Καθώς οι αμερικανοί χώνευαν την εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ, ένας ραβίνος της Νέας Υόρκης απέδιδε τιμή σε άλλον παγκόσμιο ηγέτη.
«Πολλά έθνη αντιμετωπίζουν αστάθεια, ταραχές και πλέουν σε μια θάλασσα συγκρούσεων» είπε ο ραβίνος Άρθουρ Σνέιερ, επιζών του Ολοκαυτώματος, στην κεντρική συναγωγή του Μονάχου στις 9 Νοεβρίου, αφού παρέδωσε το χρυσό μετάλλιο. «Εσείς δεν έχετε παραστρατήσει.»
Ο αποδέκτης ήταν η γερμανίδα καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ, για την αποφασιστικότητά της στη μάχη κατά του αντισημιτισμού. Πιο χαρακτηριστικά, δέχτηκε επίσης επαίνους για την αποφασιστικότητά της κατά τη διάρκεια των 11 ετών της στην εξουσία, οδηγώντας όχι μόνο τη Γερμανία, αλλά και την Ευρωπαϊκή Ένωση και την κοινωνία συνολικά, «στην προστασία των βασικών ανθρώπινων αξιών του πολιτισμού».
Αντιμέτωπη με τον απομονωτισμό των ΗΠΑ, τη συγκλονισμένη από το Brexit Βρετανία και μια Γαλλία επιβαρυμένη από τον πιο αντιπαθή πρόεδρό της στην ιστορία, η 62χρονη Μέρκελ δεν έχει ξεχωρίσει ποτέ περισσότερο ως φάρος φιλελεύθερης, δυτικής εξουσίας. Το ερώτημα είναι πόσο μακριά θα φτάσει – ή μπορεί να φτάσει – ακολουθώντας αυτήν την εντολή καθώς πασχίζει να σταματήσει το κύμα λαϊκισμού που την περικλείει.
Η Μέρκελ δεν έχει πει εάν θα κατέβει στις ομοσπονδιακές εκλογές του επόμενου έτους. Χάνοντας ψήφους από την αντιμεταναστευτική Εναλλακτική για τη Γερμανία και πολιορκημένη από αντιπάλους της στάσης της για τους πρόσφυγες στη δική της πλευρά, μια τέταρτη θητεία δεν είναι εγγυημένη.
Η απειλή της εγκατάλειψης από τον Τραμπ της μεταπολεμικής τάξης έχει κάνει την απόφαση της Μέρκελ, η οποία αναμένεται πριν από τη συνεδρίαση της Χριστιανοδημοκρατικής Ένωσης στις αρχές του Δεκεμβρίου, κρίσιμο γεγονός όχι μόνο για τη Γερμανία και την Ευρώπη. Το παράδοξο είναι πως η νίκη του Τραμπ αφού κατήγγειλε την πολιτική της για τους πρόσφυγες ως «τρελή» και είπε πως δεν έχει ελπίδες επανεκλογής, μπορεί να είναι αυτό ακριβώς που θα την πείσει.
«Υπάρχουν και άλλοι φιλελεύθεροι ηγέτες στην Ευρώπη, όμως εκείνη είναι η πιο επιφανής, που στέκεται υπέρ αυτών των βασικών αξιών» είπε ο Ντάνιελ Χάμιλτον, γενικός διευθυντής του Κέντρου Διατλαντικών Σχέσεων στη Σχολή Προηγμένων Διεθνών Σπουδών Τζον Χόπκινς στην Ουάσινγκτον. «Είναι η τελευταία επιφανής προστάτης αυτών των αξιών, κάτι που σημαίνει πως υπάρχει περισσότερη πίεση να κατέβει και πάλι.»
Η καγκελάριος και ο εκλεγής πρόεδρος μίλησαν τηλεφωνικά στις 10 Νοεμβρίου, με τη Μέρκελ να βγάζει ελάχιστα συμπεράσματα για τα σχέδιά του, σύμφωνα με κυβερνητικό αξιωματούχοι με γνώση της συζήτησης. Την προηγούμενη ημέρα, είχε αφήσει ελάχιστες αμφιβολίες για το πού στέκεται.
Ενώ η βρετανίδα πρωθυπουργός Τερέζα Μέι έσπευσε να τονίσει τις «ιδιαίτερες σχέσεις» ανάμεσα στο Ηνωμένο Βασίλειο και της ΗΠΑ, η Μέρκελ υπενθύμισε στον Τραμπ τις διεθνείς ευθύνες του και παρουσίασε τους όρους της συνεργασίας της Γερμανίας.
