Αν και οι περισσότεροι πολιτικοί του Ηνωμένου Βασιλείου θέλουν να πιστέψουμε ότι « Brexit σημαίνει Brexit», οι ευρωπαίοι ηγέτες μίλησαν πρόσφατα για την ανατροπή της απόφασης του Ηνωμένου Βασιλείου να εγκαταλείψει την Ευρωπαϊκή Ένωση ως πραγματικό ενδεχόμενο. Αυτό θα πρέπει να είναι ανησυχητικό για όποιον ενδιαφέρεται για τη συνέχιση της αναζωπύρωσης της ΕΕ μετά την ψηφοφορία του 2016.
«Για πρώτη φορά, αρχίζω να πιστεύω ότι δεν θα συμβεί το Brexit», δήλωσε την περασμένη εβδομάδα ο πρωθυπουργός της Μάλτας Τζόζεφ Μούσκατ. «Βλέπω ενθαρρυντικά σημάδια ότι η παλίρροια γυρίζει.» Ο κ. Μούσκατ γνωρίζει τη διαδικασία του Brexit: η χώρα του είχε την προεδρία της ΕΕ από τον Ιανουάριο μέχρι τον Ιούνιο.
«Ελπίζω ακόμα ότι δεν θα συμβεί», δήλωσε ο πρωθυπουργός της Ιρλανδίας Λέο Βαραντκάρ όταν ρωτήθηκε για το Brexit τη Δευτέρα. Και εκείνος γνωρίζει πιο πολλά από τους περισσότερους για το Brexit, καθώς τα σύνορα της χώρας του με το Ηνωμένο Βασίλειο είναι ένα από τα πιο ακανθώδη θέματα υπό διαπραγμάτευση.
Υπάρχουν σοβαροί λόγοι για τους οποίους οι πολιτικοί της Βρετανίας, είτε συνδέονται με την κυβέρνηση είτε με την αντιπολίτευση, δεν λένε παρόμοια πράγματα. Η έκκληση για ένα νέο δημοψήφισμα για την ΕΕ δεν πέτυχε τίποτα για τους Φιλελεύθερους Δημοκράτες στις εκλογές του Ιουνίου. Οι περισσότερες μεγάλες προσωπικότητες στην πολιτική του Ηνωμένου Βασιλείου δεσμεύτηκαν να σεβαστούν τα αποτελέσματα του δημοψηφίσματος του Brexit πέρυσι. Κανείς δεν θέλει να είναι πρώτος σε μια επικίνδυνη ανατροπή, ακόμα κι αν κάποιες δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι οι περισσότεροι βρετανοί θα ψήφιζαν τώρα για να παραμείνουν στην ΕΕ. Οι ξένοι ηγέτες όπως ο Μούσκατ και ο Βαραντκάρ δεν έχουν τέτοιους περιορισμούς, οπότε η ξαφνική αισιοδοξία τους είναι ένας ισχυρός υπαινιγμός ότι το έδαφος μετατοπίζεται παρασκηνιακά.
Αλλά όσοι, όπως ο Μούσκατ και ο Βαραντκάρ, ελπίζουν ότι το Brexit δεν θα συμβεί στην πραγματικότητα θα πρέπει να προσέχουν τι ζητούν.
Μετά την κάθαρση του 2016, η ΕΕ φαίνεται ισχυρότερη τόσο από οικονομική όσο και από πολιτική άποψη. Ωστόσο, εξακολουθεί να έχει πρόβλημα να καθορίσει τους στόχους της και ακόμη και τις βασικές αξίες, όπως αποδεικνύεται από την τρέχουσα σύγκρουση μεταξύ της Δυτικής και της Ανατολικής Ευρώπης. Οι ανατολικοί, με επικεφαλής την Πολωνία και την Ουγγαρία, πιέζουν προς μια περισσότερο αυταρχική κυβέρνηση και πιο σκληρά μέτρα για να παραμείνουν εθνικά ομοιογενείς. Οι Δυτικοί στέκονται στις παραδοσιακές φιλελεύθερες αξίες και είναι μαλακοί στη μετανάστευση παρά την πίεση των δεξιών κομμάτων. Υπάρχουν πολλές άλλες διαιρέσεις και νέες εμφανίζονται συνεχώς. Τώρα, υπάρχει ξαφνική ένταση μεταξύ Γαλλίας και Ιταλίας σχετικά με την απόφαση της πρώτης να εμποδίσει την εξαγορά ενός μεγάλου ναυπηγείου από μια ιταλική εταιρεία. Η προσπάθεια του γάλλου προέδρου Εμανουέλ Μακρόν να λύσει την πολιτική κρίση της Λιβύης – παραδοσιακά δικαιοδοσία της Ιταλίας στην Ευρώπη – δε βοήθησε.
