Επί χρόνια η ευρωζώνη έχει αγωνιστεί για να αποτρέψει επιτυχώς τη χρηματοπιστωτική έξοδο της Ελλάδας από το κοινό νόμισμα, ένας φόβος που είναι γνωστός ως Grexit. Μετά τις εκλογές του Σεπτεμβρίου του 2015, η Ελλάδα έχει ένα κοινοβούλιο που είναι καταιγιστικά υπέρ του ευρώ και σε συμμόρφωση με το πρόγραμμα που έχουν επιβάλει η Ευρωπαϊκή Κομισιόν, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, γνωστοί ως η τρόικα. Αποφεύγοντας μεγάλα, εξωτερικά, οικονομικά και πολιτικά σοκ, η χώρα μπορεί να επιστρέψει σε ανάπτυξη το 2016 και να λάβει νέα ελάφρυνση χρέους από την ευρωζώνη. Η μεταναστευτική κρίση της Ευρώπης απειλεί αυτήν την αισιόδοξη πρόβλεψη και θα μπορούσε μάλιστα να προκαλέσει ένα «φυσικό Grexit» από την υπόλοιπη Ευρώπη.
Την περασμένη εβδομάδα η Ευρωπαϊκή Κομισιόν ξεκίνησε μια γραφειοκρατική αντίστροφη μέτρηση απειλώντας την Ελλάδα με αποκλεισμό από τη ζώνη Σένγκεν των ανοιχτών συνόρων, εάν δεν διαχειριστεί πιο αποτελεσματικά τα σύνορά της με την Τουρκία. Η νομική βάση ενός τέτοιου αποκλεισμού θα ήταν η συμπερασματική γραμμή της λεγόμενης αναφοράς αξιολόγησης της Ελλάδας από το Σένγκεν, βασισμένης σε απροειδοποίητες επιθεωρήσεις για την επιβεβαίωση της συμμόρφωσης με τους κανόνες ταυτοποίησης και καταγραφείς των μεταναστών στα ελληνοτουρκικά σύνορα στα τέλη του 2015.
Ο επίτροπος της ΕΕ για τη μετανάστευση Δημήτρης Αβραμόπουλος έχει αναφερθεί σε «σοβαρές ελλείψεις στη διαχείριση των εξωτερικών συνόρων στην Ελλάδα». Εάν η Ελλάδα δεν εφαρμόσει μέσα στους επόμενους τρεις μήνες όποια διορθωτικά μέτρα της προτείνουν η Ευρωπαϊκή Κομισιόν και η επιτροπή αξιολόγησης του Σένγκεν, μια ειδική πλειοψηφία μελών του Σένγκεν μπορεί να επαναφέρει φυσικούς εσωτερικούς συνοριακούς ελέγχους για να διαφυλάξουν τα κοινά συμφέροντα της ζώνης Σένγκεν και κατά συνέπεια αποκλείοντας την Ελλάδα για μέχρι και δύο χρόνια.
Κατά ειρωνική συγκυρία, η Ελλάδα δεν έχει ηπειρωτικά σύνορα με άλλο μέλος της ζώνης Σένγκεν, καθώς καμία από τις γείτονες της στα βόρεια και τα ανατολικά, δηλαδή η Αλβανία, τα Σκόπια, η Βουλγαρία και η Τουρκία, δεν είναι μέλος του Σένγκεν. Κατά συνέπεια, οι άμεσες επιπτώσεις θα ήταν περισσότερο αισθητές στα διεθνή λιμάνια και αεροδρόμια της χώρας.
Κάνοντας τη σύγκρουση πιο πιθανή, οι πολιτικοί ηγέτες της ΕΕ βρίσκονται υπό ολοένα και περισσότερη πίεση να επαναφέρουν ελέγχους σε όλα τα εξωτερικά σύνορα της Ευρώπης και να περιορίσουν δραματικά τον αριθμό των μεταναστών. Αναζητούν τρόπους να κλείσουν τα σύνορα της Ευρώπης φυσικά, καθώς κανείς δεν περιμένει πως το πρόβλημα θα υποχωρήσει από μόνο του.
