Όταν το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) της Τουρκίας αψήφησε τους ειδήμονες και τους δημοσκόπους ξανακερδίζοντας κοινοβουλευτική πλειοψηφία στις γενικές εκλογές της χώρας την 1η Νοεμβρίου, οι χρηματοπιστωτικές αγορές επευφήμησαν.
Την επόμενη ημέρα, ο χρηματιστηριακός δείκτης στην Κωνσταντινούπολη αναρριχήθηκε κατά περισσότερο από 5% και η τουρκική λίρα πραγματοποίησε ράλι.
Δεν έχει σημασία που θα έπρεπε να πιεστεί πολύ κανείς για να βρει κάποιον στους επιχειρηματικούς ή χρηματοπιστωτικούς κύκλους με καλό λόγο για τον Ρετζέπ Νταγίπ Ερντογάν ή το κόμμα του οποίου ήταν αρχηγός προτού ανέλθει στην προεδρία το 2014, αυτές τις ημέρες. Και δε θα πρέπει να υπάρξει καμία παρεξήγηση εδώ: παρ’ ότι ο πρόεδρος της Τουρκίας υποτίθεται πως είναι υπεράνω κομματικής πολιτικής, ο Ερντογάν παραμένει σε μεγάλο βαθμό στο τιμόνι.
Πράγματι, ήταν η στρατηγική του διαίρει και βασίλευε του Ερντογάν – πυροδοτώντας τον θρησκευτικό λαϊκισμό και το εθνικιστικό αίσθημα, και υποδαυλίζοντας τις εθνικές εντάσεις με τους κούρδους – που οδήγησε το AKP στη νίκη. Αναμφίβολα, ήταν η μόνη στρατηγική που θα μπορούσε να πιάσει. Άλλωστε, το καθεστώς του έχει αποξενώσει τους φιλελεύθερους με τις επιθέσεις του στον Τύπο, τους επιχειρηματικούς ηγέτες με την απαλλοτρίωση επιχειρήσεων που συνδέονται με τους πάλαι ποτέ συμμάχους του στο λεγόμενο κίνημα Gülen, και τη Δύση με τη συγκρουσιακή του γλώσσα και την ασυνεπή στάση του απέναντι στο Ισλαμικό Κράτος.
Και παρ’ όλα αυτά, οι χρηματοπιστωτικές αγορές, προφανώς υπερτιμώντας τη σταθερότητα, καλωσόρισαν το αποτέλεσμα. Μια πλειοψηφική κυβέρνηση του AKP, σκέφτηκαν απ’ ότι φαίνεται οι επενδυτές, θα ήταν πολύ καλύτερη από την πιθανή εναλλακτική: μιαν περίοδο πολιτικής αβεβαιότητας, ακολουθούμενη από μια αδύναμη και αναποφάσιστη συμμαχία ή μια κυβέρνηση μειοψηφίας. Ωστόσο, σε αυτήν την περίπτωση, το πλήθος δεν επέδειξε πολλή σοφία.
Είναι γεγονός πως το AKP είχε κάποια καλά χρόνια όταν ανήλθε για πρώτη φορά στην εξουσία στο τέλος του 2002. Ωστόσο, το περιθώριο που είχε το κόμμα για παρεκτροπές περιοριζόταν από την Ευρωπαϊκή Ένωση και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο στο εξωτερικό και από τους υποστηρικτές του κοσμικού κράτους στο εσωτερικό. Μόλις αυτοί οι περιορισμοί απομακρύνθηκαν, οι κυβερνήσεις του Ερντογάν υιοθέτησαν τον οικονομικό λαϊκισμό και τις απολυταρχικές πολιτικές. Η εμφανής αισιοδοξία των επενδυτών μετά τη νίκη του AKP θυμίζει τον ορισμό του Αϊνστάιν για την τρέλα: το να κάνεις το ίδιο πράγμα ξανά και ξανά περιμένοντας διαφορετικά αποτελέσματα.
Η Τουρκία σίγουρα δεν είναι η μοναδική περίπτωση όπου οι χρηματοπιστωτικές αγορές ερμήνευσαν λανθασμένα την πολιτική μιας χώρας. Αναλογιστείτε τη Βραζιλία, της οποίας το νόμισμα, το πραγματικό, δέχεται χτυπήματα από τα μέσα του 2014 – πολύ χειρότερα από οποιοδήποτε άλλο νόμισμα αναδυόμενης αγοράς – σε μεγάλο βαθμό λόγω ενός τεράστιου σκανδάλου διαφθοράς που ξετυλίγεται στη χώρα. Οι εισαγγελείς έχουν αποκαλύψει ένα ευρύτατο σύστημα δωροδοκιών με κέντρο την κρατικής ιδιοκτησίας εταιρεία πετρελαιοπαραγωγής Petrobras, που συμπεριλαμβάνει διευθυντές, βουλευτές και κυβερνητικούς αξιωματούχους. Κατά συνέπεια, ίσως φαίνεται φυσικό οι χρηματοπιστωτικές αγορές να τρομάξουν.
Παρ’ όλα αυτά, το σημαντικότερο αποτέλεσμα του σκανδάλου ήταν ότι υπογράμμισε την εντυπωσιακή ισχύ, και όχι την αδυναμία, των νομικών και δημοκρατικών θεσμών της Βραζιλίας. Ο εισαγγελέας και δικαστής της υπόθεσης έχουν αφεθεί να κάνουν τη δουλειά τους, παρά τη φυσική παρόρμηση της κυβέρνησης της προέδρου Ντίλμα Ρούσεφ να συντρίψει την έρευνα. Και, κατά τα φαινόμενα, η διερεύνηση έχει ακολουθήσει τις κατάλληλες δικαστικές διαδικασίες και δεν έχει χρησιμοποιηθεί για να προωθήσει την πολιτική ατζέντα της αντιπολίτευσης.
