδονία.
Οι αριθμοί αντικατοπτρίζουν μιαν ιδιαίτερα ταραχώδη περίοδο για το μέλλον της χώρας στην ευρωζώνη, όταν οι κρίσιμες συζητήσεις πάγωσαν την οικονομία.
Όμως η πιο μακροπρόθεσμη τάση είναι ξεκάθαρη. Η Αθήνα και τα περίχωρά της διατηρούν επίσης τον ντροπιαστικό τίτλο της πρωτεύουσας της μακροπρόθεσμης ανεργίας της Ευρώπης.
Η υστέρηση είναι μια σκληρωτική διαδικασία που καταλαμβάνει τις οικονομίες σε κατάσταση μόνιμης ύφεσης. Η Ελλάδα είναι μάλλον το καλύτερο παράδειγμα στην ευρωζώνη –έχοντας υποφέρει μια πτώση μεγαλύτερης ισχύος από τη Μεγάλη Ύφεση στις ΗΠΑ τη δεκαετία του 1930.
Ο κυβερνήτης της Τράπεζας της Αγγλίας Mark Carney έχει προειδοποιήσει τους δυτικούς πολιτικούς παράγοντες να ξεκινήσουν έναν «αγώνα κατά της υστέρησης». Ο Μάριο Ντράγκι της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας την έχει ορίσει ως τη διαδικασία κατά την οποία «η κυκλική ανεργία γίνεται δομική».
Ωστόσο, η επίμονη ανεργία δεν είναι μόνο μία μάστιγα για αυτούς που υποφέρουν από τον αποκλεισμό τους από την εργατική δύναμη.
Ο Larry Summers – ο οποίος έχει επαναφέρει την ιδέα της «κοσμικής στασιμότητας» – έχει αναφερθεί στην υστέρηση μαζί με την μακροπρόθεσμη πτώση στα ποσοστά δυνητικής ανάκαμψης σε όλον τον ανεπτυγμένο κόσμο.
Υπάρχουν δύο πλευρές στο ίδιο νόμισμα.
Οι δυνάμεις της υστέρησης είναι «μια σκιά που πέφτει πάνω από την οικονομική δραστηριότητα» σύμφωνα με τον κ. Summers. Υψώνοντας το φυσικό ποσοστό της ανεργίας, αυτό στη συνέχεια έχει επακόλουθες συνέπειες οι οποίες μπορούν να καταστρέψουν τη μελλοντική ανάπτυξη μιας οικονομίας για πολλά χρόνια στο μέλλον. Είναι ένας αυτοτροφοδοτούμενος κύκλος στασιμότητας και καταστροφής της εργατικής δύναμης.
Η δυνητική ανάπτυξη στην ευρωζώνη υπολογίζεται αυτή τη στιγμή να έχει μέσο όρο μόλις 1% μεσοπρόθεσμα, σύμφωνα με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Αυτό «είναι πολύ χαμηλότερα από αυτό που χρειάζεται για να μειωθεί η ανεργία σε αποδεκτά επίπεδα σε πολλές χώρες» προειδοποιεί το Ταμείο.
«Επειδή οι προοπτικές ανάπτυξης είναι υποτονικές και το περιθώριο πολιτικής περιορισμένο, η ευρωζώνη είναι ευάλωτη σε αρνητικές αναταράξεις και σε παρατεταμένη χαμηλή ανάπτυξη, με αρνητικές συνέπειες» λέει το ΔΝΤ.
Το πρόβλημα δεν είναι καινούριο. Παρόμοιες δυνάμεις κατέλαβαν τις ΗΠΑ κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Ύφεσης και είχαν φανεί στην Ευρώπη κατά τις δύσκολες δεκαετίες του 1970 και του 1980.
Περισσότερες από τρεις δεκαετίες μετά, ταλανίζουν και πάλι την ήπειρο. Αυτή τη φορά, έχει αριστερούς πολιτικούς παράγοντες να ξύνουν τα κεφάλια τους. Σύμφωνα με τους υπολογισμούς της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, το ποσοστό του σχεδόν 11% ανεργίας είναι εδώ για να μείνει. Ακόμη και σε μια αισιόδοξη περίπτωση, θα πέσει μόλις στο 9% το 2020, όταν η οικονομική χαλαρότητα της ευρωζώνης θα έχει εξαντληθεί, σύμφωνα με το ΔΝΤ.
Τόσο ο κ. Summers όσο και το ΔΝΤ καλούν τις αρχές της ευρωζώνης να χρησιμοποιήσουν δημοσιονομικά εργαλεία για να τα βάλουν με την υστέρηση. Ωστόσο, η προοπτική μαζικής δημοσιονομικής επέκτασης δεν είναι ανάμεσα στα χαρτιά μιας ευρωπαϊκής νομισματικής ένωσης που παραμένει αποφασισμένη να πιάσει δημοσιονομικούς στόχους, θεωρώντας πως αυτός είναι ο καλύτερος τρόπος να προστατευτεί από νέες παγκόσμιες κρίσεις.
Όσο για τη νομισματική πολιτική, ακαδημαϊκοί οικονομολόγοι πιθανολογούν για την αύξηση των στόχων πληθωρισμού της κεντρικής τράπεζας και την προσθήκη εντολής για την ανεργία, στην μοναδική εστίαση της ΕΚΤ στη σταθερότητα των τιμών. Ωστόσο, αυτού του είδους οι συζητήσεις είναι αποχωρισμένες από την πολιτική πραγματικότητα της ευρωζώνης, όπου χρειάστηκαν χρόνια θεσμικών λογομαχιών μέχρι η ΕΚΤ να πραγματοποιήσει την περιορισμένη εκδοχή της τής ποσοτικής χαλάρωσης.
Ωστόσο, η νέα ασθένεια της υστέρησης στην Ευρώπη εδραιώνεται. Όσο περισσότερο παραμείνει, τόσο δυσκολότερο θα είναι να σωθεί μια ακόμη χαμένη γενιά.