Η ελληνική οικονομική κρίση των τελευταίων ετών ήταν προϊόν της δικής της εγχώριας δυσλειτουργίας, όμως ένα Grexit λόγω του μεταναστευτικού θα ήταν μια διαστρέβλωση για την οποία δε θα πρέπει να επωμιστεί όλη την ευθύνη η Ελλάδα. Η Ελλάδα έχει λάβει ελάχιστη ως καθόλου στήριξη από τα υπόλοιπα μέλη του Σένγκεν, οι οποίοι περιμένουν από εκείνη να πετύχει το αδύνατο. Χωρίς αναγκαστικά μέτρα, ασυμβίβαστα με τις ευρωπαϊκές πεποιθήσεις και αξίες, η Ελλάδα δεν μπορεί να κλείσει τα θαλάσσια σύνορά της με την Τουρκία στο Αιγαίο για τα εκατοντάδες μικρά πλοιάρια μεταναστών. Σε αντίθετη με την κρίση του ευρώ, η μεταναστευτική κρίση είναι μακράν εκτός του ελέγχου της Ελλάδας. Είναι η Ευρώπη αυτή που απέτυχε να βοηθήσει την Ελλάδα ή να υποδεχτεί τον αριθμό των μεταναστών που συμφωνήθηκε υπό το πρόγραμμα μετεγκατάστασης της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Οι κυβερνήσεις της Γαλλίας και της Γερμανίας έχουν κίνητρο να λύσουν αυτό το πρόβλημα πριν από τον εκλογικό κύκλο του 2017. Η αποτυχία θα ενισχύσει διάφορα κόμματα κατά των μεταναστών, δίνοντάς τους την ευκαιρία να αποσπάσουν πραγματική κυβερνητική επιρροή σε Παρίσι και Βερολίνο, και πράγματι σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση. Η επαναφορά πλήρων εθνικών συνοριακών ελέγχων (δηλαδή ελέγχων που θα εμποδίσουν χιλιάδες αποφασισμένους μετανάστες να διασχίσουν τα σύνορα), καταργώντας στην πράξη τη ζώνη Σένγκεν, θα είχε μεγάλο πολιτικό κόστος για τη Γαλλία και τη Γερμανία, από την άλλη. Μπορεί να προτιμήσουν νέα κοινά εξωτερικά σύνορα που θα διαφυλάσσονται πιο εύκολα. Από τη στιγμή που το κλείσιμο των συνόρων του Αιγαίου δεν είναι εφικτό υπό το υπάρχον μεταναστευτικό πλαίσιο της ΕΕ, οι ευρωπαίοι ηγέτες μπορεί να επιχειρήσουν να επαναφέρουν το πιο κατάλληλο ηπειρωτικό σύνορο. Τα εξωτερικά σύνορα της ζώνης Σένγκεν εκτείνονται κατά μήκος των συνόρων της Σλοβενίας, της Ουγγαρίας, της Σλοβακίας και της Πολωνίας, με τα μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Κροατία, Βουλγαρία και Ρουμανία, μαζί με τις υπόλοιπες πρώην γιουγκοσλαβικές δημοκρατικές και την Αλβανία, μεταξύ της ζώνης Σένγκεν και της Ελλάδας. Συνεπώς, πού θα μπει η γραμμή;
Η ανέγερση νέων συνόρων θα ενέτεινε τα προβλήματα της Ελλάδας, καθώς οι μετανάστες συνεχίζουν να συρρέουν, γνωρίζοντας πως θα είναι μάλλον σε καλύτερη κατάσταση απ’ ότι στις χώρες προέλευσής τους. Με τα βόρεια σύνορά της κλειστά, η δυνατότητα της Ελλάδας να διαχειριστεί την παλίρροια των μεταναστών θα υπονόμευε τις προσπάθειές της να μεταρρυθμίσει την οικονομία της. Ο οργή στην Ελλάδα θα μπορούσε να πυροδοτήσει λαϊκή εξέγερση, διασπώντας τις σχέσεις με την υπόλοιπη Ευρωπαϊκή Ένωση και αποκηρύσσοντας ακόμη το χρέος που οφείλει στην υπόλοιπη ευρωζώνη. Άλλωστε, αξίζει να μάχεται κανείς επί δεκαετίες για να ξεπληρώσει εταίρους που δε σου επιτρέπουν καν να επισκεφθείς ελεύθερα τις χώρες τους; Μία τέτοια εξέλιξη θα επανέφερε γρήγορα τα φαντάσματα των φόβων του Grexit και θα επέβαλε δραματικά οικονομικά και χρηματοπιστωτικά κόστη, τόσο στην Ελλάδα όσο και στην υπόλοιπη ευρωζώνη.
Υπάρχει ένας ακόμη δρόμος. Πρώτον, θα πρέπει να υπάρξει αναγνώριση πως τα μεταναστευτικά ζητήματα δεν μπορούν να διαχωριστούν από το πρόγραμμα οικονομικής μεταρρύθμισης της Ελλάδας που επιβλέπει η τρόικα. Η Ευρώπη θα πρέπει να συνδέσει τον επόμενο γύρο ελάφρυνσης χρέους με την πλήρη συνεργασία της ελληνικής κυβέρνησης για τη διαχείριση της μεταναστευτικής εισροής. Το ΔΝΤ θα πρέπει επίσης να απειλήσει να αποχωρήσει από την τρόικα εάν τα σύνορα δεν παραμείνουν ανοιχτά. Δεύτερον, ωστόσο, η Ευρώπη θα πρέπει να εγκαταλείψει τη μη παρεμβατική προσέγγισή της, και η κάθε χώρα – ή τουλάχιστον τα πρόθυμα έθνη – θα πρέπει να συνεργαστεί στενότερα στα μεταναστευτικά ζητήματα για να διατηρηθεί η εσωτερική κινητικότητα στην Ευρώπη και τα ανοιχτά σύνορα του Σένγκεν, και για να διαφυλαχτούν τα εξωτερικά της σύνορα.
Τον περασμένο Δεκέμβριο προτάθηκε η δημιουργία Ευρωπαϊκής Ένωσης Μετανάστευσης και Κινητικότητας μεταξύ των πρόθυμων μελών της ΕΕ. Το σχέδιο αναγνωρίζει πως ο έλεγχος των εξωτερικών συνόρων και οι κανόνες που διέπουν τις εθνικές μεταναστευτικές πολιτικές θα πρέπει να μεταβούν σε ένα κοινό ευρωπαϊκό επίπεδο. Πολύ περισσότερα χρήματα θα πρέπει να αφιερωθούν σε αυτούς τους σκοπούς. Όμως δεν υπάρχει κανένας λόγος μια αποφασισμένη Ελλάδα να μη συμμετάσχει στην Ένωση και να μην παραμείνει, οικονομικά και φυσικά, στην Ευρώπη.