Πέραν του δικαστικού σώματος, μια σωρεία αρχών, μεταξύ αυτών η ομοσπονδιακή αστυνομία και το υπουργείο Οικονομικών, έχουν συμμετάσχει και εργαστεί συγχρονισμένα. Εξέχοντες επιχειρηματίες και πολιτικοί έχουν φυλακιστεί, μεταξύ αυτών ο πρώην υπουργός Οικονομικών του κυβερνώντος κόμματος των Εργατικών.
Οι χρηματοπιστωτικές αγορές υποτίθεται πως βλέπουν μπροστά, και πολλοί οικονομολόγοι θεωρούν πως κατανέμουν τα κεφάλαια με τρόπο που αντικατοπτρίζει όλες τις διαθέσιμες πληροφορίες. Ωστόσο, μια ακριβής σύγκριση της εμπειρίας της Βραζιλίας με άλλες οικονομίες αναδυόμενων αγορών, όπου η διαφθορά δεν αποτελεί μικρότερο πρόβλημα, αν μη τι άλλο, θα βελτίωνε την εικόνα της Βραζιλίας μεταξύ των επενδυτών.
Επιστρέφοντας στην Τουρκία, έχουν διαρρεύσει καταγεγραμμένες τηλεφωνικές συζητήσεις που έχουν συνδέσει τον Ερντογάν και την οικογένειά του, μαζί με αρκετούς κυβερνητικούς υπουργούς, με έναν τρομερά επικερδή κύκλο διαφθοράς που αφορά εμπόριο με το Ιράν και συμφωνίες κατασκευών. Είναι ένα κοινό μυστικό πως οι δημόσιες συμβάσεις χρησιμοποιούνται για τον πλουτισμό των πολιτικών και των φίλων επιχειρηματιών τους. Σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις, η διαφθορά φτάνει σε υψηλότερα επίπεδα και είναι ευρύτερα διάσπαρτη απ’ ότι στη Βραζιλία.
Όμως σήμερα είναι οι αστυνομικοί που ηγήθηκαν της έρευνας για τη διαφθορά κατά του Ερντογάν που βρίσκονται στη φυλακή. Μερίδες του Τύπου που είχαν στηρίξει την έρευνα έχουν κλείσει και καταλειφθεί από την κυβέρνηση.
Το AKP υποστηρίζει πως οι αστυνομικοί είναι υποστηρικτές του κινήματος Gülen και πως η έρευνα είχε πολιτικά κίνητρα, με στόχο να εκτοπίσουν τον Ερντογάν. Και οι δύο θέσεις είναι το πιθανότερο αληθείς. Όμως καμία δε δικαιολογεί την ξεκάθαρη ανομία με την οποία η κυβέρνηση του AKP αντιμετώπισε τις κατηγορίες για διαφθορά. Το συμπέρασμα είναι πως οι θεσμοί της Τουρκίας, σε αντίθεση με αυτούς της Βραζιλίας, καταλαμβάνονται και διαφθείρονται σε έναν τέτοιο βαθμό που θα παρεμποδίσει την οικονομική ανάπτυξη και εξέλιξη για χρόνια στο μέλλον.
Ούτε είναι η Τουρκία η μοναδική χώρα όπου η μεγάλης κλίμακας διαφθορά έχει μείνει ανεξέλεγκτη. Στη Μαλαισία, ο πρωθυπουργός Νατζίμπ Ραζάκ βρέθηκε στο επίκεντρο ενός μεγάλο πολιτικού σκανδάλου όταν σχεδόν 700 εκατομμύρια δολάρια ανεξήγητων κονδυλίων βρέθηκαν στους τραπεζικούς του λογαριασμούς. Δισεκατομμύρια δολάρια λέγεται πως απουσιάζουν από το επενδυτικό ταμείο της χώρας 1MDB, το οποίο ο Νατζίμπ είχε υπό τον έλεγχό του. Ο Νατζίμπ είχε υποσχεθεί να δώσει πλήρη απολογισμό, ωστόσο, απέλυσε τον γενικό εισαγγελέα, ο οποίος διερευνούσε το 1MDB.
Στη Λατινική Αμερική, Αργεντινή και Μεξικό βρίσκονται στο δεύτερο μισό στη λίστα των χωρών που ελέγχουν τη διαφθορά και διατηρούν τη διαφάνεια – πολύ χαμηλότερα από τη Βραζιλία. Η δραματική απαγωγή και φρικιαστική δολοφονία το 2014 43 μαθητών στα βόρεια της Πόλης του Μεξικό είναι μόνον το πιο πρόσφατο παράδειγμα της συμπαιγνίας των εγκληματικών συμμοριών, της αστυνομίας και των πολιτικών.
Γνωρίζουμε από επώδυνες εμπειρίες πως η βραχυπρόθεσμη εστίαση και συμπεριφορά κοπαδιού των χρηματοπιστωτικών αγορών συχνά τις κάνουν να αγνοούν σημαντικά θεμελιώδη οικονομικά στοιχεία. Δε θα πρέπει να εκπλαγούμε που τα ίδια χαρακτηριστικά μπορούν να διαστρέψουν την κρίση των αγορών για τις διακυβερνήσεις και τις πολιτικές προοπτικές των χωρών.