Οι ηγέτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης συναντώνται την Πέμπτη στις Βρυξέλλες για να καταλήξουν στη συμφωνία που θα προτείνουν στην Τουρκία την επόμενη ημέρα, η οποία θα εξασφαλίσει τη δέσμευση της Άγκυρας σε ένα πρόγραμμα που έχει στόχο να σταματήσει τις ροές μεταναστών προς τα ελληνικά νησιά.
Έναν χρόνο μετά το ξεκίνημα μιας κρίσης κατά την οποία περισσότεροι από ένα εκατομμύριο άνθρωποι έχουν φτάσει μέσα σε χαοτική δυστυχία, πολλοί από αυτούς πρόσφυγες από τον πόλεμο της Συρίας και οι περισσότεροι φτάνοντας από την Τουρκία μέσω Ελλάδος στη Γερμανία, μέσα από επικίνδυνα θαλάσσια περάσματα και μακρά οδοιπορικά, έχουν αναδυθεί ελπίδες στο τραπέζι της συνόδου πως ίσως έχουν βρει τρόπο να επιβραδύνουν τουλάχιστον την κίνηση.
Όμως οι ηγέτες αναγνωρίζουν πως δεν υπάρχει άμεση λύση και αντιμετωπίζουν πολλά εμπόδια τις επόμενης δύο ημέρες, από τις κραυγές αγανάκτησης πως σχεδιάζουν μαζικές απελάσεις ευάλωτος ανθρώπων σε μια χώρα με ανομοιογενές και επιδεινώμενο ιστορικό ανθρωπίνων δικαιωμάτων, μέχρι την παρατεταμένη διαμάχη μεταξύ της Άγκυρας του μικρού αλλά μαχητικού μέλους της ΕΕ, της Κύπρου.
«Υπάρχει πρόοδος αλλά έχουμε ακόμη πολλά να κάνουμε» έγραψε ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Ντόναλντ Τουσκ προς τους ηγέτες, καλώντας τους στη σύνοδο της οποίας θα ηγηθεί. Αφού συζητήσουν για την οικονομία, οι 28 εθνικοί ηγέτες της ΕΕ θα συζητήσουν το μεταναστευτικό κατά τη διάρκεια του δείπνου, που θα ξεκινήσει γύρω στις 8μμ.
Πρωινό είναι προγραμματισμένο για την Παρασκευή, μαζί με τον τούρκο πρωθυπουργό Αχμέτ Νταβούτογλου, όπου ο Τουσκ ελπίζει να ολοκληρώσει τη συμφωνία που παρουσίασε ο τούρκος πρωθυπουργός στην ΕΕ, με τη στήριξη της γερμανίδας καγκελάριου Άνγκελα Μέρκελ, σε ειδική σύνοδο πριν από 10 ημέρες.
Υπό τη συμφωνία, η οποία παρουσιάστηκε με πληρέστερο τρόπο από τον Τουσκ σε ένα προσχέδιο για τους ηγέτες της την Τετάρτη, η Τουρκία, εκτός από την προηγούμενη συμφωνία να προσπαθήσει να εμποδίσει τη λαθραία μετακίνηση των μεταναστών με βάρκες, θα πάρει πίσω όσους, μεταξύ αυτών και σύρους πρόσφυγες, θα καταφέρνουν να φτάνουν στα ελληνικά νησιά από τις τουρκικές ακτές.
Το προσχέδιο εξηγεί πως στόχος είναι «να σπάσει το επιχειρηματικό μοντέλο των λαθραίων διακινητών και να προσφέρει στους μετανάστες μια εναλλακτική από το να θέτουν τη ζωή τους σε κίνδυνο». Τονίζει πως το σχέδιο είναι «προσωρινό και εξαιρετικό μέτρο το οποίο είναι απαραίτητο για να δώσει τέλος στην ανθρώπινη δυστυχία και να αποκαταστήσει τη δημόσια τάξη».
Ίσως το πιο εκρηκτικό ζήτημα, αυτό που οι διπλωμάτες λένε πως απειλεί να εκτροχιάσει ολόκληρη τη συμφωνία, θα είναι πώς θα αντιδράσει ο Νταβούτογλου σε μια αόριστη προσφορά νέων «κεφαλαίων» στις εξαιρετικά αργές διαπραγματεύσεις για την ένταξη της Τουρκίας στην ΕΕ σε κάποια μακρινή ημερομηνία στο μέλλον.
Αρκετές από αυτές έχουν μπλοκαριστεί από την Κύπρο λόγω της άρνησης της Τουρκίας να της παραχωρήσει τα ίδια δικαιώματα με τα υπόλοιπα κράτη της ΕΕ σε ότι αφορά την πρόσβαση σε τουρκικά λιμάνια και αεροδρόμια – αποτέλεσμα της 42ετούς διαμάχης ύστερα από τη βίαιη διχοτόμηση του νησιού σε ελληνόφωνο κράτος και στον τουρκόφωνο βορρά που αναγνωρίζεται μόνο από την Τουρκία.
Ο κύπριος πρόεδρος Νίκος Αναστασιάδης έχει ξεκαθαρίσει πως θα αποσύρει το βέτο του για τα κεφάλαια ένταξης της Τουρκίας μόνο εάν η Άγκυρα παύσει την άρνησή της να αναγνωρίσει την Κύπρο. Η Τουρκία θέλει σε αντάλλαγμα παραχωρήσεις για τους συμμάχους της στη βόρεια Κύπρο. Η ΕΕ και οι παγκόσμιες δυνάμεις δεν είναι πρόθυμες να εκτροχιάσουν τις συζητήσεις του ΟΗΕ που θα μπορούσαν να επανενώσουν το νησί.