«Η Γερμανία και οι ΗΠΑ συνδέονται από αξίες, τη δημοκρατία, την ελευθερία και τον σεβασμό για το γράμμα του νόμου και την αξιοπρέπεια της ανθρωπότητας – ανεξαρτήτως προέλευσης, χρώματος δέρματος, θρησκείας, φύλου, σεξουαλικού προσανατολισμού ή πολιτικών απόψεων» είπε η καγκελάριος σε δημοσιογράφους στο Βερολίνο. Πρότεινε στον Τραμπ στενή συνεργασία, «με βάση αυτές τις αξίες».
Παραδίδοντας τη σκυτάλη, ο πρόεδρος Μπαράκ Ομπάμα θα περάσει δύο βράδια στο Βερολίνο αυτήν την εβδομάδα, κατά τη διάρκεια της τελικής του επίσκεψης στην Ευρώπη προτού αφήσει την εξουσία τον Ιανουάριο. Η Μέρκελ θα υποδεχτεί τους ηγέτες του Ηνωμένου Βασιλείου, της Γαλλίας, της Ιταλίας και της Ισπανίας σε μια μίνι σύνοδο κορυφής με τον πρόεδρο, στη γερμανική πρωτεύουσα στις 18 Νοεμβρίου. Η Μέρκελ υπήρξε «ίσως η στενότερη διεθνής συνεργάτης των τελευταίων οκτώ ετών» είπε ο Ομπάμα σε δημοσιογράφους στην Ουάσινγκτον πριν από το ταξίδι του.
Κατά τη διάρκεια μιας αργοκίνητης αρχικά καγκελαρίας, η Μέρκελ πήρε τον χρόνο της ανεβαίνοντας στο προσκήνιο της παγκόσμιας πολιτικής, δοκιμάζοντας τα βήματά της κατά τη διάρκεια της χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2007-2008 και της ύφεσης που ακολούθησε.
Ως αρχηγός της μεγαλύτερης οικονομίας της Ευρώπης, αναδείχθηκε κατά τη διάρκεια της κρίσης χρέους που ξεκίνησε από την Ελλάδα και εξαπλώθηκε στην ευρωζώνη. Η Γερμανία άρχισε γρήγορα να παίρνει τις αποφάσεις ως ο μεγαλύτερος μέτοχος στα χρήματα των διασώσεων, και η Μέρκελ έμαθε να είναι το επίκεντρο της διεθνούς κριτικής για τις πολιτικές της αποφάσεις. Ακόμη και στην Ελλάδα, η οποία έφερε το μεγαλύτερο βάρος της γερμανικής επιμονής για τη λιτότητα σε αντάλλαγμα για βοήθεια, υπάρχει η αναγνώριση πως ελάχιστες άλλες χώρες μπορούν να αποκρούσουν τον προστατευτισμό που απορρέει από τον λαϊκισμό.
«Η Γερμανία είναι η πιο εξωστρεφής μεγάλη οικονομία της Ευρώπης και η περισσότερο εξαρτημένη από τις εξαγωγές, κάτι που σημαίνει πως έχει συμφέρον να κρατήσει τα σύνορα της Ευρώπης και του κόσμου ανοιχτά» είπε ο Γκίκας Χαρδούβελης, πρώην υπουργός Οικονομικών της Ελλάδας και πλέον καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Πειραιά. «Η Μέρκελ το γνωρίζει πολύ καλά.»
Η διατήρηση του ευρώ είναι ένα πράγμα. Είναι τελείως άλλο η μετατροπή της στήριξης της Μέρκελ στους πολυμερείς θεσμούς από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου μέχρι το ΝΑΤΟ σε πρόσχημα ηθικού ηγεμόνα του κόσμου.
Δεν είναι ένας ρόλος που η Μέρκελ θα υιοθετήσει πρόθυμα. Η Γερμανία διστάζει να ενεργήσει μονομερώς, προτιμώντας την κάλυψη της δράσης μέσα από την ΕΕ. Επιπλέον, το εκλογικό της σώμα ήδη ανησυχεί για τις απαιτήσεις που δέχονται εν μέσω αυξανόμενων διεθνών προσδοκιών από τη γερμανική ηγεσία.
Η ανθρωπιστική της στάση για τους πρόσφυγες της απέφερε μια θέση στη λίστα για το φετινό βραβείο Νόμπελ Ειρήνης, αλλά απομάκρυνε πολλούς γερμανούς. Το ίδιο και η συμφωνία της ΕΕ με την Τουρκία, στην οποία μεσολάβησε, και υπάρχει η προοπτική πολλών τέτοιων συμφωνιών κατά τη διάρκεια της προεδρίας της Γερμανίας στην Ομάδα των 20 τον επόμενο χρόνο. Έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην εφαρμογή μη δημοφιλών κυρώσεων στη Ρωσία και διατηρεί τη γραμμή των 27 της ΕΕ για το Brexit.
