Σε λιγότερο από δύο εβδομάδες, οι ιταλοί θα κληθούν στις κάλπες σε ένα δημοψήφισμα για την αλλαγή του συντάγματος του έθνους. Οι δημοσκοπήσεις υποδεικνύουν συνεχώς πως η κυβέρνηση θα χάσει την ψήφο. Ακόμη και ο πρώην πρωθυπουργός Μάριο Μόντι είπε πως θα ψηφίσει όχι. Και η αγορά ομολόγων σηματοδοτήσει πως ίσως διακυβεύονται περισσότερα από απλά τη θέση του πρωθυπουργού Ματέο Ρέντσι.
Το κόστος δεκαετούς δανεισμού της Ιταλίας κινείται σταθερά πάνω από αυτό της Ισπανίας μετά τα μέσα του έτους. Οι ιταλικές αποδόσεις υπήρξαν χαμηλότερες από τις αντίστοιχες ισπανικές από τα μέσα του περασμένου έτους. Το ασφάλιστρο που απαιτούν οι επενδυτές για να δανείσουν στην Ιταλία ανήλθε σχεδόν στο 0,6% αυτόν τον μήνα, το υψηλότερο επίπεδο από το 2011:
Οι γερμανικές διετείς αποδόσεις, εν τω μεταξύ, έχουν πιάσει νέο πρωτοφανές χαμηλό στο -0,71%. Αυτό αποτελεί ξεκάθαρο δείγμα πως οι επενδυτές σταθερού εισοδήματος αναζητούν ασφαλή καταφύγια, ακόμη και εν μέσω γενικευμένης ανόδου στις αποδόσεις. «Το σε ποιον βαθμό το ιταλικό πρόβλημα έχει παρασύρει ολόκληρο το συγκρότημα των ευρωπαϊκών κρατικών αγορών δεν είναι απόλυτα ξεκάθαρο, όμως υπάρχει σίγουρα ένα ρεύμα που αναπτύσσεται το οποίο διακινδυνεύει να ξεσπάσει στις 5 Δεκεμβρίου» λέει ο Άντονι Πίτερς, υπεύθυνος στρατηγικής στη Sol Capital.
Αυτό που ανησυχεί τους επενδυτές δεν είναι η αποτυχία του Ρέντσι να εκπληρώσει το πακέτο των θεσμικών του μεταρρυθμίσεων. Η ανησυχία είναι για το τι θα συμβεί εάν, όπως αναμένεται, παραιτηθεί και υπάρξουν εκλογές. Ο Χόλγκερ Σμίντινγκ, ο επικεφαλής οικονομολόγος της Berenberg Bank στο Λονδίνο, υπολογίζει πως τα πολιτικά κόμματα είτε θα ζητήσουν δημοψήφισμα για τη θέση της Ιταλίας στο ευρώ, ή η αμφιθυμία για το σχέδιο «μπορεί να συλλέξει περισσότερο από 50% των ψήφων σε περίπτωση πρόωρων εκλογών», πολύ περισσότερο απ’ ότι στις γειτονικές χώρες της ΕΕ:
Ο Σμίντινγκ λέει πως βλέπει «μια πιθανή πολιτική κρίση στην Ιταλία» ως βασικό κίνδυνο για την Ευρώπη τον επόμενο χρόνο. Ο Λορέντζο Γκερίνι, αναπληρωτής γραμματέας του Δημοκρατικού Κόμματος του Ρέντσι, ανάφερε σε συνέντευξή του αυτήν την εβδομάδα πως το κόμμα θα αναζητήσει πρώιμες εκλογές μέχρι το καλοκαίρι του επόμενου έτους εάν χάσει στο δημοψήφισμα. Με το Κίνημα Πέντε Αστέρων, το οποίο θέλει δημοψήφισμα για την παραμονή στο ευρώ, να βρίσκεται μόλις πίσω από το Δημοκρατικό Κόμμα στις δημοσκοπήσεις, υπάρχει πιθανότητα ένα κατά του ευρώ κόμμα να κρατήσει τα ηνία της εξουσίας στην Ιταλία στο μέσον του επόμενου έτους.
Ακόμη και τότε, το Κίνημα Πέντε Αστέρων δε θα μπορούσε να απειλήσει άμεσα με εγκατάλειψη του ευρώ. Όπως επισήμανε ο Μαξίμ Σμπαίχι του - Intelligence, «μόνο μια εκλογική νίκη, μια σταθερή κοινοβουλευτική πλειοψηφία και, τελευταίο αλλά εξίσου σημαντικό, μια αλλαγή στο σύνταγμα θα τους επέτρεπε να διεξάγουν δημοψήφισμα για διεθνείς συνθήκες».
Υπάρχει όμως μία ακόμη ανατροπή. Η Ιταλία εισήγαγε έναν εκλογικό νόμο τον Ιούλιο που ονομάζεται Italicum, ο οποίος δίνει επιπλέον έδρες στον νικητή των εκλογών. Ο Έρικ Νίλσεν, ο επικεφαλής οικονομολόγος της UniCredit, λέει πως η αλλαγή δημιούργησε «ένα σύστημα όπου το πρώτο κόμμα τα παίρνει όλα», κάτι που «είναι πολύ επικίνδυνο σε ένα πολυκομματικό σύστημα με ένα αντισυμβατικό, ριζοσπαστικό κόμμα στην κούρσα».
Αναμφίβολα, ενώ οι επενδυτές των ομολόγων τιμωρούν την Ιταλία σε μια συγκριτική βάση, η αλλαγή αντίληψης σε σχέση με την Ισπανία δεν είναι ακόμη αρκετή για να βλάψει τη χώρα οικονομικά. Σε μια σταθμισμένη μέση βάση, η Ιταλία πληρώνει 3,4% τόκου για τα χρέη της. Το παρόν δεκαετές κόστος δανεισμού το ξεπερνά κατά πολύ. Ακόμη και μετά την πρόσφατη άνοδο, το χρήμα της Ιταλίας παραμένει φθηνότερο από τον μέσο όρο των τελευταίων ετών:
Μετά την υπερψήφιση του Brexit στο Ηνωμένο Βασίλειο και την εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ, υπάρχει κίνδυνος να αρχίσουμε να τρομάζουμε με τις σκιές, βλέποντας ανατρεπτικές επιπτώσεις σε κάθε επικείμενο πολιτικό γεγονός. Το συνταγματικό δημοψήφισμα στην Ιταλία στις 4 Δεκεμβρίου μπορεί να είναι ένα τέλειο παράδειγμα. Δεν είναι αναπόφευκτο η κυβέρνηση να χάσει την ψήφο, ούτε η ήττα να απειλήσει με περαιτέρω αναταραχή την Ευρωπαϊκή Ένωση, ούτε πως οι πρόωρες εκλογές θα φέρουν το Κίνημα Πέντε Αστέρων στην εξουσία. Όμως η αγορά ομολόγων δεν έχει διάθεση να ρισκάρει. Για τους επενδυτές σταθερού εισοδήματος, η χρονιά μπορεί να τελειώσει εκρηκτικά.