Έχοντας περάσει μήνες μακριά από το προσκήνιο, το πρόγραμμα διεθνούς διάσωσης της Ελλάδας κάνει σταθερά βήματα πίσω στην κορυφή της λίστας των ανησυχιών των επενδυτών.
Οι αποδόσεις του ελληνικού δημόσιου χρέους έχουν ανέβει απότομα, αντικατοπτρίζοντας το άγχος για τις διαφορές ανάμεσα στην ευρωζώνη και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο για το μέλλον του προγράμματος, και το αίσθημα πως σε μια χρονιά γεμάτη εκλογικές αναμετρήσεις στην Ευρώπη, το πολιτικό παράθυρο για μια συμφωνία κλείνει.
Εν μέσω προειδοποιήσεων από την Αθήνα πως θα απορρίψει τις «παράλογες απαιτήσεις του ΔΝΤ» και των διαφωνιών αυτήν την εβδομάδα ανάμεσα στα μέλη του διοικητικού συμβουλίου του ταμείου, οι υπουργοί Οικονομικών της ευρωζώνης δέχονται πίεση να πετύχουν πρόοδο στην επόμενη συνάντησή τους στις 20 Φεβρουαρίου.
Ποιο είναι το πρόβλημα;
Οι διεθνείς πιστωτές της Ελλάδας, συγκεκριμένα οι κυβερνήσεις της ευρωζώνης και το ΔΝΤ, έχουν εμφανώς διαφορετικές απόψεις για την οικονομική κατάσταση της χώρας και πώς μπορεί να γίνει το χρέος της διαχειρίσιμο.
Το ΔΝΤ ισχυρίζεται εδώ και καιρό πως η λιτότητα που απαιτεί το τρίτο πρόγραμμα διάσωσης της Ελλάδας, ύψους 86 δισεκατομμυρίων ευρώ, θα πρέπει να χαλαρώσει χαμηλώνοντας τους στόχους δημοσιονομικού πλεονάσματος και προσφέροντας στην Αθήνα σημαντική ελάφρυνση χρέους. Όμως η ομάδα των δημοσιονομικών γερακιών υπό τη Γερμανία έχει αρνηθεί, ιδιαίτερα από τη στιγμή που η μεγαλύτερη επιείκεια θα σημαίνει πως οι δικοί τους φορολογούμενοι θα πρέπει να πληρώσουν για περισσότερα δάνεια διάσωσης.
Εκτός κι αν επιλύσουν τις διαφορές τους, το ΔΝΤ το οποίο ποτέ δεν μπήκε επίσημα στο πρόγραμμα που συμφωνήθηκε πριν από δύο χρόνια – δε θα συμμετέχει πλήρως στο πρόγραμμα. Μέχρι στιγμής, μόνο ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας, το ταμείο διασώσεων της ευρωζώνης με 500 δισεκατομμύρια ευρώ, έχει δανείσει στην Ελλάδα.
Το ΔΝΤ δεν έχει παραχωρήσει δάνειο διάσωσης σε σχεδόν τρία χρόνια, και έχει πει επανειλημμένα πως δε θα μπει στο τρίτο πρόγραμμα χωρίς μεγάλες αλλαγές. Παρ’ όλα αυτά, οι ηγέτες της ευρωζώνης πάντα υπέθεταν πως κάποια στιγμή θα συμμετείχε ως δανειστής.
Γιατί έχει σημασία;
Το Βερολίνο ποτέ δεν εμπιστεύτηκε τις αρχές της ΕΕ, ιδιαίτερα επειδή την Ευρωπαϊκή Κομισιόν, για να επιβλέψουν το πρόγραμμα της Ελλάδας και έχει επιμείνει από την πρώτη διάσωση το 2010 για τη συμμετοχή του ΔΝΤ, υποστηρίζοντας πως μόνο το ταμείο είχε την τεχνογνωσία και την αξιοπιστία για να διαχειριστεί ένα τόσο περίπλοκο πρόγραμμα.
