Η Ευρωπαϊκή Ένωση πλησίασε περισσότερο τη Δευτέρα στο να αποδεχτεί πως η ζώνη ανοιχτών συνόρων Σένγκεν της μπορεί να καταργηθεί για μέχρι και δύο χρόνια εάν δεν καταφέρει τις επόμενες εβδομάδες να μειώσει την εισροή μεταναστών από τη Μέση Ανατολή και την Αφρική.
Οι πιο βραχυπρόθεσμες εξαιρέσεις για τους συνοριακούς ελέγχους λήγουν τον Μάιο. Οι υπουργοί μετανάστευσης της ΕΕ που συναντήθηκαν στο Άμστερνταμ αποφάσισαν πως αυτές μπορεί να παραταθούν για δύο χρόνια – μια πρωτοφανής παράταση – καθώς είναι απίθανο η μεταναστευτική κρίση να τεθεί υπό έλεγχο έως τότε, σύμφωνα με τον ολλανδό υπουργό μετανάστευσης, που ηγήθηκε της συνεδρίασης.
Κάποιοι υπουργοί ξεκαθάρισαν πως μια τέτοια – θεωρητικά προσωρινή – κίνηση θα απέκλειε την Ελλάδα, όπου περισσότεροι από 40.000 άνθρωποι έχουν φτάσει μέσω θαλάσσης από την Τουρκία φέτος, παρά τη συμφωνία με την Άγκυρα πριν από δύο μήνες, σύμφωνα με την οποία η Τουρκία θα περιόριζε την έξοδο των σύρων προσφύγων. Περισσότεροι από 60 άνθρωποι έχουν πνιγεί στη διαδρομή από την 1η Ιανουαρίου.
Οι έλληνες αξιωματούχοι σημείωσαν πως το κλείσιμο των συνόρων προς τα βόρεια, παρ’ ότι είναι φυσικά εφικτό, δε θα έλυνε το πρόβλημα. Όμως η εκλογική πίεση στις κυβερνήσεις, συμπεριλαμβανομένης της ηγεμονικής δύναμης της ΕΕ, της Γερμανίας, να μειώσουν τη ροή και να αντισταθούν στις προσπάθειες να κατανεμηθούν οι αιτούντες ασύλου σε όλη την ένωση, κάνει τους κανόνες της ελεύθερης μετακίνησης ανυποστήριχτες.
«Μας τελειώνει ο χρόνος» είπε ο επίτροπος της ΕΕ για τη μετανάστευση Δημήτρης Αβραμόπουλος. Καλεί τα κράτη να εφαρμόσουν τα μέτρα που έχουν συμφωνηθεί για τη διαχείριση των κινήσεων των μεταναστών στην ήπειρο – ή να βρεθούν αντιμέτωπα με την κατάρρευση της 30ετούς ζώνης Σένγκεν.
Ωστόσο, ο ολλανδός υπουργός Κλάας Ντάικχοφ, είπε πως ο χρόνος έχει ουσιαστικά ήδη τελειώσει για να διατηρηθεί το καθεστώς της μετακίνησης χωρίς διαβατήρια. Το σύστημα έχει επιτρέψει σε εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους να μετακινηθούν χαοτικά από την Ελλάδα και την Ιταλία ως τη Γερμανία και τη Σουηδία κατά τον περασμένο χρόνο.
«Το ‘διαφορετικά’ ήδη συμβαίνει» είπε. «Πριν από έναν χρόνο, προειδοποιήσαμε όλοι πως εάν δε βρούμε μια λύση, το Σένγκεν θα βρισκόταν υπό πίεση. Βρίσκεται ήδη.»
