Ο σημερινός κόσμος είναι περισσότερο οικονομικά και χρηματοπιστωτικά ενοποιημένος απ’ ότι ήταν οποιαδήποτε περίοδο μετά το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα. Όμως η χάραξη πολιτικής – ιδιαίτερα των κεντρικών τραπεζών – παραμένει αναχρονιστικά εθνική και τοπικιστική. Δεν είναι καιρός να επανεξετάσουμε το παγκόσμιο νομισματικό (μη) σύστημα; Συγκεκριμένα, δε θα ήταν πιο λογική μια κοινή παγκόσμια κεντρική τράπεζα και ένα παγκόσμιο νόμισμα από την περίπλοκη, ανεπαρκή και ξεπερασμένη συνέλευση των εθνικών νομισματικών πολιτικών και συναλλαγμάτων;
Η τεχνολογία φτάνει πλέον στο σημείο όπου ένα κοινό ψηφιακό νόμισμα, με τη στήριξη μιας σχεδόν παγκόσμιας υιοθέτησης της κινητής τηλεφωνίας, σίγουρα το κάνει αυτό εφικτό. Και όσο εξωφρενική κι αν μπορεί να ακούγεται η ιδέα του παγκόσμιου νομίσματος, θυμηθείτε πως πριν από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η εγκατάλειψη του κανόνα του χρυσού φαινόταν εξίσου απίθανη.
Το υπάρχον σύστημα είναι τόσο επικίνδυνο όσο και αναποτελεσματικό. Τα διαφορετικά χρήματα δεν αποτελούν μόνο ενόχληση για τους τουρίστες που επιστρέφουν στο σπίτι τους με τσέπες γεμάτες άχρηστα κέρματα. Οι παγκόσμιες εταιρείες δαπανούν χρόνο και πόρους για σε μεγάλο βαθμό άσκοπες προσπάθειες να προστατευτούν από τους συναλλαγματικούς κινδύνους (ωφελώντας μόνο τις τράπεζες που λειτουργούν ως μεσολαβητές).
Το πλεονέκτημα της εγκατάλειψης των εθνικών νομισμάτων του κόσμου θα ήταν τεράστιο. Μονομιάς, ο κίνδυνος των συναλλαγματικών πολέμων και των ζημιών που μπορούν να επιφέρουν στην παγκόσμια οικονομία, θα περιοριζόταν. Η τιμολόγηση θα γινόταν πιο διαφανής, και οι καταναλωτές θα μπορούσαν να εντοπίσουν τις παρεκκλίσεις (από το τηλέφωνό τους) και να αναζητήσουν τις καλύτερες προσφορές. Και, εξαφανίζοντας τις συναλλαγές ξένων νομισμάτων και τη γεφύρωση του κόστους, το κοινό νόμισμα θα αναζωπύρωνε το ακινητοποιημένο παγκόσμιο εμπόριο και θα βελτίωνε την αποτελεσματικότητα της παγκόσμιας κατανομής κεφαλαίων.
Εν ολίγοις, η παρούσα κατάσταση είναι το αποτέλεσμα μιας παραγκωνισμένης εποχής του εθνικού κράτους. Η παγκοσμιοποίηση έχει μειώσει τις διαστάσεις της παγκόσμιας οικονομίας, και ο καιρός για μια παγκόσμια κεντρική τράπεζα έχει φτάσει.
Συνεχίστε να ονειρεύεστε. Ένα κοινό, παγκόσμιο νόμισμα δεν είναι στην πραγματικότητα ούτε πιθανό ούτε επιθυμητό.
Οι κεντρικές τράπεζες, παρ’ ότι είναι ιδανικά ανεξάρτητες από πολιτικές επιρροές, είναι παρ’ όλα αυτά υπόλογες στο πολιτικό σώμα. Χρωστούν τη νομιμοποίησή τους στην πολιτική διαδικασία που τις δημιούργησε, με ρίζες στη λαϊκή βούληση για την εξυπηρέτηση της οποίας θεσπίστηκαν (και από την οποία αντλούν τη δικαιοδοσία τους).
