Είναι αυτό το τέλος της «Ευρώπης»;
Οι γερμανοί, ιδρυτές και χρηματοδότες της μεταπολεμικής ένωσης, κλείνουν τα σύνορά τους στους πρόσφυγες σε μια προσπάθεια πολιτικής επιβίωσης από την καγκελάριο που άφησε να μπουν ένα εκατομμύριο μετανάστες. Και μετά – γιατί όχι; – θα αποφασίσουν να επαναφέρουν και το μάρκο επ’ ευκαιρίας.
Δεν πρόκειται περί φαντασίωσης σκληροπυρηνικών ευρωσκεπτικιστών, αλλά ένας πραγματικός φόβος που εκδηλώνεται στα υψηλότερα κλιμάκια στο Βερολίνο και τις Βρυξέλλες.
Η καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ, με τα ποσοστά της να έχουν χτυπηθεί από εγκλήματα για τα οποίο κατηγορούνται αιτούντες ασύλου και έγιναν κατά τους εορτασμούς της Πρωτοχρονιάς στην Κολονία, και ο επικεφαλής του εκτελεστικού σώματος της ΕΕ Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ, το επιβεβαίωσαν την προηγούμενη εβδομάδα.
Ο Γιούνκερ επανέλαβε τα λόγια της Μέρκελ, η οποία προειδοποίησε πως τα κεντρικά οικονομικά επιτεύγματα της κοινής αγοράς και του ευρώ κινδυνεύουν από τις ασυνεχείς, εθνικιστικές αντιδράσεις στη μετανάστευση και σε άλλες κρίσεις.
Ο Γιούνκερ επανέλαβε την προειδοποίησή του πως η Ευρώπη βρίσκεται στην «τελευταία της ευκαιρία», παρ’ ότι ελπίζει ακόμη πως δε βρίσκεται στην «αρχή του τέλους».
Η Μέρκελ, αντιμέτωπη με προβλήματα από τους συντηρητικούς της υποστηρικτές, αλλά και τους αντιπάλους της, αποκάλεσε την Ευρώπη «ευάλωτη» και το μέλλον του ευρώ «άρρηκτα συνδεδεμένο» με την επίλυση της μεταναστευτικής κρίσης – υπογραμμίζοντας τον κίνδυνο που μπορεί να προκύψει από την παραμικρή οικονομική αναστάτωση, εάν όχι από την επίσημη κατάργηση των θεσμών της ΕΕ.
Κάποιοι το βλέπουν αυτό ως απλή τακτική εκφοβισμού που στοχεύει τους υπόλοιπους ευρωπαίους, από ηγέτες που έχουν πολλά να χάσουν από την κατάρρευση της ΕΕ – οι έλληνες και οι ιταλοί θεωρείται πως κάνουν ελάχιστα για τον έλεγχο των μεσογειακών συνόρων της ένωσης, και οι ανατολικοί ευρωπαίοι που επωφελούνται από τις γερμανικές επιχορηγήσεις και τις εργασίες κατασκευής εφοδιαστικής αλυσίδας έχουν εκφράσει αντίθεση στις απαιτήσεις να συμβάλουν στην υποδοχή των προσφύγων.
Οι γερμανοί λαμβάνουν επίσης ελάχιστη βοήθεια από τον συνιδρυτή της ΕΕ, τη Γαλλία, οι ηγέτες της οποίας φοβούνται την άνοδο του αντιμεταναστευτικού Εθνικού Μετώπου, αλλά και από την τρίτη δύναμη της ένωσης, τη Βρετανία, η οποία είναι απασχολημένη με τη δική της διαμάχη για το εάν θα εγκαταλείψει το ευρωπαϊκό κλαμπ εντελώς.
Κατά συνέπεια, είτε πρόκειται περί κενής απειλής είτε όχι, με τις προσπάθειες απόσπασης της βοήθειας της Τουρκίας δείχνουν ελάχιστα να εμποδίζουν τους μετανάστες να καταφτάνουν στις ελληνικές παραλίες, αξιωματούχοι της Γερμανίας και της ΕΕ προειδοποιούν πως χωρίς μιαν απότομη πτώση στις αφίξεις ή μια αλλαγή στη διάθεση των άλλων κρατών της ΕΕ να ανακουφίσουν το Βερολίνο από το μοναχικό του έργο της υποδοχής των προσφύγων, η Γερμανία θα μπορούσε να κλείσει τα σύνορά της, πυροδοτώντας ευρύτερη κρίση αυτήν την άνοιξη.
