Η Ευρώπη βρίσκεται στη διάρκεια της δεύτερης μεταναστευτικής της κρίσης από το 2015. Αυτή είναι μικρότερη από την τελευταίο, αλλά πιο δύσκολη να επιλυθεί.
Σύμφωνα με την Ύπατη Αρμοστεία των Ηνωμένων Εθνών για τους πρόσφυγες (UNHCR), 84.832 μετανάστες χωρίς έγγραφα έχουν φθάσει στην Ιταλία μέχρι στιγμής φέτος, περισσότεροι από κάθε μήνα εκτός του Ιανουαρίου.
Πρόκειται για ένα πολύ διαφορετικό πρόβλημα από αυτό που αντιμετώπιζε η Ευρώπη το 2015. Τότε, οι περισσότεροι νεοφερμένοι που πλημμύρισαν την ήπειρο μέσω του λεγόμενου ανατολικομεσογειακού ή βαλκανικού διαδρόμου – μέσω της Τουρκίας, της Ελλάδας, της ΠΓΔΜ, της Ουγγαρίας και μέχρι τη Γερμανία και στη Σκανδιναβία – ήταν πραγματικοί πρόσφυγες από τη Συρία, το Ιράκ και το Αφγανιστάν. Φέτος, οι νιγηριανοί είναι η μεγαλύτερη ομάδα ανθρώπων που φτάνουν στην Ιταλία μέσω του διαδρόμου της κεντρικής Μεσογείου, κυρίως από τη Λιβύη. Ακολουθούνται από πολίτες του Μπανγκλαντές, της Γουινέας, της Ακτής Ελεφαντοστού, της Γκάμπια, της Σενεγάλης και του Μαρόκο. Αυτές οι χώρες δε βρίσκονται σε πόλεμο όπως η Συρία, και οι άνθρωποι που τις εγκαταλείπουν έχουν κυρίως οικονομικούς λόγους.
Καθώς δεν πρόκειται για μαζική έξοδο προσφύγων, αλλά για ένα μικρότερο κύμα από τις φτωχές χώρες, η παράνομη διακίνηση ανθρώπων διαδραματίζει πολύ μεγαλύτερο ρόλο στο πιο πρόσφατο κύμα μετανάστευσης από ό, τι στο προηγούμενο. Σύμφωνα με τον Διεθνή Οργανισμό Μετανάστευσης, ο οποίος μελετά τους μετανάστες, το 79% από όσους χρησιμοποίησαν τον κεντρικομεσογειακό διάδρομο φέτος ανέφεραν ότι είχαν υποστεί εμπορία και εκμεταλλευτικές πρακτικές: κράτηση τη θέλησή τους, αναγκαστική εργασία, βασανισμούς.
Μια άλλη σημαντική διάκριση είναι ότι ενώ η απόφαση της Γερμανίας να καλωσορίσει τους πρόσφυγες στην προηγούμενη κρίση ανακούφισε την ένταση στις χώρες κατά μήκος της Βαλκανικής οδού (και την αύξησε στη Γερμανία, η οποία αποδείχθηκε ικανή να τη χειριστεί), οι φετινές αφίξεις συγκεντρώνονται στην Ιταλία. Οι χώρες στα σύνορά της έχουν φροντίσει να απωθήσουν όσο το δυνατόν περισσότερους μετανάστες. Η Αυστρία αποφάσισε να στείλει στρατιώτες και θωρακισμένα οχήματα στα ιταλικά σύνορα. Η Ελβετία ενισχύει την αστυνομική παρουσία στα περάσματα. Οι μετανάστες έρχονται σε σύγκρουση με την ιταλική αστυνομία στη Βεντιμίλια στα γαλλικά σύνορα: ούτε η Γαλλία ούτε η ιταλική πόλη τους θέλουν.
Η γερμανίδα καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ σταμάτησε τελικά την προηγούμενη κρίση τον Μάρτιο του 2016, πρωτοστατώντας στη συμφωνία της Ευρωπαϊκής Ένωσης με τον τούρκο πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, ο οποίος υποσχέθηκε να δεχτεί τους μετανάστες αν η Ευρώπη τους γύριζε πίσω. Παρ’ ότι η ΕΕ δεν έχει τηρήσει πλήρως τη δική της πλευρά της συμφωνίας – έστειλε την υποσχεθείσα οικονομική βοήθεια, αλλά δεν χορήγησε στους τούρκους πρόσβαση χωρίς βίζα, η οποία εξαρτώταν από την τήρηση ορισμένων όρων από την Άγκυρα – η συμφωνία τηρήθηκε σε μεγάλο βαθμό. Η Τουρκία έχει φιλοξενήσει σχεδόν 3 εκατομμύρια σύριους πρόσφυγες, οι οποίοι παραμένουν σε μεγάλο βαθμό εκεί που είναι. Εξάλλου, οι χώρες κατά μήκος της Βαλκανικής οδού έχουν ενισχύσει τα σύνορά τους και κατέστησαν σαφές ότι θα δυσκολέψουν τη ζωή των μεταναστών. Δεν υπάρχουν διαθέσιμες τέτοιες λύσεις για την τρέχουσα κρίση.