Η Μέρκελ είπε την Τρίτη πως θέλει να θέσει «το ερώτημα της παγκοσμιοποίησης» στην ατζέντα της Γερμανίας για το G-20. Ενώ ο Τραμπ έχει αμφισβητήσει τις συμφωνίες ελεύθερου εμπορίου, η Μέρκελ προασπίστηκε συμφωνίες ανάμεσα στην ΕΕ, τις ΗΠΑ και τον Καναδά, λέγοντας σε επιχειρηματικό κοινό στο Βερολίνο πως οι ευρωπαίοι έχουν «βασικό συμφέρον στη δημιουργία των στάνταρ για το δια-Ατλαντικό εμπόριο». Και αυτό παρά τις μαζικές διαδηλώσεις στη Γερμανία κατά του TTIP.
Όσο για την Άμυνα, η γερμανική κυβέρνηση δεν φτάνει τον στόχο του ΝΑΤΟ για αμυντικές δαπάνες 2% του ΑΕΠ, παρ’ ότι ακούγεται πως θα αυξήσει τα σχετικά έξοδα, κάτι που αποτελεί ταμπού για πολλούς ψηφοφόρους, δεδομένης της ιστορίας της Γερμανίας. Η πρώτη στρατιωτική μάχη της χώρας μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο ήρθε το 1999, όταν συμμετείχε στις εναέριες επιδρομές στη Σερβία κατά τη διάρκεια της σύγκρουσης του Κοσόβου.
Αξιωματούχοι της καγκελαρίας αναγνωρίζουν πως υπάρχει ο κίνδυνος η Μέρκελ να ζητά πάρα πολλά από τους ψηφοφόρους καθώς τους πιέζει να βγουν από τη μεταπολεμική τους σκιά και να αναλάβουν μεγαλύτερη παγκόσμια ευθύνη πέραν της οικονομικής επιρροής.
Η Γερμανία αλλάζει σε βάθος και «ο γερμανικός λαός σκέφτεται το εξής: μας αρέσει αυτό; Δε μας αρέσει;» είπε η Κάρεν Ντόνφριντ, πρόεδρος του Marshall Fund of the U.S. στην Ουάσινγκτον. «Ξεκάθαρα, πολλοί γερμανοί στέλνουν το μήνυμα πως ζητά πάρα πολλά από αυτούς» προσέθεσε. «Αυτό διασπά τον εσωτερικό πολιτικό ιστό.»
Υπάρχει, φυσικά, μια ειρωνεία στο γεγονός πως κάποιοι περιμένουν από γερμανό καγκελάριο να γίνει εγγυητής της μεταπολεμικής συναίνεσης.
Εγχώριοι σχολιαστές όπως ο Νικολάους Μπλομ, αναπληρωτής εκδότης της Bild, έγραψε στις 11 Νοεμρίου πως η Μέρκελ θα πρέπει να ξεκαθαρίσει εάν θα κατέβει ξανά στις εκλογές, καθώς «σε αυτήν την τρελή, παράξενη περίοδο, θα μας χρησίμευε λίγη σαφήνεια». Ο Νίκο Φριντ ανέφερε την ίδια ημέρα στη Sueddeutsche Zeitung του Μονάχου πως είναι σίγουρος πως η νίκη του Τραμπ θα δώσει στη Μέρκελ την τελική ώθηση που χρειάζεται για να είναι υποψήφια.
Απονέμοντας στη Μέρκελ το Μετάλλιο Όχελ-Τζέικομπ στη συναγωγή του Μονάχου, η οποία ξαναχτίστηκε μετά την κατεδάφισή της κατά τη Νύχτα των Κρυστάλλων του Αδόλφου Χίτλερ, ο Σνέιερ, ο ανώτερος ραβίνος της Συναγωγής του Ηστ Παρκ της Νέας Υόρκης, κάλεσε την καγκελάριο να μείνει σταθερή στην πορεία της.
«Αντιπροσωπεύετε την ελπίδα, αντιμετωπίζοντας κάθε καταιγίδα με θάρρος, όχι με ηττοπάθεια και χωρίς να υποκύπτετε στους τρόπους των δημαγωγών που φέρνουν το χάος και την καταστροφή» είπε. «Δε σας συμπαρασαίρνει ο άνεμος.»
Όπως έγραψε ο Κρίστοφ Άμεντ, της εφημερίδας Die Zeit, στο Twitter αμέσως μετά την εκλογή του Τραμπ: «Η Άνγκελα Μέρκελ είναι πλέον πραγματικά η ηγέτιδα του ελεύθερου κόσμου».