Σε λίγες μόλις ημέρες, οι ψηφοφόροι στην Ιταλία θα πάρουν την ιστορική τους απόφαση αν θα στηρίξουν τον πρωθυπουργό Ματέο Ρέντσι σε δημοψήφισμα για την αναθεώρηση του συντάγματος – ή να απορρίψουν τις προτεινόμενες αλλαγές του, εν μέσω αυξανόμενης οργής για τις πολιτικές ελίτ σε όλη τη δύση.
Οι τελικές δημοσκοπήσεις πρίν από την παύση δύο εβδομάδων ήταν δυσοίωνες για την εκστρατεία του Ναι του κ. Ρέντσι, η οποία επιδιώξει να σπάσει το αδιέξοδο της Ιταλίας περιορίζοντας την ισχύ της Γερουσίας και των τοπικών κυβερνήσεων.
Εάν, όπως δείχνουν οι δημοσκοπήσεις, κερδίσει το Όχι στην ψηφοφορία της Κυριακής, οι συνέπειες θα μπορούσαν να είναι εκτενείς, επηρεάζοντας πολύ περισσότερα από την ιταλική πολιτική, καθώς η τρίτη μεγαλύτερη οικονομία της ευρωζώνης θα πέσει σε μια περίοδο πολιτικής αβεβαιότητας.
Εάν, αντίθετα, ο κ. Ρέντσι υπερισχύσει στην ψήφο στην οποία έχει βασίσει την πρωθυπουργία του, θα σηματοδοτήσει έναν προσωπικό θρίαμβο. Εδώ, θα δούμε τα τέσσερα πιθανά σενάρια που μπορεί να περιμένουν την Ιταλία μετά το κρίσιμο δημοψήφισμα.
Τεχνοκρατική λύση
Εάν το δημοψήφισμα βγει κατά του κ. Ρέντσι, είναι πιθανό να τηρήσει την υπόσχεσή του να αποχωρήσει από τη θέση του πρωθυπουργού σε περίπτωση ήττας.
Ο Σέρτζιο Ματαρέλα, ο πρόεδρος της Ιταλίας, θα ξεκινήσει στη συνέχεια συζητήσεις με τα πολιτικά κόμματα της χώρας και θα επιλέξει έναν νέο πρωθυπουργό ως επικεφαλής μιας τεχνοκρατικής υπηρεσιακής κυβέρνησης.
Η εντολή της θα είναι να περιορίσει τις συνέπειες στην αγορά από τη νίκη του Όχι, οι οποίες θα μπορούσαν να χτυπήσουν τις τράπεζες της χώρας και να περάσουν στον προϋπολογισμό της Ιταλίας για το 2017.
Όμως η νέα κυβέρνηση θα αναλάβει επίσης, πιθανότατα, την αλλαγή του εκλογικού νόμου της χώρας, ένα αμφιλεγόμενο μέτρο που δίνει επιπλέον κοινοβουλευτικές έδρες στο κόμμα που συγκεντρώνει τις περισσότερες ψήφους, πριν από τις νέες εκλογές που αναμένονται στις αρχές του 2018.
Διαφορετικά, το λαϊκιστικό Κίνημα Πέντε Αστέρων μπορεί να συγκεντρώσει μεγάλα κέρδη εάν βγει πρώτο στις επόμενες γενικές εκλογές.
Ονόματα που κυκλοφορούν για τη θέση του πρωθυπουργού της υπηρεσιακής κυβέρνησης – όλα μέλη του Δημοκρατικού Κόμματος – συμπεριλαμβάνουν τον Πιέρ Κάρλο Παντοάν, αυτή τη στιγμή υπουργό Οικονομικών, τον Ντάριο Φραντσεσκίνι, υπουργό Πολιτισμού, και τον Πιέτρο Γκράσο, τον πρόεδρο της Γερουσίας.
Πρόωρες εκλογές
Εάν ο κ. Ρέντσι δεχτεί μια συντρηπτική ήττα, η Ιταλία μπορεί να βρεθεί στον δρόμο για έκτακτες εκλογές, οι οποίες θα μπορούσαν να γίνουν στις αρχές του επόμενου έτους.
Η επιστροφή στις κάλπες υπήρξε βασική απαίτηση των λαϊκιστικών κομμάτων που ηγούνται της αντίθεσης στις συνταγματικές αλλαγές, ιδιαίτερα του Κινήματος Πέντε Αστέρων και της κατά του ευρώ και κατά των μεταναστών Λίγκας του Βορρά. Εάν επικρατήσουν, αυτές οι απαιτήσεις θα είναι πολύ δύσκολο να παραμεριστούν.