Η ιστορία των κεντρικών τραπεζών, παρ’ ότι είναι συγκριτικά σύντομη, υποδεικνύει πως η αντλημένη δημοκρατικά νομιμοποίηση είναι εφικτή μόνο σε επίπεδο έθνους-κράτους. Σε ένα υπερεθνικό επίπεδο, η νομιμοποίηση παραμένει εξαιρετικά αμφισβητήσιμη, όπως καταδεικνύει εμφανώς η εμπειρία της ευρωζώνης. Μόνο εάν η κυριαρχία της Ευρωπαϊκής Ένωσης καλύψει, με δημοκρατική επιλογή, αυτήν των εθνικών κρατών που την αποτελούν, θα έχει η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα τη νομιμοποίηση που χρειάζεται για να παραμείνει η μοναδική νομισματική αρχή της ευρωζώνης.
Όμως η ίδια πολιτική νομιμοποίηση δεν μπορεί να υποτεθεί για οποιαδήποτε υπερατλαντική ή υπερ-ειρηνική νομισματική αρχή, και πολύ λιγότερο για μια παγκόσμια. Οι συνθήκες μεταξύ των χωρών μπορούν να εναρμονίσουν τους κανόνες που διέπουν το εμπόριο και άλλους τομείς. Όμως δεν μπορούν να μεταφέρουν την κυριαρχία επί ενός θεσμού τόσο ισχυρού όσο μια κεντρική τράπεζα ή ενός συμβόλου τόσο επιβλητικού όσο το χαρτονόμισμα.
Η νομιμοποίηση των κεντρικών τραπεζών έχει τη μέγιστη σημασία όταν τα διακυβεύματα είναι υψηλά. Οι καθημερινές αποφάσεις νομισματικής πολιτικής δεν είναι πιθανό, για να το θέσουμε ήπια, να εγείρουν τα πάθη των μαζών. Το ίδιο δεν μπορεί να ειπωθεί για τις λιγότερο συχνές ανάγκες (ελπίζει κανείς) της νομισματικής αρχής να λειτουργήσει ως δανειστής ύστατης ανάγκης για τις εμπορικές τράπεζες και ακόμη και την κυβέρνηση. Όπως έχουμε δει τα τελευταία χρόνια, αυτού του είδους οι παρεμβάσεις μπορούν να κάνουν τη διαφορά μεταξύ του χρηματοπιστωτικού χάους και της κατάρρευσης και ενός απλού συμμαζέματος και ύφεσης. Και μόνο οι κεντρικές τράπεζες, με τη δυνατότητα να δημιουργούν ελεύθερα τις δικές τους υποχρεώσεις, μπορούν να παίξουν αυτόν τον ρόλο.
Ωστόσο, οι δύσκολες αποφάσεις που πρέπει να πάρουν οι κεντρικές τράπεζες υπό τέτοιες συνθήκες – αποτροπή αποσταθεροποιητικών εκροών ενάντια στην ενθάρρυνση ηθικών κινδύνων – είναι την ίδια στιγμή τεχνοκρατικές και πολιτικές. Πάνω απ’ όλα, η νομιμοποίηση των αποφάσεών τους έχει τις ρίζες της στον νόμο, ο οποίος αποτελεί ο ίδιος έκφραση της δημοκρατικής βούλησης. Διάσωση μίας τράπεζας και όχι μίας άλλης; Αγορά κρατικού κράτους αλλά όχι πολιτειακού ή κοινοπολιτειακού (για παράδειγμα, πορτορικάνικου) χρέους; Παρ’ ότι η απόφαση για αυτά τα ερωτήματα σε υπερεθνικό επίπεδο δεν είναι θεωρητικά αδύνατη, δεν είναι καθόλου πρακτική στη σύγχρονη εποχή. Η νομιμοποίηση, και όχι η τεχνολογία, είναι το νόμισμα των κεντρικών τραπεζών.
