Οι Ευρωπαίοι ηγέτες δεν θα πρέπει να τρέφουν αυταπάτες ή ελπίδες για τον Donald Trump, του οποίο η σύντομη και εριστική ομιλία της ορκωμοσίας του στις 20 Ιανουαρίου, έθεσε τον τόνο της διακυβέρνησής του.
Αφήνοντας κατά μέρος το έντονα εθνικιστικό περιεχόμενο της ομιλίας του, το μήνυμά του στους συμμάχους της Αμερικής ήταν πως η κυβέρνησή του πρόκειται να έχει προτεραιότητα τα συμφέροντα, όχι τις αξίες.
Οι περισσότεροι ηγέτες των κρατών-μελών της ΕΕ και των οργάνων της ΕΕ, κάνουν λόγο για την τοποθέτηση των αξιών πιο ψηλά από τα συμφέροντα. Για αυτούς, οι αξίες καθορίζουν την Ευρώπη. Και ανεξαρτήτως του ποιος ήταν πρόεδρος στο Λευκό Οίκο, το σύνθημα –μέχρι την ορκωμοσία Trump- ήταν πως η διατλαντική σχέση είναι βασισμένη στις αξίες. Στα συμφέροντα μετά βίας δίνεται προσοχή.
Ο Trump το έχει αλλάξει όλο αυτό. Η ΕΕ τώρα πρέπει να κοιτάξει τα συμφέροντά της, διότι η πραγματικότητα είναι πως τα συμφέροντα, περισσότερο από τις αξίες, ήταν η βάση της ευρώατλαντικής συμμαχίας. Κορυφαίοι αξιωματούχοι του ΝΑΤΟ υποστηρίζουν επανειλημμένως ότι η συμμαχία βασίζεται στις αξίες. Αλλά το ΝΑΤΟ δεν δέχθηκε την Τουρκία ή την Ισπανία εξαιτίας των αξιών τους. Και σήμερα, η πολιτική παρακμή της δημοκρατίας της Τουρκίας αμφισβητεί τις απόψεις του ΝΑΤΟ για τις κοινές αξίες. Για να το θέσουμε απλά, το ΝΑΤΟ βασίζεται σε σκληρά συμφέροντα και στη realpolitik. Η είσοδος αυταρχικών χωρών κατά τη διάρκεια του ψυχρού Πολέμου, ήταν για την επέκταση της ασφάλειας και την παγίωση της Δυτικής Ευρώπης.
Περισσότερο από ένα τέταρτο του αιώνα μετά από την κατάρρευση του Τείχους του Βερολίνου, τα κίνητρα του ΝΑΤΟ δεν έχουν αλλάξει. Εάν η συμμαχία βασιζόταν στις αξίες, τότε το ΝΑΤΟ θα είχε δεχθεί πριν από χρόνια τη Γεωργία και το Μαυροβούνιο, οι οποίες υπέγραψαν ένα πρωτόκολλο ένταξης το 2016. Εν συντομία, η διατλαντική συμμαχία έχει εξυπηρετήσει τα συμφέροντα τόσο των ΗΠΑ όσο και της Ευρώπης, αν και ο Trump επέλεξε να απορρίψει αυτή την πραγματικότητα.
Η ΕΕ θα μπορούσε να πάρει κάτι καλό τόσο από το ΝΑΤΟ όσο και από την ομιλία του Trump. Από τη στιγμή που ο νέος Αμερικανός πρόεδρος είναι αποφασισμένος να υπερασπιστεί τα συμφέροντα της Αμερικής -με οποιοδήποτε κόστος, όπως φαίνεται, και εις βάρος των προηγουμένων εμπορικών συμφωνιών- οι ηγέτες της ΕΕ θα πρέπει να είναι αυστηροί στην προάσπιση των συμφερόντων τους.
Η κήρυξη και η υπεράσπιση αξιών είναι σημαντική και ευγενές πράγμα. Αλλά εάν οι αξίες δεν συνδυαστούν με τον καθορισμό των συμφερόντων της Ευρώπης, τότε η ΕΕ δεν θα είναι σε καλή θέση για να αντιμετωπίσει την κυβέρνηση Trump -όπως ακριβώς ήταν απροετοίμαστη για να εκπονήσει μία στρατηγική για την Ρωσία πέρα από τις κυρώσεις ή μια μακροπρόθεσμη προσέγγιση για την Ουκρανία ή τη Μέση Ανατολή.
Τα συμφέροντα της Ευρώπης δεν είναι δύσκολο να καθοριστούν. Εμπίπτουν σε τρεις κατηγορίες: ασφάλεια, εμπόριο και σταθερότητα.
Πρώτον, είναι προς το συμφέρον της Ευρώπης να έχει σαφώς καθορισμένες πολιτικές άμυνας και ασφάλειας. Οι ηγέτες του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου όπως ο Guy Verhofstadt και η Γερμανίδα υπουργός Άμυνας Ursula von der Leyen, κάνουν λόγο επανειλημμένως για περισσότερη ευρωπαϊκή άμυνα. Αλλά η λεπτομέρεια και η πολιτική βούληση απουσιάζουν.
