Η Ευρωπαϊκή Ένωση ήταν ένα ευγενές όνειρο, όμως όπως συμβαίνει με τα περισσότερα όνειρα, επικρατεί τελικά η πραγματικότητα.
Είναι απλά αδύνατον να διατηρηθεί οικονομική ενότητα και μια κοινή νομισματική πολιτική μεταξύ μιας συλλογής κρατών όπου το καθένα καθορίζει τις δικές του δημοσιονομικές πολιτικές.
Η κρίση δημόσιου χρέους της Ευρώπης ήταν το πρώτο δείγμα πως υπάρχει κάτι δομικά λάθος. Η Γερμανία πέρασε χρόνια δανείζοντας σε φτωχότερες χώρες της ευρωζώνης, ώστε να μπορέσουν να αγοράσουν αγαθά που κατασκευάζονται στη Γερμανία.
Άλλες χώρες-εξαγωγείς μέσα στην ΕΕ έκαναν το ίδιο. Η επακόλουθη εμπορική ανισότητα έπρεπε να φανεί κάπου. Και το έκανε, στα κρατικά χρέη των χωρών όπως η Ελλάδα, η Ιταλία, η Ισπανία, η Πορτογαλία και η Ιρλανδία.
Προσθέστε τώρα και τις πολιτικές εντάσεις που πηγάσουν από τη μεταναστευτική κρίση και τον κίνδυνο του Brexit και η κατάρρευση της Ευρώπης φαίνεται ολοένα και πιο πραγματική.
Εδώ θα δούμε τους πέντε μεγαλύτερους εσωτερικούς κινδύνους που αντιμετωπίζει αυτή τη στιγμή η Ευρωπαϊκή Ένωση. Το πώς θα τους διαχειριστεί θα καθορίσει το μέλλον ολόκληρης της ένωσης – και πιθανώς και της παγκόσμιας οικονομίας.
1ος κίνδυνος: η τραπεζική κρίση της Ιταλίας
Η Ιταλία θα είναι μάλλον ο βασικός πονοκέφαλος της Ευρώπης. Το τραπεζικό της σύστημα ήδη καταρρέει καθώς τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια πολλαπλασιάζονται. Τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια αποτελούν σχεδόν το 20% των περιουσιακών στοιχείων του ιταλικού τραπεζικού συστήματος. Κάποιες τράπεζες στον νότο διατηρούν ήδη κοντά στο 40% μη εξυπηρετούμενων δανείων.
Ως μέτρο σύγκρισης, τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια των τραπεζών των ΗΠΑ βρίσκονται στο διαχειρίσιμο 1%. Κατά τη διάρκεια του ζενίθ της αμερικανικής κρίσης, τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια δεν ξεπέρασαν το 3,5%. Το επίπεδο της Ιταλίας είναι σχεδόν το εξαπλάσιο, και δεν υπάρχει ακόμη οικονομική κρίση.
Μία κατάρρευση του ιταλικού τραπεζικού συστήματος θα αποτελούσε συστημικό κίνδυνο για ολόκληρη την Ευρώπη. Η Ιταλία είναι η όγδοη μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο, ελάχιστα μικρότερη από την Ινδία. Οι οικονομικές της συνέπειες στην Ευρώπη και συνεπώς και στην παγκόσμια οικονομία είναι κρίσιμες.
2ος κίνδυνος: μη διαχειρίσιμη Ελλάδα
Συγκριτικά με την Ιταλία, η Ελλάδα θα μοιάζει μάλλον διαχειρίσιμη. Η Ελλάδα παραμένει, ωστόσο, σημαντική για έναν άλλο λόγο. Είναι η κύρια είσοδος για τους σύρους, τους ιρακινούς και άλλους, που προσπαθούν να μπουν στην Ευρώπη.
Τα πλουσιότερα κράτη χρειάζονται τη συνεργασία της Ελλάδας για να παραμείνει η ροή των προσφύγων διαχειρίσιμη.
Η Ελλάδα αποτελεί σημείο μηδέν για τις δύο μεγαλύτερες προκλήσεις που τέθηκαν στην Ευρώπη τα τελευταία χρόνια: την κρίση χρέους και την επιμονή της Γερμανίας στη λιτότητα ως τη μόνη λύση, και τις αντιδράσεις κατά του κύματος των μεταναστών από μαστιζόμενες από τον πόλεμο και τη φτώχια χώρες.
Η μεταναστευτική κρίση έχει ήδη μετατραπεί σε ανθρωπιστική καταστροφή, και η κατάσταση επιδεινώνεται. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, ωστόσο, έχει σχεδόν παραλύσει.
3ος κίνδυνος: το τέλος του Σένγκεν
Οι τρομοκρατικές επιθέσεις του Νοεμβρίου στο Παρίσι είχαν ως αποτέλεσμα την επανεισαγωγή των συνοριακών ελέγχων στο μεγαλύτερο μέρος της ανοιχτής ζώνης Σένγκεν. Οι επιθέσεις έπεισαν επίσης πολλούς ευρωπαίους πως οι μεταναστεύοντες μουσουλμάνοι αποτελούν απειλή για την ασφάλεια.
Το αρχικό καλωσόρισμα μετατράπηκε σε φόβο. Μία από τους βασικούς ηγέτες στην Ευρώπη, η Άνγκελα Μέρκελ στη Γερμανία, βρίσκεται κάτω από έντονη πολιτική πίεση λόγω των αντιμεταναστευτικών αντιδράσεων από τους ψηφοφόρους.
Αυτό μας φέρνει στον τέταρτο κίνδυνο.