Ωστόσο, το γεγονός πως μια κοινή παγκόσμια κεντρική τράπεζα και ένα κοινό νόμισμα θα αποτύγχαναν θεαματικά (όσο ισχυρά κι αν είναι τα οικονομικά επιχειρήματα υπέρ τους) δεν απαλλάσσει τους πολιτικούς παράγοντες από την ευθύνη τους να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις που δημιουργεί ένα διασπασμένο παγκόσμιο νομισματικό σύστημα. Και αυτό σημαίνει την ενίσχυση παγκόσμιων πολυμερών θεσμών.
Ο ρόλος του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου ως ανεξάρτητος κριτής σωστών μακροοικονομικών πολιτικών και ως φύλακας κατά της ανταγωνιστικής υποτίμησης νομισμάτων θα πρέπει να ενδυναμωθεί. Οι υπουργοί Οικονομικών και κεντρικοί τραπεζίτες των μεγάλων οικονομικών θα πρέπει να υπογραμμίσουν, σε ένα κοινό πρωτόκολλο, τη δέσμευσή τους σε συναλλαγματικές ισοτιμίες που θα καθορίζονται από τις αγορές. Και όπως πρότεινε πρόσφατα ο Raghuram Rajan, κυβερνήτης της κεντρικής τράπεζας της Ινδίας, το ΔΝΤ θα πρέπει να στηρίξει τις αναδυόμενες οικονομίες που μπορεί να αντιμετωπίσουν κρίσεις λιτότητας ως αποτέλεσμα της κανονικοποίησης της νομισματικής πολιτικής των ΗΠΑ.
Παρομοίως, ένας πιο παγκοσμιοποιημένος κόσμος απαιτεί μια δέσμευση από όλους τους μετέχοντες να βελτιώσουν τις υποδομές, ώστε να εξασφαλίσουν την αποτελεσματική ροή των πόρων σε ολόκληρη την παγκόσμια οικονομία. Με αυτόν τον σκοπό, η κεφαλαιακή βάση της Παγκόσμιας Τράπεζας στη Διεθνή Τράπεζα Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης θα πρέπει να αυξηθεί, φτάνοντας κοντά στα 253 δισεκατομμύρια δολάρια, για να βοηθήσει τη χρηματοδότηση των επενδύσεων των αναδυόμενων οικονομιών σε λεωφόρους, αεροδρόμια και πολλά άλλα.
Η πολυμερής στήριξη για επενδύσεις σε υποδομές δεν είναι ο μόνος τρόπος που μπορεί να αναζωογονηθεί το παγκόσμιο εμπόριο υπό τις υπάρχουσες νομισματικές ρυθμίσεις. Όπως αναδείχθηκε σαφώς τις τελευταίες επτά δεκαετίες, η μείωση των δασμών και των εμποδίων θα βοηθούσε επίσης – κυρίως στη γεωργία και τις υπηρεσίες, όπως οραματίστηκε ο Γύρος της Ντόχα.
Και η παγκόσμια χρηματοπιστωτική σταθερότητα μπορεί να ενισχυθεί εντός του υπάρχοντος πλαισίου. Το μόνο που χρειάζεται είναι μια εναρμονισμένη, διαφανής και ευκολονόητη ρύθμιση και επιτήρηση.
Για το σημερινό διεθνές νομισματικό σύστημα, το τέλειο – μια ανέφικτη κοινή κεντρική τράπεζα και κοινό νόμισμα – δε θα πρέπει να γίνει ο εχθρός του καλού. Δουλεύοντας με τα υπάρχοντα μέσα, είναι σίγουρα δυνατόν να βελτιώσουμε τα πολιτικά μας εργαλεία και να ενισχύσουμε την παγκόσμια ανάπτυξη και ευημερία.