Τις τελευταίες εβδομάδες, οι πολιτικοί παράγοντες και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού επιβεβαίωσαν ότι το χρηματοπιστωτικό σύστημα είναι υγιές και σταθερό.
Η αμερικανική Ομοσπονδιακή Τράπεζα ανακοίνωσε τον Ιούνιο ότι όλες οι αμερικανικές τράπεζες πέρασαν το τελευταίο ετήσιο stress test. Και η πρόεδρος της Fed, Τζάνετ Γέλεν, έχει αφήσει να εννοηθεί πως πιθανότατα δε θα βιώσουμε νέα οικονομική κρίση «όσο ζούμε».
Ταυτόχρονα, το Συμβούλιο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (FSB), το οποίο παρακολουθεί τις κανονιστικές πρακτικές σε όλο τον κόσμο για να διασφαλίσει ότι πληρούν τα διεθνώς συμφωνημένα πρότυπα, δήλωσε, σε επιστολή προς τους ηγέτες της ομάδας G20, ότι οι «τοξικές μορφές σκιώδους τραπεζικής» έχουν εξαλειφθεί.
Εν ολίγοις, τα συνεχιζόμενα μέτρα για την ενίσχυση του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος έχουν αναμφισβήτητα αποδώσει, ειδικά σε ότι αφορά την ενίσχυση των κεφαλαιακών αποσβεστήρων και τον καθαρισμό των ισολογισμών σε σημαντικά τμήματα του τραπεζικού συστήματος. Οι τελευταίες διαβεβαιώσεις των πολιτικών παραγόντων είναι καθησυχαστικές για όσους ανησυχούν ότι δεν έχουν γίνει αρκετά για να μειωθεί ο συστημικός χρηματοοικονομικός κίνδυνος και να εξασφαλιστεί ότι οι τράπεζες εξυπηρετούν την πραγματική οικονομία αντί να απειλούν την ευημερία της.
Ωστόσο, είναι πολύ νωρίς για να δοθεί στο χρηματοπιστωτικό σύστημα συνολικά μια καθαρή αποτίμηση υγείας. Οι προσπάθειες για την ενίσχυση του τραπεζικού τομέα σε ορισμένες περιοχές της Ευρώπης εξακολουθούν να υστερούν. Και, το πιο σημαντικό, οι οικονομικοί κίνδυνοι συνέχισαν να μεταναστεύουν σε μη τραπεζικές δραστηριότητες.
Μετά η ανεύθυνη ανάληψη κινδύνων έριξε την παγκόσμια οικονομία σε πολυετή κατάθλιψη το 2007-2008, οι ρυθμιστικές αρχές και οι κεντρικές τράπεζες στις προηγμένες οικονομίες ξεκίνησαν μια σημαντική προσπάθεια για την ενίσχυση των χρηματοπιστωτικών τους συστημάτων. Για τον σκοπό αυτό, επικεντρώθηκαν αρχικά στις τράπεζες, οι οποίες από τότε έχουν ενισχύσει τα κεφαλαιακά τους μαξιλάρια για την απόσβεση των κινδύνων, εκκαθαρίσει τους ισολογισμούς τους, αυξήσει τη ρευστότητα, αυξήσει τη διαφάνεια, περιορίσει τις δραστηριότητες υψηλού κινδύνου και εν μέρει αναπροσαρμόσει τα εσωτερικά κίνητρα για την αποθάρρυνση της απερίσκεπτης συμπεριφοράς . Επιπλέον, βελτιώθηκε η διαδικασία εξυγίανσης αποτυχημένων και υπό κατάρρευση τραπεζών.
Εκτός από την ενίσχυση του τραπεζικού τομέα, οι φορείς χάραξης πολιτικής έχουν επίσης σημειώσει πρόοδο στην τυποποίηση των αγορών παραγώγων, καθιστώντας τα πιο ισχυρά και διαφανή, πράγμα που μειώνει επίσης τον κίνδυνο μελλοντικών διασώσεων με χρήματα των φορολογουμένων σε ανεύθυνα ιδρύματα. Επιπλέον, το σύστημα πληρωμών και διακανονισμού έχει καταστεί ασφαλέστερο, μειώνοντας έτσι την απειλή μιας «αιφνίδιας στάσης» στην οικονομική δραστηριότητα, όπως αυτή που σημειώθηκε κατά το τέταρτο τρίμηνο του 2008.
Έχει ενθαρρυνθεί η παρακολούθηση των εθνικών αρχών που συντονίζουν τις προσπάθειές τους υπό την αιγίδα της FSB. Ο καλύτερος συντονισμός μείωσε τον κίνδυνο ρυθμιστικού αρμπιτράζ και αντιμετώπισε την απειλή πως οι τράπεζες, όπως το έθεσε αξιομνημόνευτα ο πρώην κυβερνήτης της Τράπεζας της Αγγλίας Μέρβιν Κινγκ, θα έχουν «διεθνή ζωή αλλά εθνικό θάνατο».
