Η Ευρωπαϊκή Ένωση συχνά δυσκολεύεται να κρύψει τις σχισμές της. Όμως αυτές είναι μηδαμινές σε σχέση με το χάσμα που ανοίγει στις σχέσεις της με τις ΗΠΑ.
Με τον πρόεδρο των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ να προβλέπει την πτώση της ΕΕ, δημιουργώντας εντάσεις ανάμεσα στα μέλη και επικροτώντας το Brexit, οι ηγέτες της ΕΕ καταφθάνουν στη Βαλέτα της Μάλτας, στην πρώτη τους σύνοδο κορυφής μετά την ορκωμοσία του Τραμπ, πιο εκτεθειμένοι από ποτέ. Η υπερδύναμη που μέχρι τώρα αγόραζε τα προϊόντα τους, πλήρωνε την ασφάλειά τους και επιβεβαίωνε της αξίες τους, έχει ξαφνικά μετατραπεί σε αβέβαιο εταίρο.
«Η Ευρώπη έχει την τύχη της στα δικά της χέρια» είπε η γερμανίδα καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ σε δημοσιογράφους, στον δρόμο για τη συνεδρίαση της Παρασκευής. «Όσο πιο ξεκάθαροι είμαστε για το πώς ορίζουμε τον ρόλο μας στον κόσμο, τόσο καλύτερα θα μπορέσουμε να διατηρήσουμε την διατλαντική μας σχέση.»
Σε απάντηση στον Τραμπ, ο πρόεδρος της ΕΕ Ντόναλντ Τουσκ ζητά μια εξαιρετική επίδειξη ενότητας. Σε επιστολή του προς τους ηγέτες της ένωσης αυτήν την εβδομάδα, ο Τουσκ συνέταξε τις ομοβροντίες του Τραμπ μαζί με την επιθετικότητα της Ρωσίας, την κατηγορηματική Κίνα και το ριζοσπαστικό Ισλάμ, ως απειλές για το μέλλον της ένωσης.
«Οι προκλήσεις που αντιμετωπίζει η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι πιο επικίνδυνες από ποτέ» έγραψε ο Τουσκ. «Σε έναν κόσμο γεμάτο εντάσεις και συγκρούσεις, αυτό που χρειάζεται είναι θάρρος, αποφασιστικότητα και πολιτική αλληλεγγύη των ευρωπαίων. Χωρίς αυτά δε θα επιβιώσουμε.»
Η μονοήμερη σύνοδος κορυφής δίνει στην Ευρώπη την ευκαιρία να δηλώσει αυτές τις αξίες.
Πολύ πριν ο Τραμπ πυροδοτήσει διαδηλώσεις σε όλη την υφήλιο με τη μεταναστευτική του απαγόρευση, η συνάντηση στη Μάλτα σχεδιαζόταν ως συζήτηση για την προσφυγική πολιτική. Η απόφαση του Τραμπ μπορεί να μην προκαλέσει μια άμεση αλλαγή στην ευρωπαϊκή προσέγγιση, όμως θα βοηθήσει στη συγκέντρωση των ηγετών που έχουν δυσκολευτεί να βρουν κοινό έδαφος.
«Δεν έχουμε πια πού να κρυφτούμε» είπε η Σάντα Ισλάμ, διευθύντρια γεωπολιτικής στο think tank Friends of Europe στις Βρυξέλλες. «Η σύνοδος στη Βαλέτα θα πρέπει να είναι μια ευκαιρία για τους 28 ηγέτες της ΕΕ να κοιτάξουν σοβαρά πώς θα συμπεριφερθεί η Ευρώπη στην εποχή του Τραμπ.»
Αντιμέτωποι με τη μεγαλύτερη εισροή μεταναστών μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, οι ηγέτες της Ευρώπης δεν κατάφεραν επί δύο χρόνια να ενωθούν πίσω από μια απάντηση και παρακολούθησαν καθώς η κοινωνική συνοχή έφθινε σε όλη την ένωση, ενώ οι εθνικιστές επωφελούνταν και τα θεμέλια της ενότητας της ΕΕ ταλαντεύονταν.
Αρκετές κυβερνήσεις επανέφεραν τους ελέγχους στα σύνορά τους με άλλα μέλη, κάποιες αρνήθηκαν να πάρουν μέρος στην κατανομή των προσφύγων ενώ άλλες εξέφρασαν τις αμφιβολίες τους για τη συμφωνία με την Τουρκία που προσέφερε στις αρχές στην Άγκυρα χρήματα, απελευθέρωση βίζας και μια αόριστη προοπτική μελλοντικής ένταξης στην ΕΕ, σε αντάλλαγμα για τη μείωση της ροής των προσφύγων.
Η απάντηση της συνόδου στη μεταναστευτική πολιτική του Τραμπ είναι πιθανό να δώσει έμφαση στις ευρωπαϊκές αξίες, είπαν αξιωματούχοι της ΕΕ. Ενώ θα υιοθετήσουν μια αυστηρή γραμμή για την παράνομη μετανάστευση, οι αξιωματούχοι που θα ηγηθούν στις συζητήσεις θα πιέσουν πιθανότατα για περισσότερη βοήθεια προς τις χώρες που εγκαταλείπουν οι πρόσφυγες, και περισσότερες προσπάθειες κατά της παράνομης διακίνησης ανθρώπων.
