Όταν ένα κράτος μέλος αποφασίσει να επαναστατήσει εναντίον της ΕΕ, πρέπει να ακολουθήσει το βιβλίο κανόνων των Βρυξελλών για το πώς να το πράξει;
Η πολιτική παραβολή του Brexiter και του πολωνού – ο πρώτος να ακολουθεί τους κανόνες και ο άλλος να κάνει τα πράγματα με τον δικό του τρόπο – μπορεί τελικά να απαντήσει σε αυτό το ερώτημα και να αποκαλύψει αυτό που πραγματικά φοβάται η ΕΕ για το μέλλον της.
Το βρετανικό δημοψήφισμα για το Brexit πέρυσι ήταν η πρώτη εσωτερική επανάσταση στην ΕΕ. Αλλά μέχρι στιγμής οι θορυβώδεις βρετανοί αντάρτες έχουν τηρήσει τους βασικούς κανόνες των Βρυξελλών. Το Λονδίνο ενεργοποίησε τη διαδικασία του άρθρου 50 για την έξοδο από την ένωση, δίνοντας στην ΕΕ τη μέγιστη δυνατή δύναμη όσον αφορά τους όρους αποχώρησης, και αντιστάθηκε στο να εκμεταλλευτεί το δικαίωμα ψήφου που του απομένει.
Στη Βαρσοβία, η «πολιτιστική αντεπανάσταση» του Γιάροσλαβ Κατσίνσκι κατά των Βρυξελλών μοιάζει να διεξάγεται με διαφορετική, ανένδοτη τακτική. Το εθνικιστικό κόμμα Νόμου και Δικαιοσύνης, στην εξουσία στην Πολωνία, απολαμβάνει τα οφέλη της ένταξης στην ΕΕ και αγνοεί τα ενοχλητικά διατάγματα, είτε για τη μετανάστευση είτε για το κράτος δικαίου.
Η ιστορία δεν έχει τελειώσει. Όμως, η ΕΕ φαίνεται να πασχίζει περισσότερο στην ανατολική πλευρά της και την ανελεύθερη στροφή της Πολωνίας και της Ουγγαρίας απ ‘ό, τι με οποιοδήποτε φαινόμενο ντόμινο λόγω του Brexit. Όπως ο Ντέιβις Ντέιβις, ο υπουργός Brexit της Βρετανίας, παραδέχτηκε: «Δεν νομίζω ότι κανείς θα μας ακολουθήσει σε αυτή τη διαδρομή».
Αντί αυτού, η Πολωνία και η Ουγγαρία δοκιμάζουν εκ των έσω τα δημοκρατικά θεμέλια της Ένωσης, αφήνοντας την ΕΕ να αγωνιά για το αν έχει τα μέσα για να ανταποκριθεί. Όπως αξιομνημόνευτα δήλωσαν ο κ. Κατσίνσκι και ο Βίκτορ Όρμπαν, ο πρωθυπουργός της Ουγγαρίας, απολαμβάνουν να «κλέβουν μαζί άλογα» από τον εσωτερικό περίβολο της ΕΕ.
Ο κ. Κατσίνσκι υπέστη μεγάλη αποτυχία αυτήν την εβδομάδα μετά από την εμπόδιση του σχεδίου του να αναλάβει τον πολιτικό έλεγχο της δικαστικής εξουσίας από τον πρόεδρο Αντρέι Ντούντα. Αλλά αυτό ήταν κυρίως μια εγχώρια πολιτική υπόθεση. Ως επί το πλείστον, οι προσπάθειες των Βρυξελλών να αναστείλει την κατάσταση εμφανίστηκαν άνευρες. Η Πολωνία και η Ουγγαρία αντιστέκονται στις ποσοστώσεις προσφύγων που έχουν επιβληθεί από την ΕΕ και η άντληση χρημάτων από τον προϋπολογισμό της ΕΕ και στις δύο χώρες εξακολουθεί να είναι ανοικτή.
Οι προσπάθειες της Ευρωπαϊκής Κομισιόν για την επιβολή δημοκρατικών προτύπων είναι ενοχλητική για τη Βαρσοβία – οι Βρυξέλλες έθεσαν την ιδέα να ζητήσουν από τα κράτη μέλη να προβούν σε επίσημη προειδοποίηση στην Πολωνία, χρησιμοποιώντας το άρθρο 7 της Συνθήκης της ΕΕ. Ωστόσο, η αυστηρότερη επιβολή κυρώσεων στο ίδιο άρθρο θα απαιτούσε ομοφωνία, πράγμα που σημαίνει ότι η ΕΕ θα χρειαζόταν τον κ. Όρμπαν να στραφεί εναντίον του κ. Κατσίνσκι.
Το Brexit περιλαμβάνει διαφορετικούς υπολογισμούς. Το «χειρότερο σενάριο» της Κομισιόν ήταν η Βρετανία να υιοθετήσει μια ανατρεπτική προσέγγιση ως «άπιστο κράτος», σύμφωνα με έναν ανώτερο αξιωματούχο. Ως πρώτο βήμα, το Λονδίνο θα μπορούσε να αρνηθεί να επικαλεστεί το άρθρο 50 μέχρι να ικανοποιηθούν ορισμένες από τις απαιτήσεις του Brexit. Οι δικηγόροι της Κομισιόν υποψιάζονται ότι το Westminster θα «επαναστατούσε» πριν εγκαταλείψει την ΕΕ, επιβάλλοντας ανώτατα όρια μετανάστευσης, περικόπτοντας τις πληρωμές του προϋπολογισμού ή δηλώνοντας ότι τα δικαστήριά του είχαν προτεραιότητα.
Οι Βρυξέλλες είχαν ετοιμάσει επιλογές για αντίποινα. Αλλά το κύριο όπλο ήταν η αναστολή των δικαιωμάτων της ενιαίας αγοράς της Βρετανίας μέσω του άρθρου 7, το οποίο αποδείχθηκε αμβλύ όταν απείλησε την Πολωνία. Η ενεργητική τιμωρία του Ηνωμένου Βασιλείου και η απομάκρυνση των δικαιωμάτων του θα ήταν πολύ δυσκολότερη από το να παρακολουθήσουν τη Βρετανία να τα παραδίδει εκούσια βάσει του άρθρου 50.
Υπό αυτήν την ένοια η παραβολή του Brexiter και του πολωνού μπορεί να καταλήξει ως μικτή ευλογία για την ΕΕ. Από την άποψη της ηπειρωτικής πλευράς, η απειλή ενός άτακτου Brexit υπογράμμισε ότι η αποχώρηση από την ένωση είναι ταραχώδης και επώδυνη. Το Brexit δεν φαίνεται πλέον σαν μια ίωση που μπορεί να εξαπλωθεί. Αλλά η ΕΕ μπορεί να έχει ένα ενδεχομένως μεγαλύτερο πρόβλημα στα χέρια της εάν οι πολωνοί δείξουν ότι μπορούν να επιτύχουν ό, τι θέλουν, με λιγότερα μειονεκτήματα, με το να μένουν στην ένωση και να κάμπτουν τους κανόνες.
Η ΕΕ είναι μια κοινότητα δικαίου, βασιζόμενη σε δεσμούς εμπιστοσύνης μεταξύ των κρατών μελών της. Από όλες τις βασικές αρχές της Συνθήκης της ΕΕ, η «ειλικρινής συνεργασία» είναι ίσως η πιο σημαντική. Αλλά τίποτε άλλο στην ένωση δεν είναι τόσο δύσκολο να επιβληθεί.