4ος κίνδυνος: η Τουρκία ως μέλος της ΕΕ
Απελπισμένη για μιαν οποιαδήποτε λύση, η ΕΕ σκέφτεται σοβαρά μια συμφωνία για την αποδοχή της Τουρκίας ως μέλος, για να κρατήσει τους περισσότερους μετανάστες μέσα στα τουρκικά σύνορα.
Η παροχή δρόμου προς την ένταξη στην ΕΕ στην Τουρκία είναι προβληματική για την Κύπρο, η οποία είναι ένα μικρό νησί αλλά εξίσου ισχυρό μέλλος της ΕΕ, με την ίδια τεχνική ψήφο και δυνατότητα βέτο που έχουν η Γερμανία και η Γαλλία. Η Κύπρος μπορεί να ασκήσει βέτο στη συμφωνία που τόσο χρειάζεται να κάνει η υπόλοιπη Ευρώπη με την Τουρκία.
Η λύση, μέχρι τώρα, ήταν τα μεγάλα και οικονομικά ισχυρά κράτη της ΕΕ και της ευρωζώνης να επιβάλουν τη θέλησή τους στα μικρότερα μέλη, επιλύοντας τις βραχυπρόθεσμες προκλήσεις σε βάρος της μακροπρόθεσμης ενότητας.
Η Κύπρος έχει δικαίωμα βέτο για το ξεκίνημα των διαπραγματεύσεων για την ένταξη σε έναν αριθμό πολιτικών τομέων, καθώς η Τουρκία δεν αναγνωρίζει τα διαβατήριά της και δεν επιτρέπει τα πλοία και τα αεροπλάνα από την Κύπρο στα λιμάνια και αεροδρόμιά της.
Η Κύπρος έχει λογικές ανησυχίες σε αυτό το σημείο, όπως η λύση της ΕΕ είναι απλά να τις αγνοήσει και να προχωρήσει σε άλλα μέτωπα.
Αυτή η προσέγγιση μάλλον θα δουλέψει, όμως κάθε τέτοιο επεισόδιο αφαιρεί λίγα ακόμη τούβλα από το εποικοδόμημα της ΕΕ. Ο εκφοβισμός των μικρότερων μελλών δε συνάδει με την ιδέα της «ολοένα στενότερης» ένωσης.
5ος κίνδυνος: Brexit
Και φυσικά, ένας ακόμη κίνδυνος που παραφυλάει είναι το δημοψήφισμα που θα πραγματοποιήσει αυτό το καλοκαίρι το Ηνωμένο Βασίλειο για το αν θα παραμείνει ή θα αποχωρήσει από την ΕΕ.
Η έξοδος ενός μέλους από την ΕΕ θα δημιουργούσε ένα επικίνδυνο προηγούμενο. Για πολλά επόμενα χρόνια, θα υπήρχαν σοβαρές συνέπειες για το παγκόσμιο εμπόδιο και τις συναλλαγματικές ροές.
Υπάρχουν δύο πιθανές εκβάσεις της ευρωπαϊκής χρηματοπιστωτικής κρίσης που προκύπτει από τα ογκώδη δημόσια χρέη και τους ανισόρροπους προϋπολογισμούς. Η πρώτη είναι μια εντελώς νέα οικονομική δομή που θα εξελιχθεί μέσα στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Εάν η ΕΕ θέλει να παραμείνει ενωμένη, θα πρέπει να επιλύσει τα θέματα του δημόσιου χρέους. Επειδή οι ευρωπαϊκές ελίτ θέλουν πραγματικά να δουν μιαν ενωμένη Ευρώπη όταν τα πράγματα φτάνουν στα όριά τους, είναι πιθανό να αναλάβουν το χρέος κάθε χώρας της ευρωζώνης σύμφωνα με κάποια παράξενη φόρμουλα που μόνο ένας ευρωπαίος γραφειοκράτης θα μπορούσε να αγαπήσει, θα κοινοποιήσουν το χρέος και θα το προσαρμόσουν στον ισολογισμό της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας.
Στη συνέχεια, θα απαιτούσαν από κάθε χώρα να εξισορροπήσει τον δικό της προϋπολογισμό. Θα ήταν κάτι δύσκολο, αλλά θα μπορούσε να γίνει.
Ωστόσο, η κοινοποίηση πιθανώς θα έκανε το ευρώ πιο αδύναμο, μπορεί και κατά πολύ. Και φυσικά, η Γερμανία θα έπρεπε να συμφωνήσει με την κοινοποίηση του χρέους. Γιατί να το κάνει αυτό; Επειδή το 40% του ΑΕΠ της προέρχεται από εξαγωγές, οι μισές από τις οποίες γίνονται προς τους εταίρους της στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Η δεύτερη πιθανή έκβαση είναι να μην υπάρξει συμφωνία για τη διαχείριση του χρέους και η νομισματική ένωση της Ευρωπαϊκής Ένωσης να διασπαστεί, με τα κράτη να επιστρέφουν στη διαχείριση των δικών τους νομισμάτων.
Αυτά τα νέα νομίσματα πιθανώς να είναι πολύ πιο αδύναμα σε σχέση με το επανεισαγμένο γερμανικό μάρκο, βυθίζοντας συνεπώς τις γερμανικές εξαγωγές. Ως παρενέργεια, ένα σημαντικό ποσοστό των πρώην μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης θα βρουν τα νομίσματά τους κατά 30% με 40% χαμηλότερα σε σχέση με το δολάρια (και κάποιες μικρές χώρες μπορεί να δουν ακόμη μεγαλύτερη πτώση).
Ενώ αυτό το σενάριο θα ήταν θετικό για τους αμερικανούς τουρίστες (με φτηνές διακοπές σε Ιταλία και Ελλάδα), θα είχε καταστροφικές συνέπειες για την παγκόσμια οικονομία.