Όμως πολλοί βουλευτές στις γραμμές του Δημοκρατικού Κόμματος θα προτιμούσαν επίσης να έχουν νέες εκλογές αντί να υποστηρίξουν μια μη δημοφιλή προσωρινή κυβέρνηση.
Ο κ. Ρέντσι είναι ο τρίτος μη εκλεγμένος πρωθυπουργός της Ιταλίας στη σειρά – οι προκάτοχοί του ήταν ο Μάριο Μόντι και ο Ενρίκο Λέτο – και η τοποθέτηση ενός τέταρτου τέτοιοι ηγέτη θα μπορούσε να αναφλέξει ακόμη περισσότερο τη λαϊκή αντίδραση στην πολιτική τάξη.
Παρ’ ότι ο κ. Ματαρέλα λέγεται πως δεν επιθυμεί πρόωρες εκλογές, μπορεί να χρειαστεί να συνηθίσει την ιδέα.
Αυτές οι εκλογές θα ήταν εξ ορισμού απρόοπτες: μπορεί να επιτρέψουν στον κ. Ρέντσι να ετοιμάσει μια γρήγορη επάνοδο, ή μπορεί να εκτοξεύσουν μια κυβέρνηση υπό το Κίνημα Πέντε Αστέρων στην εξουσία, ή να οδηγήσουν στην επιστροφή της κεντροδεξιάς.
Ρέντσι 2.0
Ο κ. Ρέντσι θα μπορούσε, φυσικά, να ξανασκεφτεί την υπόσχεσή του, την οποία επιβεβαίωσε τις τελευταίες ημέρες της εκστρατείας, να αφήσει την πρωθυπουργία εάν χάσει.
Παρά τις διαμαρτυρίες του πως δε θέλει να είναι μέρος καμίας παλιομοδίτικης ιταλικής λύσης, εάν το αποτέλεσμα είναι αμφίρροπο, μπορεί να του ζητηθεί από τον κ. Ματαρέλα να σχηματίσει νέα κυβέρνηση.
Ο Μπαράκ Ομπάμα, ο πρόεδρος των ΗΠΑ, έχει εκφράσει την ελπίδα του για ένα τέτοιο αποτέλεσμα σε συνάντηση στον Λευκό Οίκο τον Οκτώβριο, όταν είπε πως θα ήθελε να δει τον κ. Ρέντσι να παραμένει όποιο κι αν είναι το αποτέλεσμα.
Ο πρωθυπουργός μπορεί να μπει στον πειρασμό: συχνά μιλά με προσδοκία για τη διοργάνωση της συνόδου των G7 στη Σικελία τον επόμενο Μάιο και των εορτασμών της 60ης επετείου της ιδρυτικής Συνθήκης της Ρώμης της ΕΕ τον Μάρτιο.
Όμως η παραμονή έχει μειονεκτήματα. Η αντιπολίτευση θα κατηγορούσε τον κ. Ρέντσι ότι αγνοεί τη βούληση του λαού, κάτι που θα βλάψει τις πιθανότητες επανόδου του. Η εντολή θα ήταν παρόμοια με αυτήν της υπηρεσιακής κυβέρνησης, ένα άχαρο έργο για έναν φιλόδοξο μεταρρυθμιστή σαν τον κ. Ρέντσι. Όμως θα τηρήσει τον λόγο του εάν τον καλέσει το καθήκον;
Θρίαμβος Ρέντσι
Οι τελικές δημοσκοπήσεις μπορεί να έκαναν λάθος. Η εκστρατεία του κ. Ρέντσι μπορεί να έχει δίκιο όταν στοιχηματίζει ότι μπορεί να πείσει τους αναποφάσιστους ψηφοφόρους στις τελευταίες ημέρες της εκστρατείας. Σε κάθε περίπτωση, υπάρχει ακόμη μια σημαντική πιθανότητα νίκης για τον πρωθυπουργό.
Όμως αυτό δε θα σημαίνει το τέλος του πολιτικού κινδύνου. Το επίκεντρο της προσοχής του κ. Ρέντσι θα είναι η ενίσχυση της πλειοψηφίας του πριν από τις εκλογές του 2018, και όχι η προώθηση νέων μεγάλων οικονομικών μεταρρυθμίσεων.
Ο πρωθυπουργός μπορεί επίσης να χρειαστεί να αντιμετωπίσει προβλήματα στον τραπεζικό τομέα, που μπορεί να προκύψουν παρά τη νίκη του Ναι. Το πιο πιθανό είναι πως θα προσπαθήσει να διαπραγματευτεί συμφωνία για να αλλάξει τον εκλογικό νόμο, σε συνεργασία με το Forza Italia του Σίλβιο Μπερλουσκόνι, για να περιορίσει τη δύναμη του Κινήματος Πέντε Αστέρων εάν κερδίσει στις επόμενες μεγάλες εκλογές.