Δε θα είναι η πρώτη φορά που ένας κατηγορηματικός αμερικανός πρόεδρος θα έχει προκαλέσει συναίνεση στην Ευρώπη – η εισβολή του Τζορτζ Μπους στο Ιράκ το 2003 ενθάρρυνε μία από τις πιο στενές περιόδους γαλλογερμανικής συνεργασίας των τελευταίων ετών.
Τώρα, όπως και τότε, η Βρετανία είναι στο περιθώριο, με την πρωθυπουργό Τερέζα Μέι να επαναλαμβάνει τον ρόλο του Τόνι Μπλερ ως απεσταλμένος του κόσμου στην Ουάσινγκτον, πασχίζοντας να θέσει σε έλεγχο τα πιο αμφιλεγόμενα ένστικτα της αμερικανικής κυβέρνησης. Με τη μεταναστευτική απαγόρευση του Τραμπ να έρχεται λίγες μόλις ώρες μετά την παρουσία της στον Λευκό Οίκο, η Μέι θα πει στους συναδέλφους της στην ΕΕ πως θέλει μια ισχυρή συνεργασία ανάμεσα στο Ηνωμένο βασίλειο και την ΕΕ για τη μετανάστευση ακόμη και μετά το Brexit.
Η ΕΕ δεν «απειλείται» από τον Τραμπ, «όμως πιστεύω πως υπάρχει χώρος για εξηγήσεις, επειδή μερικές φορές έχω την εντύπωση πως η νέα κυβέρνηση δε γνωρίζει λεπτομερώς την Ευρωπαϊκή Ένωση» είπε ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κομισιόν Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ σε δημοσιογράφους, κατευθυνόμενος στη σύνοδο κορυφής.
Παρ’ όλα αυτά, οποιαδήποτε επίδειξη ενότητας δε θα κάνει πολλά για να αλλάξει τις πιο ουσιαστικές διαφορές ανάμεσα στα κράτη της ΕΕ.
Η συμφωνία για τον περιορισμό των αφίξεων είναι ευκολότερη από το ερώτημα του τι θα γίνει με αυτούς που βρίσκονται ήδη στην ένωση, και η Ουγγαρία ηγείται της αντίστασης στο γερμανικό σχέδιο για ανακατανομή των προσφύγων σε όλη την ΕΕ υπό ένα σύστημα ποσοστών.
Η ροή των προσφύγων προς την Ευρώπη έχει μειωθεί δραματικά μετά το ζενίθ της στο δεύτερο μισό του 2015, όταν μέχρι και 10.000 μετανάστες διέσχιζαν τη θάλασσα προς την Ελλάδα κάθε ημέρα. Όμως αυτή η μείωση βασίζεται στη συμφωνία με την Τουρκία, η οποία φαίνεται ολοένα και πιο ευάλωτη.
Ο τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν έχει επανειλημμένα απειλήσει να ανοίξει τα σύνορα της Τουρκίας, κατηγορώντας την ΕΕ για αθέτηση της δικής της πλευράς στη συμφωνία. Εάν η Ελλάδα και η Γερμανία δεν εκδώσουν τους φυγόδικους τούρκους στρατιωτικούς αξιωματικούς που συμμετείχαν στην αποτυχημένη απόπειρα πραξικοπήματος τον Ιούλιο, η συμφωνία μπορεί να καταρρεύσει, είπε ο Ίλνους Τσέβικ, σύμβουλος του Ερντογάν, αυτήν την εβδομάδα.
Οι κυβερνήσεις της ΕΕ διαφωνούν επίσης για τις οικονομικές κυρώσεις κατά της Ρωσίας, ενθαρρυμένες από την προσφορά του προέδρου Βλαντίμιρ Πούτιν για ευνοϊκές ενεργειακές συμφωνίες, ενώ κάποια από τα μαχητικά του αεροσκάφη εισβάλουν στον εναέριο χώρο των Βαλτικών κρατών.
Ο Τραμπ δείχνει να ακολουθεί παρόμοια τακτική, εκμεταλλευόμενος την απέχθεια στη νότια Ευρώπη για την οικονομική πολιτική που επιβάλει η Γερμανία στην ένωση και υποσχόμενος στο Ηνωμένο Βασίλειο μια ευνοϊκή εμπορική συμφωνία, ενώ προβλέπει πως και άλλες χώρες θα ακολουθήσουν τη Βρετανία στην έξοδο.
«Ο Ντόναλντ Τραμπ θέλει την Ευρώπη διχασμένη και αδύναμη» είπε ο Μάνφρεντ Βέμπερ, επικεφαλής των Χριστιανοδημοκρατών στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και σύμμαχος της Μέρκελ, σε δήλωσή του την Τετάρτη. «Στη Βαλέτα, οι ηγέτες της ΕΕ θα πρέπει να δείξουν στον κόσμο πως η Ευρώπη δεν υποχωρεί από τις αξίες της.»