Το 1973, ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Χένρυ Κίσινγκερ, ύστερα από μια περίοδο αμερικανικής ενασχόλησης με το Βιετνάμ και την Κίνα, προκήρυξε τη «χρονιά της Ευρώπης». Πιο πρόσφατα, αφού ο πρόεδρος Μπαράκ Ομπάμα ανακοίνωσε μια στρατηγική στροφή, ή εξισορρόπηση, προς την Ασία, πολλοί ευρωπαίοι ανησύχησαν για αδιαφορία της Αμερικής.
Τώρα, με τη συνεχιζόμενη προσφυγική κρίση, την εισβολή της Ρωσίας στην ανατολική Ουκρανία και παράνομη προσάρτηση της Κριμαίας, και με την απειλή της αποχώρησης της Βρετανίας από την Ευρωπαϊκή Ένωση, το 2016 μπορεί να γίνει, αναγκαστικά, άλλη μία «χρονιά της Ευρώπης» για την αμερικανική διπλωματία.
Πέραν των σλόγκαν, η Ευρώπη διατηρεί εντυπωσιακές πηγές ενέργειας και έχει ζωτική σημασία για τις Ηνωμένες Πολιτείες. Παρ’ ότι η οικονομία των ΗΠΑ είναι τέσσερις φορές μεγαλύτερη από αυτήν της Γερμανίας, η οικονομία της 28μελούς ΕΕ είναι ίση με αυτή των ΗΠΑ, και ο πληθυσμός της των 510 εκατομμυρίων είναι σημαντικά μεγαλύτερος από τα 320 εκατομμύρια της Αμερικής.
Μπορεί το κατά κεφαλήν εισόδημα στην Αμερική να είναι υψηλότερο, όμως σε όρους ανθρωπίνου δυναμικού, τεχνολογίας και εξαγωγών, η ΕΕ είναι μια ισάξια οικονομική δύναμη. Μέχρι την κρίση του 2010, όταν τα δημοσιονομικά προβλήματα στην Ελλάδα και αλλού δημιούργησαν ανησυχία στις χρηματοπιστωτικές αγορές, κάποιοι οικονομολόγοι είχαν εικάσει πως το ευρώ σύντομα θα αντικαθιστούσε το δολάριο ως το κυρίαρχο αποθεματικό νόμισμα του κόσμου.
Σε όρους στρατιωτικών πόρων, η Ευρώπη δαπανά λιγότερο από το μισό όσων οι ΗΠΑ αφιερώνουν στην άμυνα, όμως έχει περισσότερους ετοιμοπόλεμους άντρες και γυναίκες. Η Βρετανία και η Γαλλία κατέχουν πυρηνικά οπλοστάσια και μια περιορισμένη δυνατότητα παρέμβασης στην Αφρική και τη Μέση Ανατολή. Και οι δύο συμμετέχουν ενεργά στις εναέριες επιδρομές κατά του Ισλαμικού Κράτους.
Όσο για την ήπια δύναμη, η Ευρώπη έχει ευρεία επιρροή, και οι ευρωπαίοι παίζουν κεντρικό ρόλο στους διεθνείς θεσμούς. Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα της Portland Group, η Ευρώπη μετρούσε 14 από τις 20 κορυφαίες χώρες. Η αίσθηση πως η Ευρώπη συνέκλινε γύρω από κοινούς θεσμούς την έκανε ιδιαιτέρως ελκυστική για τους γείτονες της ΕΕ, παρ’ ότι αυτό διαβρώθηκε μερικώς μετά τη χρηματοπιστωτική κρίση.
Το κύριο ερώτημα για την αξιολόγηση των αποθεμάτων ισχύος της Ευρώπης είναι εάν η ΕΕ θα διατηρήσει επαρκή συνοχή για να μιλά με κοινή φωνή σε ένα εύρος διεθνών ζητημάτων, ή θα παραμείνει μια περιορισμένη ομάδα που θα καθορίζεται από τις διαφορετικές εθνικές ταυτότητες, τους πολιτικούς πολιτισμούς και τις εξωτερικές πολιτικές των μελών της.
Η απάντηση διαφέρει από θέμα σε θέμα. Στο ερώτημα του εμπορίου, για παράδειγμα, η Ευρώπη είναι ίση με τις ΗΠΑ και ικανή να εξισορροπήσει την αμερικανική ισχύ. Ο ρόλος της Ευρώπης στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο υπολείπεται μόνο των ΗΠΑ (παρ’ ότι η χρηματοπιστωτική κρίση μείωσε την εμπιστοσύνη στο ευρώ).
Σε ζητήματα αντιτράστ, το μέγεθος και η ελκυστικότητα της ευρωπαϊκής αγοράς σημαίνει πως οι αμερικανικές επιχειρήσεις που επεδίωξαν να συγχωνευτούν έπρεπε να πάρουν την έγκριση της Ευρωπαϊκής Κομισιόν και όχι μόνο του υπουργείου Δικαιοσύνης των ΗΠΑ. Στον κυβερνοχώρο, η ΕΕ δημιουργεί παγκόσμια πρότυπα για την προστασία της ιδιωτικότητας, κάτι που οι ΗΠΑ και άλλες πολυεθνικές εταιρείες δεν μπορούν να αγνοήσουν.