Αυτή η απαίτηση έχει σταδιακά μετατραπεί σε πολιτική κόκκινη γραμμή στη Γερμανία και άλλες βόρειες χώρες-δανειστές, όπως η Φινλανδία και η Ολλανδία, όπου τα κοινοβούλια έχουν προειδοποιήσει επανειλημμένα πως δεν μπορούν να δεχτούν τη διάσωση της Ελλάδας για πολύ καιρό χωρίς την παρουσία του ΔΝΤ.
Το ταμείο άφησε να εννοηθεί πέρυσι πως θα πάρει την απόφαση για τη συμμετοχή του στο πρόγραμμα στο τέλος του 2016, όμως έχασε αυτήν την προθεσμία.
Εάν συνεχιστεί το αδιέξοδο, μπορεί να γίνει αδύνατον να εξασφαλιστεί η έγκριση των κοινοβουλίων για την εκταμίευση μελλοντικών δόσεων διάσωσης, θέτοντας ολόκληρο το πρόγραμμα σε κίνδυνο. Ο Βόλφγκανγκ Σόιμπλε, ο υπουργός Οικονομικών της Γερμανίας, έχει ξεκαθαρίσει πως χωρίς το ΔΝΤ, το πρόγραμμα υπό την παρούσα μορφή του είναι νεκρό.
Με τις εκλογές να παραμονεύουν σε Γερμανία και Ολλανδία, η πολιτική διάσωσης στο Βερολίνο και τη Χάγη γίνεται ακόμη πιο επισφαλής.
Πού ακριβώς διαφωνούν οι διάφορες πλευρές;
Το ΔΝΤ θεωρεί κάποιες από τις απαιτήσεις που κάνει η ΕΕ στο νέο πρόγραμμα μη ρεαλιστικές, συγκεκριμένα την απαίτηση από την Αθήνα να πετύχει πρωτογενές πλεόνασμα 3,5% το 2018 και να το διατηρήσει «μεσοπρόθεσμα» σε αυτό το επίπεδο. Ένα πρωτογενές πλεόνασμα είναι το δημοσιονομικό πλεόνασμα χωρίς να προσμετρηθούν οι αποπληρωμές του χρέους, ένα σημαντικό μέτρο για τη δυνατότητα μιας χώρας να καλύψει τους λογαριασμούς της χωρίς βοήθεια.
Το ταμείο έχει ταχθεί υπέρ ενός χαμηλότερου στόχου ύψους 1,5%, όμως οι χώρες της ευρωζώνης θα πρέπει να καλύψουν τη διαφορά προσφέροντας σημαντική ελάφρυνση χρέους. Αυτή η στάση είναι κατάρα για το Βερολίνο, καθώς σε κάποιο σημείο τα δάνειά του προς την Ελλάδα έγιναν τόσο υποχωρητικά που μετατράπηκαν σε επιχορηγήσεις. Κάτι τέτοιο είναι πολιτικά τοξικό στη Γερμανία.
Η διαμάχη δεν είναι μόνο ανάμεσα στο ΔΝΤ και το Βερολίνο, ωστόσο. Ο μακροχρόνιος πόλεμος λέξεων του ΔΝΤ με την Αθήνα έχει επίσης επιδεινωθεί. Δεδομένων των αμφιβολιών του για τη δυνατότητα της Ελλάδας να διατηρήσει ένα πλεόνασμα 3,5%, το ταμείο έχει πει πως η χώρα θα πρέπει να νομοθετήσει προκαταβολικά επιπλέον μέτρα λιτότητας, τα οποία θα ενεργοποιηθούν αυτόματα εάν η Αθήνα δεν πιάσει τους στόχους της.
Γιατί διαφωνούν;
Η διαφωνία βασίζεται στο γεγονός πως το ΔΝΤ και η Ευρωπαϊκή Κομισιόν διαφωνούν κάθετα για τις προοπτικές της οικονομίας της Ελλάδας.