Είναι επίσης προς το συμφέρον της Ευρώπης και για την ασφάλειά της, να έχει ολοκληρωμένες πολιτικές άμυνας και ασφάλειας. Είναι πολύ καλό να υπάρχουν οι ατλαντικιστές στην Ουάσιγκτον που υπόσχονται ατελείωτη υποστήριξη για το ΝΑΤΟ, αλλά η πραγματικότητα είναι πως οι Ευρωπαίοι δεν μπορούν πλέον να θεωρούν δεδομένη την εγγύηση ασφάλειας των Αμερικανών -αν και η εγγύηση αυτή της ασφάλειας είναι επίσης και προς το συμφέρον της Αμερικής. Για αυτό οι Ευρωπαίοι χρειάζονται μια σκληρή προσέγγιση για την άμυνα και την ασφάλεια.
Δεύτερο, η Κομισιόν, το εκτελεστικό όργανο της ΕΕ, πρέπει να προστατεύσει τα προνόμιά της στην διαπραγμάτευση των εμπορικών συμφωνιών. Αυτό είναι περισσότερο επείγον από ποτέ. Καθώς ο trump μιλάει μια γλώσσα προστατευτισμού, δεν είναι καιρός για την Ευρώπη να χαζεύει στη διαμόρφωση εμπορικών συμφωνιών σε μια προσπάθεια να προστατεύσει την οικονομία της από τις ΗΠΑ, την μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου, η οποία απειλεί να κλείσει τις πόρτες της στις επιχειρήσεις που θέλουν να πουλήσουν στην Αμερική αλλά χωρίς να επενδύσουν εκεί.
Το τρίτο συμφέρον είναι η σταθερότητα. Αυτό δεν αφορά το να κάνει τα στραβά μάτια σε αυταρχικά καθεστώτα, όπως έκαναν οι περισσότερες ευρωπαϊκές κυβερνήσεις στη Βόρεια Αφρική και στη Μέση Ανατολή προτού ξεσπάσει η Αραβική Άνοιξη το 2010. Αφορά την προώθηση της σταθερότητας μέσω του εμπορίου, οικονομικών και πολιτικών κινήτρων, και ειδική στήριξη για την οικοδόμηση δημοκρατικών θεσμών. Αντί να επιβάλει τις αξίες της, κάτι που δεν έχει αποτέλεσμα, η Ευρώπη θα πρέπει να ενισχύσει τα δημοκρατικά κινήματα, βοηθώντας τα με κατάρτιση, ανταλλαγές, χορηγίες, υποστήριξη για ανεξάρτητα ΜΜΕ και εκπαίδευση Αυτά τα στοιχεία είναι όλα προς το συμφέρον της Ευρώπης διότι έχουν να κάνουν με την προάσπιση και την σταδιακή εξάπλωση της σταθερότητας.
Είναι πολύ εύκολο να υποστηρίξει κανείς ότι αντί να αρθρώνει αυτά τα συμφέροντα, η ΕΕ πρέπει να εστιάσει στις πολλές εσωτερικές της αδυναμίες. Εκτός από την απόφαση της Βρετανίας να αποχωρήσει από την Ένωση και την άνοδο των λαϊκιστών και απομονωτιστών ηγετών, η διαφθορά και η κακή διακυβέρνηση έχουν επιστρέψει εκδικητικά στη Ρουμανία καθώς η νέα κυβέρνηση σχεδιάζει να μετατρέψει ποινές για μη βίαια εγκλήματα -που σημαίνει να απελευθερώσει πολιτικούς που φυλακίστηκαν για διαφθορά. Η γειτονική Ουγγαρία σχεδιάζει να βάλει περιορισμούς στις ΜΚΟ που είναι επικριτικές της κυβέρνησης Orban. Και η συντηρητική κυβέρνηση Νόμος και Δικαιοσύνη της Πολωνίας, πολώνει τη χώρα σε μια στιγμή που θα πρέπει να ζητά μια πιο ισχυρή και πιο ολοκληρωμένη Ευρώπη.
Αλλά αυτές οι αδυναμίες είναι ακριβώς ο λόγος για τον οποίο είναι προς το συμφέρον της Ευρώπης να πιέσει σκληρά και γρήγορα για την ασφάλεια, το εμπόριο και τη σταθερότητα. Και τα τρία αυτά, λογικά, σημαίνουν μια πιο ολοκληρωμένη Ευρώπη, είτε όλες οι χώρες μαζί είτε σε διαφορετικές ταχύτητες. Οι διαμαρτυρίες για την κυβέρνηση Trump ίσως κάνει κάποιους ηγέτες της Ευρώπης να αισθάνονται καλά. Αλλά αυτό δεν υποκαθιστά την στρατηγική.