Ωστόσο, η ευρωπαϊκή ενότητα αντιμετωπίζει σημαντικούς περιορισμούς. Οι εθνικές ταυτότητες παραμένουν ισχυρότερες από την κοινή ευρωπαϊκή ταυτότητα. Τα δεξιόστροφα λαϊκιστικά κόμματα έχουν συμπεριλάβει τους θεσμούς της ΕΕ στους στόχους της ξενοφοβίας τους.
Η νομική ενοποίηση αυξάνεται μέσα στην ΕΕ, όμως η ενοποίηση της εξωτερικής και της αμυντικής πολιτικής παραμένει περιορισμένη. Και ο βρετανός πρωθυπουργός Ντέιβιντ Κάμερον έχει υποσχεθεί να μειώσει την ισχύ των θεσμών της ΕΕ και να υποβάλει το αποτέλεσμα των διαπραγματεύσεών του με τους ηγέτες της Ένωσης σε λαϊκό δημοψήφισμα μέχρι το τέλος του 2017. Εάν η Βρετανία ψηφίσει όχι και βρει από την ΕΕ, οι συνέπειες για το ευρωπαϊκό ηθικό θα είναι τεράστιες – ένα αποτέλεσμα που οι ΗΠΑ έχουν ξεκαθαρίσει πως θα πρέπει να αποφευχθεί, παρ’ ότι δεν υπάρχουν πολλά που θα μπορούσαν να κάνουν για να το αποτρέψουν.
Πιο μακροπρόθεσμα, η Ευρώπη αντιμετωπίζει σοβαρά δημογραφικά προβλήματα, λόγω της υπογεννητικότητας και της απροθυμίας υποδοχής μαζικής μετανάστευσης. Το 1900, η Ευρώπη μετρούσε το ένα τέταρτο του παγκόσμιου πληθυσμού. Μέχρι τα μισά αυτού του αιώνα μπορεί να μετρά μόλις 6% – και σχεδόν το ένα τρίτο αυτού θα είναι γηραιότερο των 65 ετών.
Παρ’ ότι το σημερινό μεταναστευτικό ρεύμα θα μπορούσε να αποτελέσει λύση στο μακροπρόθεσμο δημογραφικό πρόβλημα της Ευρώπης, απειλεί την ευρωπαϊκή ενότητα, παρά την εξαιρετική ηγεσία της γερμανίδας καγκελάριου Άνγκελα Μέρκελ. Στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, οι πολιτικές αντιδράσεις ήταν έντονες, λόγω του αυξημένου ρυθμού των εισροών (περισσότεροι από ένα εκατομμύριο άνθρωποι τον προηγούμενο χρόνο) και της μουσουλμανικής καταγωγής των περισσότερων εκ των αφιχθέντων. Και πάλι, διακυβεύεται σημαντικό συμφέρον για την αμερικανική διπλωματία, όμως δεν υπάρχουν πολλά που μπορούν να κάνουν οι ΗΠΑ.
Δεν υπάρχει σημαντικός μακροπρόθεσμος κίνδυνος η Ευρώπη να γίνει απειλή για τις ΗΠΑ, και όχι μόνο των χαμηλών στρατιωτικών δαπανών της. Η Ευρώπη έχει τη μεγαλύτερη αγορά του κόσμου, δεν έχει όμως ενότητα. Και οι πολιτισμικές βιομηχανίες της είναι εντυπωσιακές, παρ’ ότι, σε όρους ανώτερης εκπαίδευσης, ενώ 27 από τα πανεπιστήμιά της βρίσκονται στα 100 καλύτερα του κόσμου, οι ΗΠΑ μετρούν 52. Εάν η Ευρώπη μπορούσε να υπερβεί τις εσωτερικές της διαφορές και προσπαθούσε να ξεπεράσει τις ΗΠΑ, αυτά τα πλεονεκτήματα μπορεί να εξισορροπούσαν εν μέρει την αμερικανική δύναμη, αλλά δε θα την έφταναν.
Για τους αμερικανούς διπλωμάτες, ωστόσο, ο κίνδυνος δεν είναι ότι η Ευρώπη θα γίνει υπερβολικά ισχυρή, αλλά πως είναι πολύ αδύναμη. Όταν η Ευρώπη και η Αμερική παραμένουν σε συμμαχία, οι δυνάμεις τους αλληλοενισχύονται.
Παρά την αναπόφευκτη τριβή, η οποία καθυστερεί τις διαπραγματεύσεις για την προτεινόμενη Διατλαντική Συμφωνία Εμπορίου και Επενδύσεων, ο οικονομικός διαχωρισμός είναι απίθανος, και ο Ομπάμα θα επισκεφθεί την Ευρώπη τον Απρίλιο για να προωθήσει την TTIP. Οι άμεσες επενδύσεις και στις δύο κατευθύνσεις είναι υψηλότερες απ’ ότι με την Ασία και βοηθούν στη σύνδεση των δύο οικονομιών. Και παρ’ ότι οι αμερικανοί και οι ευρωπαίοι έχουν συγκρουστεί ανά τους αιώνες, μοιράζονται τις αξίες της δημοκρατίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων περισσότερο μεταξύ τους παρ’ ότι με οποιαδήποτε άλλη περιοχή του κόσμου.
Ούτε οι ισχυρές ΗΠΑ ούτε η ισχυρή Ευρώπη απειλούν τα ζωτικά ή σημαντικά συμφέροντα του άλλου. Όμως μια Ευρώπη αποδυναμωμένη το 2016 θα μπορούσε να δημιουργήσει προβλήματα και στις δύο πλευρές.