Οι Βρυξέλλες υποστηρίζουν πως το ταμείο από πείσμα αρνείται να αναγνωρίσει πως η χώρα τα πηγαίνει καλύτερα απ’ ότι αναμενόταν, τόσο σε όρους ανάπτυξης όσο και σε πρωτογενούς πλεονάσματος. Το ΔΝΤ, το οποίο ήταν υπερβολικά αισιόδοξο στις οικονομικές προβλέψεις του στην αρχή του προγράμματος διάσωσης, διαφωνεί σθεναρά. Ισχυρίζεται πως η Ελλάδα δε θα καταφέρει να διατηρήσει την επίδοσή της, και αντί αυτού η πιο αδύναμη οικονομική παραγωγή θα κάνει το απόθεμα χρέους της «εκρηκτικό» μετά το 2022.
Η αντιπαράθεση για τις οικονομικές προβλέψεις έχει προκαλέσει μια σπάνια δημόσια διχογνωμία μέσα στο διοικητικό συμβούλιο του ΔΝΤ. Χώρες της ΕΕ όπως η Γαλλία, η Γερμανία, το Βέλγιο και η Σουηδία, εξέφρασαν τις αμφιβολίες τους για τις εκτιμήσεις σε συνέλευση τη Δευτέρα, οδηγώντας σε σπάνια δημόσια αναγνώριση διχασμού από το ταμείο.
Γιατί έχει γίνει τώρα επιτακτική η διαμάχη;
Η Ελλάδα έχει αρκετά χρήματα για να φτάσει μέχρι τον Ιούλιο χωρίς να χρειαστεί επιπλέον δόσεις οικονομικής βοήθειας. Όμως η πολιτική πραγματικότητα είναι διαφορετικοί: οι αξιωματούχοι της ΕΕ φοβούνται ένα σενάριο όπου η παρατεταμένη αβεβαιότητα θα επηρεάσει την εμπιστοσύνη των επενδυτών στην Ελλάδα, μετατρέποντας τις προβλέψεις του ΔΝΤ σε αυτοεκπληρούμενη προφητεία.
Επίσης, η επόμενη συνεδρίαση των υπουργών Οικονομικών της ευρωζώνης, στις 20 Φεβρουαρίου, είναι η τελευταία πριν από τις γενικές εκλογές στην Ολλανδία – τις πρώτες σε μια σειρά κρίσιμων αναμετρήσεων στην Ευρώπη φέτος.
Ανάμεσα στους πολιτικούς παράγοντες, παρ’ ότι υπάρχουν αμφιβολίες πως το ζήτημα μπορεί να διευθετηθεί πλήρως στη συνάντηση του Φεβρουαρίου, υπάρχει και το κοινό αίσθημα ανάγκης για πρόοδο. Στα παρασκήνια, γίνονται έντονες συζητήσεις με στόχο την εύρεση μιας λύσης.
Όπως το θέτει αξιωματούχος της ΕΕ, «ο Φεβρουάριος δεν είναι τυπικά, αλλά ρεαλιστικά, η στιγμή που πρέπει να υπάρξει πολιτική συμφωνία».
Πώς θα μπορούσε να επιτευχθεί συμφωνία;
Το πιο απλό, με όλες τις πλευρές να παραχωρούν λίγο έδαφος, παρ’ ότι αυτό είναι πιο εύκολο στη θεωρία παρά στην πράξη. Η Αθήνα πιθανότατα θα πρέπει να αποδεχτεί να νομοθετήσει προληπτικά μέτρα, το ΔΝΤ θα πρέπει να δεχτεί πως η κλίμακα των μέτρων αυτών δε θα είναι αυτή που ελπίζει, και το Βερολίνο θα πρέπει, τουλάχιστον, να μετριάσει τις απαιτήσεις του για το διάστημα στο οποίο η Ελλάδα θα πρέπει να διατηρήσει πρωτογενές πλεόνασμα 3,5% μετά το 2018. Η Γερμανία θα πρέπει επίσης να προσφέρει περισσότερη σαφήνεια σήμερα για την ελάφρυνση χρέους στο μέλλον.
Το μεγάλο ερώτημα είναι ποιος θα πρέπει να μετακινηθεί περισσότερο, και κανείς δε στοιχηματίζει πως θα είναι το Βερολίνο ή το ΔΝΤ. Η σύγκρουση έχει συνεχιστεί επί σχεδόν δύο χρόνια, και καμία πλευρά δεν κάνει πίσω.