Οι Ηνωμένες Πολιτείες και το Ηνωμένο Βασίλειο πήραν το προβάδισμα για τη μεταρρύθμιση και η Ευρώπη προφταίνει. Εάν το καταφέρει, όπως επιδιώκουν οι εκεί πολιτικοί παράγοντες, η διαβεβαίωση της Γέλεν για ένα «πολύ ισχυρότερο» τραπεζικό σύστημα στις ΗΠΑ θα ισχύει και για όλες τις άλλες συστημικά σημαντικές τραπεζικές δικαιοδοσίες στον ανεπτυγμένο κόσμο. Και ο σίγουρος ισχυρισμός του FSB ότι «οι μεταρρυθμίσεις έχουν αντιμετωπίσει τα σφάλματα που προκάλεσαν την παγκόσμια οικονομική κρίση» θα λάβει περισσότερη υποστήριξη.
Ωστόσο, είναι πολύ νωρίς για να δηλωθεί η νίκη. Παρόλο που το FSB περιγράφει το χρηματοπιστωτικό σύστημα ως «ασφαλέστερο, απλούστερο και δικαιότερο», αναγνωρίζει επίσης ότι «αναδυόμενοι κίνδυνοι θα μπορούσαν να υπονομεύσουν τον στόχο των G20 για ισχυρή, βιώσιμη και ισορροπημένη ανάπτυξη».
Για έναν παρατηρητή και μέτοχο στις παγκόσμιες κεφαλαιαγορές, τρεις από αυτούς τους κινδύνους ξεχωρίζουν.
Πρώτον, καθώς οι πιο προσεκτικά ρυθμιζόμενες τράπεζες έχουν παύσει ορισμένες δραστηριότητες, εθελοντικά ή μη, έχουν αντικατασταθεί από μη τραπεζικές εταιρείες που δεν υπόκεινται στα ίδια εποπτικά και ρυθμιστικά πρότυπα.
Δεύτερον, ορισμένα τμήματα του μη τραπεζικού συστήματος βρίσκονται πλέον στο χέρι μιας «ψευδαίσθησης ρευστότητας», όπου ορισμένα προϊόντα διακινδυνεύουν να δώσουν υπερβολικές υποσχέσεις για τη ρευστότητα που μπορούν να παράσχουν σε πελάτες που πραγματοποιούν συναλλαγές σε ορισμένες περιοχές – όπως τα ομόλογα υψηλής απόδοσης και αυτά των αναδυόμενων αγορών – που είναι ιδιαίτερα ευάλωτες στην αστάθεια της αγοράς. Παράλληλα, τα κεφάλαια που διακινούνται σε χρηματιστήρια έχουν πολλαπλασιαστεί, ενώ οι ενδιάμεσοι χρηματοπιστωτικοί οργανισμοί έχουν συρρικνωθεί σε σχέση με τους μεγαλύτερους και πιο πολύπλοκους τελικούς χρήστες.
Τρίτον, το χρηματοπιστωτικό σύστημα δεν έχει ακόμη αισθανθεί τον πλήρη αντίκτυπο των τεχνολογικών αναταραχών που τροφοδοτούνται από την πρόοδο στα μεγάλα δεδομένα, την τεχνητή νοημοσύνη και την κινητικότητα, η οποία ήδη βρίσκεται στη διαδικασία αναβάθμισης ενός αυξανόμενου αριθμού άλλων εδραιωμένων τομέων. Και οι δραστηριότητες χρηματοοικονομικής τεχνολογίας (fintech) που έχουν επεκταθεί είναι ανεπαρκώς ρυθμισμένες και δεν έχουν ακόμη δοκιμαστεί από έναν πλήρη κύκλο αγοράς.
Βεβαίως, μια άλλη συστημική οικονομική κρίση που απειλεί την ανάπτυξη και την οικονομική ευημερία παγκοσμίως πιθανότατα δεν θα προέρχεται από το τραπεζικό σύστημα. Αλλά θα ήταν πρόωρο να ισχυριστούμε ότι έχουμε αφήσει όλους τους κινδύνους που αντιμετωπίζει το χρηματοπιστωτικό σύστημα πίσω μας.
Επειδή οι κίνδυνοι έχουν μεταμορφωθεί – και μεταναστεύσει εκτός του τραπεζικού συστήματος – οι ρυθμιστικές και οι εποπτικές αρχές θα πρέπει να εντείνουν τις προσπάθειές τους και να διευρύνουν την εστίασή τους για να δουν πέρα από τις τράπεζες. Εξάλλου, όπως επεσήμανε το 2015 ο Γκρεγκ Ιπ της Wall Street Journal, «η εκτόνωση του κινδύνου από την οικονομία μοιάζει μερικές φορές σαν να πιέζουμε στρώμα νερού: ο κίνδυνος επανεμφανίζεται ξανά αλλού. Το ίδιο γίνεται με τις προσπάθειες να καταστεί το χρηματοπιστωτικό σύστημα ασφαλέστερο μετά τη χρηματοπιστωτική κρίση».