Θα εκδημοκρατιστεί ποτέ η Κίνα; Το ερώτημα αυτό αποτέλεσε βασικό στοιχείο της γεωπολιτικής συζήτησης από τη δεκαετία του 1990 και κατά καιρούς πολλοί σχολιαστές εξέφραζαν την άποψη ότι μια δημοκρατική Κίνα δεν ήταν κάτι τόσο μακρινό.
Σήμερα, καθώς οι περιορισμοί στην πολιτική ομιλία και αντίλογο αυξάνονται, σχεδόν κανείς δεν πιστεύει ότι αυτό είναι ένα ρεαλιστικό σενάριο. Ακόμη κι έτσι, αξίζει να αναρωτηθούμε γιατί η Κίνα δεν θα μπορέσει ποτέ να εκδημοκρατιστεί και τι μπορεί να μας διδάξει αυτό για τα δικά μας πολιτικά διλήμματα.
Το επιχείρημα ότι η Κίνα θα γίνει δημοκρατική στηριζόταν στα παραδείγματα της Ιαπωνίας, της Ταϊβάν και της Νότιας Κορέας, όλες τις γειτονικές της χώρες που έγιναν δημοκρατικές ή ενστερνίστηκαν τη δημοκρατική αρχή όταν ήταν αρκούντως εύπορες. Η μεσαία τάξη των χωρών αυτών ήθελε μία υπεύθυνη κυβέρνηση και τελικά η απολυταρχία προθυμοποιήθηκε να κάνει στην άκρη και να στηρίξει τη δημοκρατική μετάβαση, αν και το μονοπάτι της Ιαπωνίας συνδέθηκε κυρίως με τον αμερικανικό μεταπολεμικό διακανονισμό και κατοχή. Στη δημοκρατία πέρασε και μεγάλο μέρος της Ανατολικής Ευρώπης και της Λατινικής Αμερικής οπότε φαινόταν πιθανό η Κίνα να είναι η επόμενη στη σειρά.
Από την άλλη πλευρά, υπάρχουν δύο ισχυρά επιχειρήματα υπέρ της άποψης ότι η Κίνα δεν θα μπορέσει ποτέ να εκδημοκρατιστεί. Πρώτον, η Κίνα δεν εκδημοκρατίστηκε ποτέ στα χιλιάδες χρόνια ιστορίας της και ίσως δούμε απλώς την ιστορία να συνεχίζεται.
Δεύτερον, η μεσαία έως ανώτερη μεσαία τάξη εξακολουθεί να είναι μειοψηφία στην Κίνα και θα παραμείνει έτσι για μεγάλο χρονικό διάστημα. Μια μικρότερη χώρα μπορεί να συγκεντρώσει σε ποσοστιαίους όρους μια μεγαλύτερη μεσαία τάξη μέσω των εξαγωγών από ό,τι μια πολύ μεγάλη, πολυπληθέστερη χώρα. Δεν υπάρχει αρκετή ζήτηση στις παγκόσμιες αγορές για να αναβαθμίσει το σύνολο ή έστω το μεγαλύτερο μέρος του κινεζικού λαού και έτσι η κινεζική ανισότητα πιθανότατα θα παραμείνει υψηλή, εις βάρος των δημοκρατικών δυνάμεων.
Στην ουσία, πολλοί από τους πλουσιότερους Κινέζους θεωρούν ότι το Κομμουνιστικό Κόμμα φροντίζει τα συμφέροντά τους καλύτερα από ό,τι οι εκλογές. Εκτός αυτού, οι σημερινές πολιτικές επιδόσεις της Δύσης δεν είναι από κάθε άποψη το ιδανικό παράδειγμα για τη δημοκρατία.
Εκείνοι που προβλέπουν τον κινεζικό εκδημοκρατισμό απαντούν συνήθως ότι το κινεζικό καθεστώς θα χρειαστεί κάποια νέα πηγή νομιμοποίησης καθώς η οικονομική ανάπτυξη σχεδόν αναπόφευκτα θα επιβραδυνθεί. Η νίκη σε δημοκρατικές εκλογές είναι ένας τρόπος για μια κυβέρνηση να δείξει σε έναν λαό ότι αντιπροσωπεύει τα συμφέροντά του.
Ωστόσο, το επιχείρημα αυτό έχει τώρα εξασθενίσει, εν μέρει εξαιτίας όσως μαθαίνουμε από άλλες χώρες πέρα από την Κίνα, ότι δηλαδή ο εθνικισμός είναι συχνά ισχυρότερο πολιτικό κίνητρο από τη δημοκρατία. Ρίξτε μια ματιά είτε στην Τουρκία, είτε στο Brexit, είτε σε κάποια από τα ρεύματα εντός της κυβέρνησης του Trump.
