Κρυμμένο πίσω από την κατάσταση αναταραχής της περιοχής, ένα μικρό θαύμα έχει πραγματοποιηθεί στην ανατολική Μεσόγειο, όπου η Κύπρος έχει επιστρέψει από το χείλος της οικονομικής καταστροφής, με μια ανάκαμψη που θα ζήλευαν τα ξαδέλφια της στην Ελλάδα.
Καθώς ο αγώνας δρόμου για την επανένωση του διαχωρισμένου νησιού ξεκίνησε πιο θερμά την Παρασκευή, σε μια συνάντηση των ηγετών της τουρκικής και της ελληνικής κοινότητας, υπάρχουν όλο και περισσότερες ενδείξεις πως το ανατολικότερο κράτος της ΕΕ ίσως οδεύει προς μια νέα εποχή. «Η στιγμή της αλήθειας έχει φτάσει» λέει ο Hubert Faustmann, αναπληρωτής καθηγητής ιστορίας και πολιτικής επιστήμης στο Πανεπιστήμιο της Λευκωσίας. «Οι επόμενες εβδομάδες θα είναι αποφασιστικές.»
Καμία στιγμή μετά τη σύγκρουση που χώρισε το νησί το 1974 δεν έχει υπάρξει σύμπτωση γεγονότων που να υποδεικνύει τόσο έντονα την κατεύθυνση προς την ειρήνη. Στον Νίκο Αναστασιάδη και στον Μουσταφά Ακιντζί, τους δύο άντρες που ηγούνται της ελληνικής και της τουρκικής κοινότητας, η Κύπρος έχει πολιτικούς αποφασισμένους να δώσουν τέλος στον εθνικό διαχωρισμό. Περισσότερο από ποτέ, λένε, το έθνος του νησιού είναι πολύ μικρό για να παραμείνει διχασμένο από μιαν κληρονομιά μίσους. Όμως είναι η εντυπωσιακή οικονομική ανάκαμψη των ελλήνων στον νότο – μόλις δύο χρόνια μετά την κατάρρευση των τραπεζών που έφερε τη χώρα για λίγο στο κέντρο της χρηματοπιστωτικής κρίσης της Ευρώπης – και η αυξανόμενη αναγνώριση των πλεονεκτημάτων της επανένωσης η οποία έχει πυροδοτήσει τον ενθουσιασμό πως μπορεί επιτέλους να επιτευχθεί ένας συμβιβασμός.
Όταν ο Αναστασιάδης και ο Ακιντζί συναντώνται σε ένα εγκαταλελειμμένο, τρυπημένο από σφαίρες αεροδρόμιο, το οποίο όπως και η νεκρή ζώνη του ΟΗΕ που διασχίζει το νησί, έχει γίνει το ισχυρότερο σύμβολο του διαχωρισμού, υπάρχει μια σπάνια και γνήσια πεποίθηση πως και οι δύο θα ακολουθήσουν τον δρόμο που οδηγεί στη δημιουργία ενός ομοσπονδιακού κράτους. «Για πρώτη φορά, υπάρχει ένα αίσθημα πως αυτή τη φορά μπορεί να είναι πραγματικότητα» λέει ο Faustmann. «Στις επόμενες έξι με οκτώ εβδομάδες, κατά τη διάρκεια των συναντήσεων των ηγετών, θα γνωρίζουμε εάν οι δυναμικές για έναν συμβιβασμό μπορούν να διατηρηθούν.»
Όλοι συμφωνούν πως η πρόκληση παραμένει τεράστια. Οι συζητήσεις για τις εδαφικές επαναπροσαρμογές και το πάντα εκρηκτικό ζήτημα της αποκατάστασης των ιδιοκτησιών, μπορούν ακόμη να εκτροχιάσουν τη διαδικασία. Οι εκλογές της Κυριακής στην Τουρκία μπορούν επίσης να προκαλέσουν εμπόδια. Στο νησί όμως, αυτό που είναι βέβαιο είναι πως, 12 χρόνια αφού επιτράπηκε η ελεύθερη μετακίνηση – με την απαλοιφή των εμποδίων από το τουρκικό κρατίδιο στον βορά – υπάρχει μια αυξανόμενη, κάποιοι θα έλεγαν αμετάκλητη, δίψα για συνύπαρξη.
