Υπάρχει ένας εξαιρετικός λόγος για τη γερμανίδα καγκελάριο Άνγκελα Μέρκελ να επιθυμεί μια καλή σχέση με τον τούρκο πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν: η συμφωνία του Μαρτίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης με την Τουρκία δείχνει να έχει αποκλιμακώσει την προσφυγική κρίση προς το παρόν. Η Μέρκελ μπορεί πλέον να συγκεντρωθεί στον έλεγχο της πολιτικής ζημιάς και να ανακτήσει τη θέση της στην ΕΕ, η οποία υπονομεύθηκε από την κοστοβόρα ευσπλαχνία της πέρυσι.
Η μεταναστευτική υπηρεσία της Γερμανίας συνεχίζει να καταγράφει δεκάδες χιλιάδες αιτήσεις ασύλου κάθε μήνα: 58.315 αιτούντες για πρώτη φορά κατέθεσαν τα χαρτιά τους τον Μάριο, περίπου 13% του πρωτοφανούς συνόλου του 2015 και περισσότεροι απ’ ότι σε όλο το 2011. Αυτό, ωστόσο, είναι κυρίως το απόθεμα. Παρά την τελευταία τραγωδία στη Μεσόγειο, όπου μπορεί να έχουν πνιγεί μέχρι και 500 άνθρωποι μεταξύ Λιβύης και Ιταλίας, ο μεσογειακός προσφυγικός διάδρομος δεν είναι τόσο πολυάσχολος όσο ήταν τους δύσκολους χειμερινούς μήνες. Αυτό αφορά κυρίως την ευκολότερη διαδρομή – από την Τουρκία προς την Ελλάδα μέσω του Αιγαίου.
Στοιχεία της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες δείχνουν πως η συμφωνία με την Τουρκία – η οποία επιτρέπει στην Ευρώπη να επιστρέφει μετανάστες χαρτιά στην Τουρκία, δεχούμενη σε αντάλλαγμα έναν ίσο αριθμό σύρων από τους τουρκικούς προσφυγικούς καταυλισμούς, την έχει σχεδόν κλείσει:
Το φθινόπωρο, υπήρχαν μέρες όπου μέχρι και 10.000 άνθρωποι έφτασαν με βάρκες στα ελληνικά νησιά. Νωρίτερα αυτόν τον μήνα, ο αριθμός συρρικνώθηκε σε λιγότερους από 100 την ημέρα κατά μέσο όρο.
Σε πρόσφατη δημοσίευση, ο Τζέικομπ Φουνκ Κίρκεγκααρντ του Ινστιτούτου Peterson Διεθνών Οικονομικών, απέδωσε τη στέρευση της προσφυγικής κρίσης όχι στη συμφωνία της ΕΕ με την Τουρκία, αλλά στα μέτρα συνοριακών ελέγχων που έχουν επιβάλει οι χώρες κατά μήκος του διαδρόμου, ιδιαίτερα η ΠΓΔΜ, όπου τα στρατεύματα δε διστάζουν να χρησιμοποιήσουν σφαίρες από καουτσούκ κατά προσφύγων που προσπαθούν να διασχίσουν τα σύνορα με την Ελλάδα. Ο Κίρκεγκααρντ έγραψε πως είναι πιθανό και άλλα κράτη να εφαρμόσουν παρόμοια μέτρα εάν οι πρόσφυγες αναζητήσουν εναλλακτικές διαδρομές:
«Η Βουλγαρία και η Αλβανία θα ακολουθούσαν αμέσως το παράδειγμα της ΠΓΔΜ εάν αυξάνονταν οι ροές μέσα από το έδαφός τους, και το κόστος του θαλάσσιου περάσματος από τη Μεσόγειο προς την Ιταλία – όπου χρειάζονται μεγαλύτερα σκάφη – θα είναι πολύ υψηλότερο απ’ ότι στο στενό Αιγαίο προς τα ελληνικά νησιά από την Τουρκία. Οι αριθμοί μπορεί να φτάσουν τις δεκάδες χιλιάδες μέσω τέτοιων εναλλακτικών διαδρομών, αλλά όχι επίπεδα αρκετά υψηλά για να γίνουν το είδος της πολιτικής έκτακτης ανάγκης που γνώρισε η Ευρώπη στα τέλη του 2015 και στις αρχές του 2016.»
Είναι μάλλον αλήθεια πως η ψυχρή υποδοχή που έχουν γνωρίσει οι πρόσφυγες στον δρόμο τους προς τη Γερμανία μπορεί να έχει συμβάλει στη μείωση των ροών. Ωστόσο, οι φράχτες των συνόρων, η αστυνομική βία και οι στρατιωτικές επιχειρήσεις κατά των μεταναστών υπάρχουν εδώ και αρκετό καιρό, και δεν μπορούν να εξηγήσουν την εντυπωσιακή πτώση στις πρόσφατες αφίξεις στην Ελλάδα.