Με τους συντηρητικούς συμμάχους της Μέρκελ στο κρατίδιο της Βαυαρίας στα νότια σύνορα να απαιτούν να σταματήσει την είσοδο των κατά κύριο λόγο μουσουλμάνων αιτούντων ασύλου πριν από τις δύσκολες περιφερειακές εκλογές του Μαρτίου, ο βετεράνος υπουργός Οικονομικών της μετέφερε μια από τις γνωστές συγκαλυμμένες απειλές του στους ομολόγους του στην ΕΕ για το τι θα σήμαινε αυτό για εκείνους.
«Πολλοί πιστεύουν πως αυτό είναι ένα γερμανικό πρόβλημα» είπε ο Βόλφγκανγκ Σόιμπλε σε συναντήσεις με τους υπόλοιπους υπουργούς Οικονομικών της ΕΕ στις Βρυξέλλες. «Εάν όμως η Γερμανία κάνει αυτό που όλοι περιμένουν, θα δούμε πως δεν είναι ένα γερμανικό πρόβλημα, αλλά ένα ευρωπαϊκό.»
Ανώτεροι σύμμαχοι της Μέρκελ εργάζονται σκληρά για να καταπνίξουν το είδος της ανταρσίας της κοινοβουλευτικής ομάδας που απείλησε να εκτροχιάσει τις διασώσεις που κράτησαν την Ελλάδα στην ευρωζώνη πέρυσι. Όμως η πίεση για εθνικά μέτρα αυξάνεται, όπως φράχτες στα σύνορα, κάτι που ως παιδί της Ανατολικής Γερμανίας η Μέρκελ έχει ξεκαθαρίσει πως δεν μπορεί να ανεχτεί.
«Εάν χτίσουμε φράχτη, θα είναι το τέλος της Ευρώπης όπως τη γνωρίζουμε» είπε ανώτερος συντηρητικός. «Θα πρέπει να είμαστε υπομονετικοί.»
Ανώτερος γερμανός αξιωματούχος επισήμανε, ωστόσο, πως ο χρόνος τελειώνει.
«Η καγκελάριος ζητά από το κόμμα της περισσότερο χρόνο» είπε. «Όμως αυτή η αφήγηση χάνει την πειστικότητα που μπορεί να είχε τον Οκτώβριο ή τον Νοέμβριο. Εάν προσθέσουμε και τη διαφωνία για την Κολονία, είναι αντιμέτωπη με μια ολοένα και πιο δύσκολη κατάσταση.»
Σημείωσε πως οι αφίξεις δεν έχουν μειωθεί απότομα κατά τους χειμερινούς μήνες όπως αναμενόταν.
«Μπορείτε μόνο να φανταστείτε τι θα συμβεί όταν βελτιωθεί ο καιρός» προσέθεσε.
Η Μέρκελ και ο Γιούνκερ συνέδεσαν ξεκάθαρα τους νέους ελέγχους στα εθνικά σύνορα μέσα στη ζώνη Σένγκεν της Ευρώπης με την κατάρρευση της κοινής αγοράς που βρίσκεται στον πυρήνα της ένωσης, και του ευρώ. Και τα δύο θα συνέτριβαν την απασχόληση και την οικονομία.
«Χωρίς το Σένγκεν το ευρώ δεν έχει κανένα νόημα» είπε ο Γιούνκερ σε συνέντευξη τύπου την Παρασκευή. Οι ιστορικές εθνικές αντιπάθειες επανεμφανίζονται, προσέθεσε, κατηγορώντας τη γενιά του των ηγετών της ΕΕ για κατασπατάληση της κληρονομιάς των ιδρυτών της ένωσης, επιζησάντων του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Η Μέρκελ δεν έχει αφήσει να εννοηθεί – ακόμη – πως το Βερολίνο μπορεί να ακολουθήσει το παράδειγμα των γειτόνων του όπως η Αυστρία και η Δανία, που ενέτειναν ακόμη περισσότερο τους συνοριακούς ελέγχους για να αποτρέψουν την είσοδο παράνομων μεταναστών. Έχει ξεκαθαρίσει, ωστόσο, πως είναι πιθανό η Ευρώπη να υποφέρει.