Την προηγούμενη εβδομάδα, μια εκδήλωση στην καρδιά της παλιάς Λευκωσίας έδωσε φωνή σε αυτήν την επιθυμία. Σε μια ηλιόλουστη ημέρα, ελληνοκύπριοι και τουρκοκύπριοι συγκεντρώθηκαν σε μια καφετέρια που δημιουργήθηκε με στόχο να ενθαρρύνει τις επιχειρηματικές επαφές πέραν του εθνικού διχασμού. Εκεί, ο ένας μετά τον άλλον, εξύμνησαν τα οφέλη της επανένωσης, καθώς ο ιδρυτής της easyJet και αυτοανακηρυχθείς κατά συρροή επιχειρηματίας, κύριος Στέλιος Χατζηιωάννου παρέδωσε τα ετήσια βραβεία του για δικοινοτικές επιχειρήσεις – 31 χρηματικά έπαθλα των 10.000 ευρώ. «Είμαστε εξαιρετικά αισιόδοξοι» λέει η Τάνια Ματσούκα, η οποία πρόσφατα συνεργάστηκε με τη Nazo Canitez, μια τουρκοκύπρια, για να δημιουργήσουν την Climb Mediterranean, μια εταιρεία αφιερωμένη στην αναρρίχηση και στη γιόγκα στην παραλία. «Ο χωρισμός ανήκει στο παρελθόν. Υπάρχει ένα σύνορο στη γη μας, όμως στο μυαλό μας το έχουμε αφήσει πίσω μας» προσθέτει.
Οι δύο γυναίκες πιθανώς να μην είχαν συναντηθεί εάν δεν είχαν μια τυχαία συνάντηση σε μια αναρριχητική εκδήλωση στην Κάλυμνο. «Αυτό το βραβείο μας έδωσε την ώθηση, το κίνητρο και την επιτάχυνση για να δημιουργήσουμε την εταιρεία μας εδώ στην Κύπρο
λέει η Canitez, η οποία διέσχισε τη διαχωριστική γραμμή του ΟΗΕ για να βρεθεί στην εκδήλωση στο διεθνών αναγνωρισμένο νότιο κομμάτι.
«Η αναρρίχηση είναι μια δραστηριότητα που βασίζεται στην εμπιστοσύνη. Εάν δεν υπάρξει λύση, θα προσπαθήσουμε να φέρουμε τους ανθρώπους εδώ πιο κοντά μέσω αυτής» προσθέτει.
Ο Χατζηιωάννου εξεπλάγη όταν οι αιτήσεις για το βραβείο – το οποίο δημιουργήθηκε για να προωθήσει τις κοινές επιχειρηματικές προσπάθειες – ήταν τέσσερις φορές περισσότερες απ’ ότι τα προηγούμενα χρόνια.
«Πρέπει να αλλάξουμε καρδιές και μυαλά» λέει ο Χατζηιωάννου, ο πατέρας του οποίου ήταν ελληνοκύπριος πλοιοκτήτης. «Η Κύπρος είναι το ρήγμα μεταξύ του Χριστιανισμού και του Ισλάμ. Πραγματικά πιστεύω πως πρέπει πρώτα να δημιουργηθούν δεσμοί μεταξύ των ανθρώπων ώστε να βρεθεί λύση.»
Ο βρετανός επιχειρηματίας αστειεύεται πως πριν από 25 χρόνια, όταν οι μνήμες της τουρκικής εισβολής ήταν νωπές, μάλλον θα βρισκόταν δολοφονημένος για τη δημιουργία του βραβείου. Όμως φέτος, τα βραβεία παραδόθηκαν παρουσία του Αναστασιάδη, και με τον Χατζηιωάννου να συναντάται με τον Ακιντζί στον βορά την επόμενη ημέρα.
Όλο και περισσότερο, και οι δύο πλευρές συμφωνούν πως η οικονομική και η δημιουργική συνύπαρξη είναι ο καλύτερος δρόμος για ένα νησί του οποίου η γεωστρατηγική τοποθεσία θα μπορούσε να το μετατρέψει σε ενεργειακό κόμβο για πολλά χρόνια στο μέλλον.