Είναι εμφανές ότι η τουρκική συμφωνία δουλεύει. Οι επαναπροωθήσεις ξεκίνησαν στις 4 Απριλίου, και 325 άνθρωποι έχουν επιστραφεί από την Ελλάδα, ανέφερε η ΕΕ σε έκθεση που δημοσιεύτηκε την Τετάρτη. Δεν αναφέρει τον συγκεκριμένο αριθμό των προσφύγων που έγιναν δεκτοί από την Τουρκία σε αντάλλαγμα, όμως η ΕΕ επιθυμεί να κρατήσει τον αριθμό τους στο επίπεδο των 54.000 ανθρώπων για να στείλει ένα ισχυρό μήνυμα προς τις κοινότητες των προσφύγων πως οι κίνδυνοι της προσπάθειάς τους να μπουν στην Ευρώπη πλέον ξεπερνούν τα πλεονεκτήματα.
Αυτό το μήνυμα, ωστόσο, θα αραιωθεί εάν η Τουρκία δεν παίξει τον ρόλο της υποδεχόμενη τους απελαθέντες. Συνεπώς, η συμφωνία έχει κόστη: για παράδειγμα, ο τούρκος πρωθυπουργός Αχμέτ Νταβούτογλου έχει απειλήσει να σταματήσει να τηρεί τη συμφωνία εάν η ΕΕ δεν επιτρέψει στον τούρκους να ταξιδεύουν χωρίς βίζα μέχρι τον Ιούνιο. Οι ευρωπαίοι αξιωματούχοι θα ήθελαν να αποφύγουν την υποχρέωσή τους να επισπεύσουν αυτή τη διαδικασία, όμως δεν υπάρχουν πολλά περιθώρια ελιγμών. Η συσσώρευση σύρων προσφύγων στην Τουρκία – η οποία φέρεται μερικές φορές να τους πυροβολεί όταν προσπαθούν να μπουν και δεν μπορεί να τους προσφέρει εργασία – δεν είναι σε καμία περίπτωση η πιο ανθρωπιστική λύση, όμως είναι η μοναδική που μπορεί να απομακρύνει την άμεση πολιτική απειλή για τη Μέρκελ και να σταματήσει την αναδυόμενη εξέγερση κατά της γερμανικής κυριαρχίας στην ΕΕ.
Το αποτέλεσμα είναι μια τυπική λύση της ΕΕ σε μια κρίση: βασίζεται σε σκληρά ειδικά μέτρα από τα βαλκανικά κράτη, κάποια από τα οποία δεν είναι καν μέλη της ΕΕ ή χώρες προορισμού για τους μετανάστες, μια ασταθή συμφωνία με έναν άστατο απολυταρχικό ηγέτη, ο οποίος έχει την τάση να καταδιώκει τους ευρωπαίους κωμικούς που τον προσβάλουν, και περισσότερο από όλα, σε διάδοση από στόμα σε στόμα μεταξύ απελπισμένων, εκτοπισμένων ανθρώπων. Αυτή είναι μια σφαίρα κακών συμβιβασμών και προδοσίας των ευρωπαϊκών αξιών, η οποία συγκρατείται με νήματα – ή ίσως τίποτα περισσότερο από την ελπίδα πως θα δουλέψει με κάποιον τρόπο.
Η Μέρκελ ειδικεύεται στους δύσκολους συμβιβασμούς, όμως σε αντίθεση με τις επιτυχίες της τον περασμένο χρόνο – το ελληνικό πρόγραμμα διάσωσης που κράτησε τη χώρα στην ευρωζώνη και η αυτοσχέδια συμφωνία που σταμάτησε τις έντονες εχθροπραξίες στην ανατολική Ουκρανία – αυτός ο τελευταίος είναι ντροπιαστικός. Η Ευρώπη υπό την ηγεσία της Γερμανίας διατείνεται πως βασίζεται στις αξίες. Αντ’ αυτού, γυρίζει την πλάτη της σε έναν συγκριτικά μικρό αριθμό ανθρώπων – σε σχέση με τον πληθυσμό της – και επιλέγει να τους κρατήσει έξω, όποιες κι αν είναι οι δεινές συνέπειες για όσους αναζητούν άσυλο.
Η Μέρκελ μπορεί να αποδειχθεί νικήτρια πολιτικά: σύντομα θα μπορέσει να πει στους φοβισμένους γερμανούς πως το προσφυγικό πρόβλημα έχει λυθεί. Όμως η προσπάθεια ηθικής ηγεσίας που έκανε η Μέρκελ ανοίγοντας τις πόρτες της Γερμανίας – και δημιουργώντας το πρόβλημα, σύμφωνα με τους επικριτές της – έχει ξεθυμάνει, και αυτό δεν μπορεί παρά να βλάψει την μακροπρόθεσμη κληρονομιά της Μέρκελ.