Υπό την πίεση της εγχώριας κοινής γνώμης, κάποιες κυβερνήσεις έχουν ήδη επαναφέρει ελέγχους στα σύνορά τους με άλλα κράτη της ΕΕ. Αυτοί οι έλεγχοι θα πρέπει να συντονίζονται καλύτερα, είπε ο Ντάικχοφ, η κυβέρνηση του οποίου πρότεινε τελευταία την ιδέα του «μίνι Σένγκεν», την οποία οι επικριτές της είδαν ως τρόπο η Γερμανία και οι βόρειοι γείτονές της να αποκλείσουν την εισροή από τη Μεσόγειο.
Όμως η εκτελεστική αρχή της ΕΕ και η Γερμανία διαμαρτύρονται για ένα εθνικιστικό κύμα που θα μπορούσε να θέσει σε κίνδυνο όχι μόνο το Σένγκεν, αλλά και το ευρώ και ακόμη και τα θεμέλια της ΕΕ. Υπό αυτήν την οπτικοί, κάποιοι διπλωμάτες είδαν τις συζητήσεις στο Άμστερνταμ ως άλλη μία τακτική φόβου από αυτούς που αρνούνται να κλείσουν την πόρτα στους μετανάστες.
«Η συζήτηση είναι γεμάτη με αυτές τις αποκαλυπτικές προβλέψεις» είπε ένας εξ’ αυτών. «Όμως τα πράγματα δε θα αλλάξουν τόσο πολύ σε δύο μήνες.»
Με πολλά κράτη της ΕΕ, υπό τη μαχητική ηγεσία της πρώην κομμουνιστικής ανατολής, να αρνούνται να υποδεχτούν σημαντικούς αριθμούς προσφύγων, ο μόνος τρόπος να δοθεί τέλος στο χάος στην Ευρώπη είναι, είπε, να σταματήσουν οι αφίξεις στην Ελλάδα. Με δεδομένη τη νομική και την ηθική υποχρέωση για τη διάσωση των ανθρώπων από τη θάλασσα, αυτό αφήνει την ΕΕ να εξαρτάται από της αβέβαιη συμμαχία της Τουρκίας, η οποία επιδιώκει ευρωπαϊκά χρήματα και άλλες χάρες.
Η γερμανίδα καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ, η οποία άνοιξε τα σύνορα της χώρας της στους σύρους που διέφυγαν από τον εμφύλιο το προηγούμενο καλοκαίρι, βρίσκεται υπό αυξανόμενη πίεση να σταματήσει την εισροή, καθώς περισσότεροι από ένα εκατομμύριο μετανάστες μπήκαν πέρυσι στη Γερμανία.
Αν οι αριθμοί δε μειωθούν προτού η Μέρκελ συναντηθεί με τους ομολόγους της στην ΕΕ σε σύνοδο κορυφής στα μέσα του Φεβρουαρίου, θα είναι ολοένα και πιο πιθανό να υπάρξει κάποιου είδους κλείσιμο συνόρων από την ηγετική δύναμη της ένωσης – με έναν από τους λόγους να είναι οι σημαντικές περιφερειακές εκλογές στη Γερμανία τον Μάρτιο. Αυτή η απόφαση θα έχει σοβαρές επιπτώσεις σε ολόκληρη την Ευρώπη.
Η Κομισιόν, το εκτελεστικό σώμα της ΕΕ, ήδη εξετάζει εάν η δυσκολία της Ελλάδας στην καταγραφή αποτελεί «επίμονη σοβαρή έλλειψη» στα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ. Ένα τέτοιο εύρημα θα δικαιολογούσε την ιστορική κίνηση του να επιτραπεί στα κράτη να επαναφέρουν τους ελέγχους σε όσους φτάνουν από την Ελλάδα.
Η Κομισιόν αναμένεται να προβεί σε συστάσεις τον επόμενο μήνα. Η Αθήνα θα έχει στη συνέχεια τρεις μήνες για να απαντήσει. Τα υπάρχοντα μέτρα που έχουν ληφθεί από κάποια κράτη υπό διαφορετικούς κανονισμούς λήγουν στα μέσα του Μαΐου. Ο υπουργός Ντάικχοφ ξεκαθάρισε πως ελάχιστοι περιμένουν η κατάσταση να έχει βελτιωθεί έως τότε, και κατά συνέπεια θα πρέπει να υπάρχει σε ετοιμότητα πιο μακροπρόθεσμη κατάργηση.