Έτσι, η Κίνα θα γίνει πλουσιότερη, καθώς ο αριθμός των δημοκρατιών στον κόσμο (δυστυχώς) μειώνεται. Με το ρυθμό της παγκόσμιας ανάπτυξης να διατηρείται σε περίπου 4% ετησίως, η σχέση μεταξύ εισοδήματος και δημοκρατίας δεν είναι τόσο ισχυρή στις μέρες μας.
Πράγματι, τα εθνικιστικά ρεύματα στην Κίνα είναι ισχυρά. Είτε μας αρέσει είτε όχι, οι Κινέζοι Χαν συχνά θεωρούν τους εαυτούς τους ως μια εθνοτικά ιδιαίτερη ομάδα ανθρώπων που έχουν ως πεπρωμένο να “κάνουν την Κίνα σπουδαία ξανά”.
Πριν ασκήσετε αυστηρή κριτική σε αυτό, έχετε κατά νου ότι οι πραγματικά κοσμοπολίτικες νοοτροπίες δεν είναι κοινές στην ιστορία ενώ πολλοί από τους κοσμοπολιτισμούς είναι συχνά πλασματικοί κοσμοπολιτισμοί που χρησιμεύουν ως πέπλο για συγκεκριμένα πολιτιστικά ή οικονομικά συμφέροντα στο εμπόριο ή τη μετανάστευση. Η κοινή αμερικανική πίστη στην αμερικανική ιδιαιτερότητα φαίνεται σε πολλούς Κινέζους ως μέσο αυτό-επιβεβαίωσης, όπως πιθανώς θα αντιτάσσονταν και οι Αμερικανοί στη δική τους φιλοσοφία.
Στο μεταξύ, ο κινεζικός εθνικισμός, ανεξάρτητα από τα μειονεκτήματά του, χρησίμευσε πράγματι ως ιδεολογία για… να κάνει την Κίνα σπουδαία ξανά.
Ένα άλλο επιχείρημα για την πρόβλεψη ενός κινεζικού εκδημοκρατισμού είναι ότι η αυταρχική εξουσία είναι εξαιρετικά ασταθής και τείνει να κινείται προς την τυραννία ή τη δημοκρατία. Ακόμα κι αν αυτό αληθεύει, αυτές τις μέρες η σταθερότητα κάθε άλλο παρά εγγυημένη είναι.
Η μελέτη της κινεζικής ιστορίας, με τους συνεχιζόμενους αγώνες ανάμεσα στην κεντρική εξουσία και το περιφερειακό χάος, μπορεί να αποτελεί καλύτερο οδηγό για το μέλλον, από τη φιλοσοφία του Δυτικού φιλελεύθερου θριάμβου, όσο βαθιά κι αν έχει μπει ο δεύτερος στις καρδιές μας. Με άλλα λόγια, η κινεζική αντίληψη της κυκλικής ιστορίας μπορεί να εφαρμοστεί σε μεγάλο μέρος του υπόλοιπου κόσμου.
Το καλύτερο επιχείρημα για την πιθανότητα του κινεζικού εκδημοκρατισμού είναι ότι η Κίνα επιφύλασσε ανέκαθεν μεγάλες εκπλήξεις, συμπεριλαμβανομένης της κατάκτησης από διάφορα εξωτερικά μέρη (για παράδειγμα, τους Μαντζουριανούς), της εξέγερσης των Ταϊπίνγκ και της Κομμουνιστικής επανάστασης και της επακόλουθης Πολιτιστικής Επανάστασης καθώς και των μεταρρυθμίσεων που ξεκίνησαν το 1979.
Μπορεί για το λόγο αυτό η πιθανότητα του κινεζικού εκδημοκρατισμού να είναι μια σχετικά υποτιμημένη προοπτική, ακόμη και αν τα βραχυπρόθεσμα σημάδια φαίνονται να δείχνουν προς την αντίθετη κατεύθυνση.
Ωστόσο, το πιο πιθανό σενάριο είναι ότι η Κίνα θα παραμείνει μη δημοκρατική στο άμεσο μέλλον και ότι η πολιτική ιστορία δεν απαρτίζεται από σειρά γραμμικών βελτιώσεων.
Είναι πάλι καιρός η Δύση να μάθει από την Κίνα. Η συναισθηματική δύναμη του εθνικισμού είναι ισχυρότερη από ό,τι νομίζαμε, η σταθερότητα δεν είναι εγγυημένη και το ex ante δυτικό δημοκρατικό status quo είναι λιγότερο ισχυρός πόλος έλξης από όσο πιστεύαμε ή ελπίζαμε.