Στους σιωπηλούς διαδρόμους του υπουργείου Οικονομικών στη Λευκωσία, οι ελληνοκύπριοι αξιωματούχοι είναι ενθουσιώδεις με το γεγονός πως η οικονομία της χώρας – που θεωρούταν χαμένη υπόθεση όταν διασώθηκε με 10 δισεκατομμύρια ευρώ πριν από δύο χρόνια – αποτελεί πλέον ένα παράδειγμα επιτυχίας, μαζί με την Ιρλανδία και την Ισπανία. Στην τελευταία τους έκθεση για την οικονομική πρόοδο του διασωσμένου κράτους, οι πιστωτές στην ΕΕ, την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο είπαν πως η Κύπρος βρισκόταν στον σωστό δρόμο για να βγει από το πρόγραμμα διάσωσης μέχρι τον Μάρτιο, αφήνοντας την μαστιζόμενη από προβλήματα Ελλάδα μοναδική στην ΕΕ υπό εξωτερική επιστασία. «Η οικονομική ανάκαμψη έχει ξεκινήσει» έγραψαν οι δανειστές. «Οι δημοσιονομικές εξελίξεις παραμένουν ανώτερες των προσδοκιών.»
Την Τρίτη, για πρώτη φορά μετά το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης, η Κύπρος εξέδωσε επιτυχώς δεκαετή ομόλογα. Η έκδοση προσέλκυσε 1 δισεκατομμύριο ευρώ με απόδοση στο 4,5%, το χαμηλότερο ποσοστό που έχει εξασφαλίσει η χώρα για δεκαετή ομόλογα. «Η εμπιστοσύνη έχει επανέλθει στην οικονομία της Κύπρου» είπε ο Γεώργιος Σκλάβος, αξιωματούχος του υπουργείου Οικονομικών, χαμογελώντας πλατιά καθώς μετρά τα δημοσιονομικά επιτεύγματα της κεντροδεξιάς κυβέρνησης. «Είχαμε μια πολύ καλή σχέση με την τρόικα των πιστωτών και αυτό μας βοήθησε με την εφαρμογή.»
Οι κύπριοι, πιο φλεγματικοί από τους άστατους ηπειρωτικούς έλληνες, επίσης αντιστάθηκαν λιγότερο. «Πολλοί άνθρωποι εδώ αισθάνθηκαν πως οι αλλαγές ήταν απαραίτητες, πως οι μεταρρυθμίσεις έπρεπε να είχαν γίνει πριν πολύ καιρό» είπε ο Σκλάβος.
Αντί να αυξήσει τους φόρους – το επίκεντρο της τελευταίας συμφωνίας διάσωσης για την ελληνική οικονομία – η κυβέρνηση του Αναστασιάδη στοχοποίησε τις δημόσιες δαπάνες, παγώνοντας τις προσλήψεις στον δημόσιο τομέα και περικόπτοντας τις δαπάνες για την πρόνοια.
Ωστόσο, παρ’ ότι και ο νότος έχει διαγράψει το έλλειμμά του, οι τοπικοί αξιωματούχοι συμφωνούν με ετοιμότητα πως η οικονομία του έθνους θα εκτοξευθεί μόνο εάν υπάρξει επανένωση. Μια πρόσφατη έρευνα του Κυπριακού Κέντρου του Ινστιτούτου Έρευνας Ειρήνης του Όσλο, προβλέπει τεράστια κέρδη για το νησί οικονομικά, με το ΑΕΠ να αυξάνεται κατά κάτι λιγότερο από 5 δισεκατομμύρια ευρώ στα πρώτα πέντε χρόνια μετά τη συμφωνία ειρήνης και κατά 10 δισεκατομμύρια ευρώ μέσα σε 20 χρόνια. Σε όρους κατά κεφαλήν ΑΕΠ, οι κύπριου θα έβλεπαν τα έσοδά τους να αυξάνονται κατά περίπου 1.700 ευρώ στα πρώτα πέντε χρόνια. «Η επανένωση θα άνοιγε μια τεράστια δυναμική αγορά υπό τη μορφή της Τουρκίας» λέει ο Σκλάβος. «Αυτή τη στιγμή, δεν έχουμε πρόσβαση σε αυτήν.»