Η γραφειοκρατία της ΕΕ και τα βασικά έθνη του μπλοκ προσπαθούν να διατυπώσουν μια σαφέστερη κοινή γραμμή για το μέλλον της Ένωσης. Το τελευταίο πράγμα που χρειάζονται είναι μια νέα φυγόκεντρη δύναμη – και το Ηνωμένο Βασίλειο, με το σημερινό πολιτικό του κατεστημένο, θα είναι σίγουρα μία. Ακόμα και προτού το Brexit εξελιχθεί σε πολιτική πραγματικότητα, το Ηνωμένο Βασίλειο ήταν το πιο υπερθεματισμένο κράτος-μέλος στο Συμβούλιο της ΕΕ. Τώρα, με εκατομμύρια πολίτες που ψήφισαν κατά της ΕΕ, θα ήταν πιθανώς ακόμη πιο αντίθετο και αντι-ομοσπονδιακό.
Το Ηνωμένο Βασίλειο είχε επίσης τις περισσότερες δυνατότητες μη συμμετοχής σε σημαντικές πολιτικές της ΕΕ – τον ελεύθερο χώρο του Σένγκεν, το ευρώ, τον Χάρτη Θεμελιωδών Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (το Ηνωμένο Βασίλειο ήθελε να εμποδίσει το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο να υπερβεί τους νόμους του σε ό, τι σχετίζεται με τον Χάρτη ) – και, με μοναδικό τρόπο, μια έκπτωση στον προϋπολογισμό της ΕΕ. Η ικανότητα του Ηνωμένου Βασιλείου να αποκτήσει αυτές τις εξαιρέσεις έχει εμπνεύσει τις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης – των οποίων οι αγγλόφωνες ελίτ έχουν από καιρό ως είδωλο τη Βρετανία – να αναζητήσουν τις δικές τους εξαιρέσεις. Εάν δεν υπήρχε το παράδειγμα του Ηνωμένου Βασιλείου, η ζώνη του ευρώ θα ήταν πιθανώς μεγαλύτερη σήμερα. Όταν εξαλειφθεί αυτό το παράδειγμα, θα είναι ευκολότερο για την ΕΕ να κάνει λόγο για μεγαλύτερη ομοιομορφία και στενότερη ένωση.
Η Βρετανία είναι σίγουρα υπεύθυνη για την εξαναγκασμένη εξαίρεση της Ιρλανδίας από τον χώρο Σένγκεν: θα ήθελε να έρχονται οι ταξιδιώτες με θεώρηση Σένγκεν χωρίς να πραγματοποιήσουν ξεχωριστή επίσκεψη στην πρεσβεία, αλλά τα πιο απρόσκοπτα ταξίδια με το Ηνωμένο Βασίλειο ήταν πιο σημαντικά. Ακόμη και μετά το Brexit, η Ιρλανδία μπορεί να αναγκαστεί να μείνει έξω από την περιοχή χωρίς σύνορα.
Το σενάριο κάτω από το οποίο το Ηνωμένο Βασίλειο επανέρχεται ταπεινωμένο και πρόθυμο να δεχτεί τα πάντα – το ευρώ, το Σένγκεν, την πλήρη δικαιοδοσία του ΔΕΕ – ή τουλάχιστον να προβεί σε κάποιες παραχωρήσεις είναι πιθανώς αυτό που εννοούν οι ευρωπαίοι ηγέτες όπως ο Μακρόν και ο γερμανός υπουργός Οικονομικών Βόλφγκανγκ Σόιμπλε όταν λένε ότι θα δέχονταν μια ανατροπή του Brexit. Μια τέτοια αναστροφή, ωστόσο, φαίνεται μη ρεαλιστική. Όσο η χειρουργική επέμβαση στον εγκέφαλο παραμένει εκτός τραπέζης, δεν υπάρχει τρόπος για το βρετανικό κοινό να αλλάξει γνώμη τόσο γρήγορα αφού πήρε την απόφαση να φύγει.
Υπάρχει ένα καλύτερο σενάριο για όλους από, είτε ένα σκληρό Brexit είτε μια επιστροφή στο status quo πριν από το δημοψήφισμα. Θα περιλάμβανε την ένταξη του Ηνωμένου Βασιλείου στην Ευρωπαϊκή Ζώνη Ελεύθερων Συναλλαγών, μαζί με την Ισλανδία, το Λιχτενστάιν, τη Νορβηγία και την Ελβετία. Οι εμπορικοί δεσμοί και οι τρέχουσες ρυθμίσεις για τα σύνορα θα διατηρηθούν σε μεγάλο βαθμό, αλλά το Ηνωμένο Βασίλειο δεν θα έχει δικαίωμα ψήφου στην Ευρώπη. Θα σταματούσε να είναι μια φυγόκεντρη δύναμη, όπως δεν είναι και η Νορβηγία. Αν και οι πολιτικοί της Βρετανίας δηλώνουν ότι το νορβηγικό σενάριο δεν εξετάζεται, είναι πολύ πιο εύκολο να αναβιώσει από ό, τι η πλήρης ένταξη στην ΕΕ, ίσως για μια μεταβατική περίοδο πρώτα – με στόχο τη μετάβαση στη μονιμότητα. Οι βρετανοί δεν ψήφισαν κατά της ένταξης της ΕΖΕΣ το 2016. Ένα πιο ήπιο Brexit θα ήταν προτιμότερο από ένα πιεστικό ή την ανατροπή του.