Ο κεντρικομεσεογειακός διάδρομος είναι άμεσους – δεν υπάρχουν άλλες χώρες ανάμεσα στη Λιβύη και την Ιταλία, μόνο μια θυελλώδης, συχνά θανατηφόρα θάλασσα. Επίσης, δεν υπάρχει τρόπος να επιτύχουμε μια συμφωνία τύπου Τουρκίας. Μετά τον θάνατο του Μουαμάρ Καντάφι, η Λιβύη έχει μια αδύναμη δημοκρατικά εκλεγμένη κυβέρνηση που δεν ελέγχει μεγάλο μέρος της χώρας. Ο στρατηγός Χαλίφα Χαφτάρ, έτοιμος να αποκτήσει τον πλήρη έλεγχο της Βεγγάζης, της δεύτερη μεγαλύτερης πόλης της Λιβύης, μετά από τριετή μάχη, απειλεί να επιτεθεί στην πρωτεύουσα, την Τρίπολη, μέχρι το τέλος του έτους. Αλλά ακόμα κι αν οι ευρωπαίοι ήθελαν να φτάσουν σε συμφωνία με τον Χαφτάρ – και δεν το θέλουν, τουλάχιστον όχι ανοιχτά – δεν θα μπορούσε να τους υποσχεθεί τίποτα.
Εξάλλου, η ιταλική κυβέρνηση είναι πολύ αδύναμη για να παρέμβει περισσότερο στη Λιβύη, μια ιταλική αποικία για το μεγαλύτερο μέρος του πρώτου μισού του 20ού αιώνα. Οι επόμενες εκλογές, που θα πρέπει να πραγματοποιηθούν στις αρχές του επόμενου έτους, απειλούν να καταργήσουν το υπουργικό συμβούλιο που καθοδηγείται από το κεντροαριστερό Δημοκρατικό Κόμμα υπέρ του λαϊκιστικού Κινήματος Πέντε Αστέρων ή της αναζωπυρωμένης δεξιάς, η οποία σημείωσε άνοδο στις πρόσφατες τοπικές εκλογές. Ο πρωθυπουργός Πάολο Τζεντιλόνι δεν είναι η Μέρκελ και είναι δύσκολο να περιμένει κανείς να κινηθεί τόσο αποτελεσματικά όσο εκείνη το 2016 για να αποτρέψει τη δική της πολιτική κατάρρευση.
Υπάρχουν περίπου 400.000 ταυτοποιημένοι μετανάστες στη Λιβύη, και πιθανώς πολλοί περισσότεροι αγνώστων στοιχείων. Σε αντίθεση με εκείνους που εγκαταστάθηκαν σε προσφυγικούς καταυλισμούς στην Τουρκία, αυτοί οι άνθρωποι βρίσκονται εν κινήσει, αναζητώντας ενεργά ευκαιρίες να εισέλθουν στην Ευρώπη και γινόμενοι θύματα των διακινητών.
Είναι σαφές ότι το μεταναστευτικό πρόγραμμα μετεγκατάστασης που συμφωνήθηκε από την Ένωση τον Σεπτέμβριο του 2015 δεν λειτουργεί – μόνο 23.503 άνθρωποι έχουν μετεγκατασταθεί μέχρι τώρα, οι περισσότεροι από τους οποίους προέρχονται από την Ελλάδα. Τα έθνη της Ανατολικής Ευρώπης δεν έχουν δεχτεί κανέναν, και οι πλουσιότερες χώρες της Δυτικής Ευρώπης απέχουν πολύ από την τήρηση των μεριδίων τους. Οι πρόσθετοι πόροι για τον οργανισμό Frontex, τον ευρωπαϊκό οργανισμός συνόρων, ήταν χρήσιμοι – ο οργανισμός σώζει χιλιάδες μετανάστες που διαφορετικά θα είχαν πνιγεί και συλλαμβάνει εκατοντάδες εικαζόμενους διακινητές – αλλά δεν υπάρχει τρόπος να σφραγιστούν τελείως τα θαλάσσια σύνορα. Και παρόλο που η ΕΕ επιτρέπει στην Ιταλία να παράγει μεγάλο έλλειμμα στον προϋπολογισμό της και εκταμιεύει πρόσθετα κεφάλαια για τη χώρα, ώστε να μπορέσει να χειριστεί καλύτερα τις εισροές των μεταναστών – η ένωση ανακοίνωσε την Τρίτη εκταμίευση άλλων 35 εκατομμυρίων ευρώ – τα χρήματα από μόνα τους δεν μπορούν να λύσουν τα προβλήματα της μετανάστευσης, συμπεριλαμβανομένων των πολιτικών.
Το πρόσφατα εκδοθέν σχέδιο δράσης της ΕΕ για την υποστήριξη της Ιταλίας είναι σε μεγάλο βαθμό ένα σύνολο παρηγορητικών μέτρων. Οι εισροές μέσω της κεντρικής μεσογειακής οδού δεν μπορούν να μειωθούν, ενώ η Λιβύη δεν είναι σε θέση να επιτύχει και να εφαρμόσει οποιαδήποτε συμφωνία για να κρατήσει τους μετανάστες όπως έκανε η Τουρκία. Εάν η Ευρωπαϊκή Ένωση είχε μια κοινή στρατιωτική δύναμη, η κρίση πιθανώς θα δικαιολογούσε την ανάπτυξη – και, κρίνοντας από την τρέχουσα ισορροπία δυνάμεων, μια παρέμβαση στην πλευρά του Χαφτάρ. Αλλά ούτε και το ΝΑΤΟ, όπου είναι μέλη οι περισσότερες χώρες της ΕΕ, θα εξετάσει κάτι τέτοιο.
Σε αντίθεση με το 2015, οι πρόσφυγες δεν εισέρχονται στην Ευρώπη κατά εκατομμύρια. Αλλά η σημερινή κρίση αποτελεί επίσης μια ανθρωπιστική καταστροφή και έχει φτάσει σε αδιέξοδο. Η ιταλική κυβέρνηση δεν μπορεί να κάνει πολλά για να βοηθήσει τον εαυτό της. Το χάος στη Λιβύη την κρατά όμηρο.