«Κανείς δεν μπορεί να υποκριθεί πως μπορεί να έχει ένα κοινό νόμισμα χωρίς να μπορεί να διασχίσει τα σύνορα σχετικά εύκολα» είπε σε επιχειρηματική εκδήλωση της περασμένης εβδομάδας.
Ιδιωτικά, οι γερμανοί αξιωματούχοι είναι πιο συγκεκριμένοι. «Έχουμε περιθώριο μέχρι τον Μάρτιο, ίσως μέχρι το καλοκαίρι, για μια ευρωπαϊκή λύση» είπε δεύτερος γερμανός αξιωματούχος. «Από εκεί κι έπειτα, το Σένγκεν χάνεται.»
Ανώτερος αξιωματούχος της ΕΕ ήταν εξίσου ωμός. «Υπάρχει μεγάλος κίνδυνος η Γερμανία να κλείσει. Μετά από εκείνο το σημείο, δεν υπάρχει Σένγκεν… Υπάρχει κίνδυνος η σύνοδος κορυφής του Φεβρουαρίου να ξεκινήσει την αντίστροφη μέτρηση για το τέλος.»
Η νέα σύνοδος κορυφής των ηγετών της ΕΕ σε έναν μήνα από τώρα ακολουθεί τις συναντήσεις του προηγούμενου έτους, οι οποίες χαρακτηρίστηκαν από τη συμφωνία για τη μεταναστευτική στρατηγική, καθώς και τις διαμάχες για την αποτυχία εκπλήρωσής της.
Από τους 160.000 αιτούντες ασύλου που οι ηγέτες της ΕΕ συμφώνησαν τον Σεπτέμβριο να μοιράσουν μεταξύ των κρατών-μελών, λιγότεροι από 300 έχουν μετακινηθεί.
Το Βερολίνο και οι Βρυξέλλες συνεχίζουν να πιέζουν για περισσότερο επιμερισμό σε όλη την Ευρώπη. Όμως ελάχιστοι εναποθέτουν πολλές ελπίδες σε αυτό – ένας ανώτερος γερμανός αξιωματούχος το αποκαλεί «μαστίγωμα νεκρού αλόγου».
Η ελπίδα των ηγετών της ΕΕ είναι πως θα λάβουν τη βοήθεια του τούρκου προέδρου Ταγίπ Ερντογάν, έναν άνδρα που πολλοί από αυτούς βλέπουν ως εξελισσόμενο δικτάτορα.
Το Βερολίνο πιέζει για περισσότερα χρήματα από την ΕΕ για την Άγκυρα, πέρα των συμφωνηθέντων 3 δισεκατομμυρίων ευρώ, κάτι στο οποίο αντιστέκεται η Ιταλία. Κάποιοι γερμανοί προτείνουν τη χρήση γερμανικών πόρων για τον περιορισμό της ροής από την Τουρκία.
Αξιωματούχοι της ΕΕ λένε πως είναι νωρίς για πανικό. Οι αφίξεις έχουν μειωθεί αυτόν τον μήνα. Τα στοιχεία του ΟΗΕ δείχνουν πως κινούνται τον Ιανουάριο στο μισό του ημερήσιου ρυθμού των 3.500 ατόμων του Δεκεμβρίου. Η πρόοδος συμπεριλαμβάνει μια κίνηση για να επιτραπεί σε κάποιους από τους 2,1 εκατομμύρια πρόσφυγες στην Τουρκία να εργαστούν. Η ΕΕ θα χρηματοδοτήσει περισσότερα σχολεία για τα παιδιά των προσφύγων.
Παρ’ όλα αυτά, ο επίτροπος της ΕΕ για τη μετανάστευση Δημήτρης Αβραμόπουλος, ο οποίος βρέθηκε στο Βερολίνο τη Δευτέρα, είπε την περασμένη εβδομάδα στο ευρωπαϊκό κοινοβούλιο πως «η κατάσταση χειροτερεύει».
Η προσφυγική κρίση απειλεί «τον ίδιο τον πυρήνα της Ευρωπαϊκής Ένωσης» είπε, χωρίς να αφήνει κανένα περιθώριο αισιοδοξίας πέραν του ότι «η αισιοδοξία είναι η τελευταία μας γραμμή άμυνας».