Υπό αυτόν τον κανόνα, το Άρθρο 26 του κώδικα Σένγκεν, οι χώρες θα μπορούν να επαναφέρουν τους ελέγχους για έξι μήνες, με δυνατότητα ανανέωσης τρεις φορές, μέχρι τον Μάιο του 2018. Οι αξιωματούχοι της ΕΕ αναγνώρισαν, ωστόσο, πως κανείς δε γνωρίζει τι θα συνέβαινε μετά από αυτό εάν οι κυβερνήσεις δε θα είναι έτοιμες να επιστρέψουν στην κατάσταση που επικρατούσε πριν από τον προηγούμενο χρόνο.
«Όλοι καταλαβαίνουν πως η ζώνη Σένγκεν βρίσκεται στο χείλος του γκρεμού» είπε η αυστριακή υπουργός Εσωτερικών Γιοχάνα Μικλ-Λάιτνερ, η κυβέρνηση της οποίας έχει προειδοποιήσει πως σκοπεύει να περιορίσει την είσοδο των μεταναστών.
«Εάν δεν μπορούμε να προστατέψουμε τα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ, τα ελληνοτουρκικά σύνορα, τότε τα εξωτερικά σύνορα του Σένγκεν θα μετακινηθούν προς την κεντρική Ευρώπη. Η Ελλάδα πρέπει να δεχτεί βοήθεια.»
Ο σουηδός ομόλογός της, Άντερς Ίγκεμαν, η κυβέρνηση του οποίου σταμάτησε αφού υποδέχτηκε αναλογικά το μεγαλύτερο μερίδιο προσφύγων, είπε πως εάν η Ελλάδα και η Ιταλία δεν καταφέρουν να δημιουργήσουν κέντρα «hotspot» για να διαχωρίσουν πρόσφυγες από πιθανούς τρομοκράτες και οικονομικούς μετανάστες, τότε θα βρεθούν αντιμέτωπες με την απομόνωση από τη ζώνη Σένγκεν.
Επιδιώκοντας να αποτρέψει μια σύγκρουση με την Αθήνα – η οποία έχει ήδη συγκρουστεί με το Βερολίνο πέρυσι, για το δανειακό πρόγραμμα που κράτησε την Ελλάδα στην ευρωζώνη – ο γερμανός υπουργός εσωτερικών ήταν πιο συγκρατημένος: «Δε βοηθά να κατηγορούμε ανθρώπους δημόσια» είπε ο Τόμας ντε Μεζιέρ.
Ανώτεροι αξιωματούχοι της ΕΕ έχουν προειδοποιήσει για το κόστος που θα επέβαλαν στο εμπόριο οι νέοι συνοριακοί έλεγχοι, παρότι λίγοι αναλυτές προβλέπουν επιστροφή στις σταματημένες ουρές στα σύνορα γύρω από τη Γερμανία, τη Γαλλία ή τις χώρες Μπενελούξ, τα οποία διασχίζουν καθημερινά εκατομμύρια άνθρωποι για να πάνε στη δουλειά τους.
Η ΕΕ έχει κάνει μια σειρά βημάτων για να προσφέρει στη στερημένη από ρευστό Αθήνα την οικονομική βοήθεια που χρειάζεται για να διαχειριστεί την κρίση, όμως πολλά κράτη-μέλη θεωρούν πως η Αθήνα δεν τη χρησιμοποιεί αρκετά. Η ΕΕ έχει τώρα προτείνει τη δημιουργία, κατά τους επόμενους μήνας, μιας κοινής ευρωπαϊκής συνοριοφυλακής και ακτοφυλακής, για να ενισχύσει τον έλεγχο στα σύνορα της ΕΕ.