Το προσχέδιο του Τουσκ αναφέρει πως η ΕΕ θα συνεργαστεί με την Τουρκία για την «προετοιμασία μιας απόφασης» για το άνοιγμα νέων κεφαλαίων «όσο το δυνατόν συντομότερα» – μια ασαφής προοπτική που ο Νταβούτογλου μπορεί να μην εκτιμήσει.
Όμως στην πρόσκλησή του ο Τουσκ τόνισε πως μόνο εάν η συμφωνία για το μεταναστευτικό μπορέσει να προωθήσει τις ευρύτερες συζητήσεις για να δοθεί τέλος στη διαμάχη με την Κύπρο, μπορεί να υπάρξει ελπίδα επιτυχίας.
Για να ικανοποιήσουν την ΕΕ και τον διεθνή νόμο, η Ελλάδα και η Τουρκία θα πρέπει να τροποποιήσουν την εγχώρια νομοθεσία ώστε να θεωρηθεί πως η Τουρκία προστατεύει τους αιτούντες ασύλου σε συμφωνία με τη Συνθήκη της Γενεύης, παρ’ ότι η Άγκυρα θέτει τα όρια των επίσημων δεσμεύσεων σε αυτή τη συνθήκη.
Οι αξιωματούχοι της ΕΕ υποστηρίζουν πως η εναλλακτική στην παρακράτηση ανθρώπων στην Τουρκία είναι να δούμε περαιτέρω συμφόρηση μεταναστών σε επιδεινώμενες συνθήκες στην Ελλάδα, οι ευρωπαίοι γείτονες της οποίας έχουν κλείσει τα σύνορά τους. Ήδη περισσότεροι από 40.000 άνθρωποι έχουν παγιδευτεί.
Πέραν των νομικών ακροβασιών και της κριτικής του ΟΗΕ και άλλων σωμάτων για τα ανθρώπινα δικαιώματα, η συμφωνία προβλέπει δικαίωμα για όσους φτάνουν να παρουσιάσουν το αίτημά τους για άσυλο.
Ωστόσο, οι αξιωματούχοι της ΕΕ τονίζουν πως επιδίωξη είναι να αποθαρρυνθούν οι περισσότεροι από το να επιχειρήσουν το πέρασμα, ώστε η άφιξη χιλιάδων ανθρώπων ανά ημέρα, όπως γινόταν πέρυσι, να γίνει απίθανη. Εάν συνεχίσουν να έρχονται τέτοιοι αριθμοί, το σχέδιο θα έχει αποτύχει, εξηγούν.
Για κάθε σύρο πρόσφυγα που θα ξεφεύγει από τις προσπάθειες παύσης της παράνομης μετανάστευσης που η Τουρκία θα δέχεται πίσω, η Τουρκία θα φροντίζει τη μετεγκατάσταση ενός σύρου πρόσφυγα απευθείας στην Ευρώπη. Το προσχέδιο ξεκαθαρίσει πως ο συνολικός αριθμός θα περιοριστεί πιθανώς στις 72.000 από τους σχεδόν 3 εκατομμύρια σύρους που βρίσκονται στην Τουρκία.
Αυτός ο αριθμός αντιπροσωπεύει αυτό που τα διχασμένα κράτη της ΕΕ συμφώνησαν πέρυσι να υποδεχτούν υπό δύο διαφορετικά προγράμματα για τον επιμερισμό ευθυνών. Οι ηγέτες μπορεί να συζητήσουν περαιτέρω ποιος θα δεχτεί πόσους. Το προσχέδιο του Τουσκ περιγράφει τη διαδικασία ως «εθελοντική», ως χειρονομία προς τα κράτη της ανατολικής ΕΕ που αντιτίθενται σε μια σειρά ποσοστών προσφύγων που επέβαλαν οι Βρυξέλλες πέρυσι.
Μακροπρόθεσμα, η ηγεσία της ΕΕ αλλά και η Μέρκελ πιέζουν για ένα σύστημα μετεγκατάστασης μεγαλύτερων αριθμών προσφύγων από τη Μέση Ανατολή στην Ευρώπη. Αυτό βρίσκει αντίθετους άλλους που υποστηρίζουν πως κάτι τέτοιο θα πυροδοτήσει τον ξενοφοβικό εθνικισμό, ο οποίος έχει ήδη αναδυθεί, όπως φάνηκε από τις εκλογές της Κυριακής στη Γερμανία.
Διπλωμάτες ανέφεραν πως πιθανώς να υπάρξει συζήτηση για το πόσο γρήγορα θα πρέπει να τεθεί στο τραπέζι με τον Νταβούτογλου η δεύτερη δόση 3 δισεκατομμυρίων ευρώ βοήθειας για τους σύρους στην Τουρκία και τις ακριβείς λεπτομέρειες της πρότασης για μετακίνηση χωρίς βίζα στην Ευρώπη για τους τούρκους πολίτες μέχρι τα τέλη του Ιουνίου, εάν η Άγκυρα εκπληρώσει έναν αριθμό προϋποθέσεων εγκαίρως.