Η προοπτική αυτού του είδους των οικονομικών κερδών μπορεί να αποτελέσει για τον συμβιβασμό την απαραίτητη κόλλα στην οποία θα στηριχθεί η οποιαδήποτε λύση. Οι ελληνοκύπριοι, οι οποίοι έχασαν περισσότερο από ένα τρίτο του νησιού όταν μια αποτυχημένη προσπάθεια ένωσης με την Ελλάδα προκάλεσε την εισβολή του τουρκικού στρατού, είναι σχεδόν βέβαιο πως θα πρέπει να κάνουν πίσω σε βασικές απαιτήσεις. Και οι τούρκοι θα πρέπει να παραχωρήσουν εδάφη που κατακτήθηκαν τότε.
Ο ενήμερος πολιτικός διάλογος θα έχει κεντρικό ρόλο στην επίτευξη της συμφωνίας. Οποιαδήποτε λύση θα τεθεί σε δημοψήφισμα και στις δύο κοινότητες. Την προηγούμενη φορά που η Κύπρος βρέθηκε κοντά σε συμβιβασμό το 2004, ένα προσχέδιο από τον ΟΗΕ που περιέγραφε μια διζωνική, δικοινοτική ομοσπονδία, έγινε αποδεκτή από τους τουρκοκύπριους, αλλά απορρίφθηκε μαζικά από τους έλληνες, ύστερα από μια δυναμική εκστρατεία υπέρ του όχι από τον Τάσο Παπαδόπουλο, τον τότε πρόεδρο της Κύπρου. Εξοστρακισμένοι από την έλλειψη αναγνώρισης, οι τουρκοκύπριοι αφέθηκαν χωρίς τη δυνατότητα να συμμετάσχουν στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
«Η πείρα μας έχει δείξει πως η ουσία της λύσης είναι εξίσου σημαντική με τον τρόπο που θα περιγραφεί» λέει ο Χάρης Τζήμητρας, ο οποίος ηγείται του Κυπριακού Κέντρου του Ινστιτούτου Ειρήνης. «Το 2004, οι ηγέτες και των δύο κοινοτήτων παρουσίασαν ο καθένας στο κοινό του πολύ συγκεκριμένες αναγνώσεις όσων είχαν διαπραγματευτεί. Υπάρχει σημαντική ανάγκη για πληροφορημένο δημόσιο διάλογο.»
Στην πολιτική ωστόσο, η χρονική συγκυρία είναι τα πάντα. Και η στιγμή μπορεί να είναι η κατάλληλη, υποστηρίζουν οι αναλυτές.
«Ένας συμβιβασμός θα εξαφάνιζε ένα τεράστιο εμπόδιο για την ένταξη της Τουρκίας στην Ευρώπη, θα βελτίωνε τις σχέσεις της με τη δύση, θα προχωρούσε τις σχέσεις μεταξύ της Ελλάδας και της Τουρκίας και θα βοηθούσε τον Ερντογάν να κερδίσει πόντους στο εσωτερικό» λέει ο Τζήμητρας.
Κατά ειρωνική συγκυρία, μια μεγάλη νίκη για τον όλο και πιο απολυταρχικό πρόεδρο στην Άγκυρα, τον Ρισέπ Ταγίπ Ερντογάν, μπορεί να εξυπηρετήσει την Κύπρο. Παρ’ ότι περίπου 35.000 τούρκων στρατιωτών παραμένουν στο νησί – αντικατοπτρίζοντας την πεποίθηση πως η εισβολή στην Κύπρο ήταν η μεγαλύτερη στρατιωτική νίκη της Τουρκίας μετά την καταστροφή της Σμύρνης το 1922 – ο Ερντογάν έχει επανειλημμένως μιλήσει για την ανάγκη για μια λύση, εκφράζοντας ενόχληση για την κοσμική συμπεριφορά των τουρκοκυπρίων και το κόστος της χρηματοδότησης του κρατιδίου τους.
«Η ειρωνεία είναι πως ένας ισχυρός Ερντογάν, ένας απολυταρχικός Ερντογάν, είναι χρήσιμος για μια λύση στο κυπριακό πρόβλημα» λέει ο Faustmann. «Τελικά θα εξαρτηθεί από εκείνον και μόνο εάν θα υπάρξει συμβιβασμός ή όχι.»