Έτσι άρχισε αυτό που έχει ονομαστεί “πολιτική ανοιχτών θυρών” της Merkel -η ίδια το ονόμασε “ανθρωπιστική επιταγή”- με αποτέλεσμα η Γερμανία να δεχθεί περισσότερους από 1 εκατ. αιτούντες άσυλο και οικονομικούς μετανάστες μόνο το 2015.
Οι επικριτές στο εσωτερικό και στο εξωτερικό σύντομα την επέπληξαν για αυτό που είδαν ως μια συναισθηματική απόφαση, και προέβλεψαν ότι θα οδηγήσει σε πτώση της Καγκελαρίου, ιδιαίτερα μετά από τη μαζική σεξουαλική παρενόχληση γυναικών στην Κολωνία την Πρωτοχρονιά του 2015. αλλά μετά από μια αρχική βαθιά πτώση των ποσοστών δημοτικότητας της Merkel, έχει ανακάμψει.
Ένα μήνα πριν από τις επόμενες γερμανικές εκλογές, οι Χριστιανοδημοκράτες της Merkel έχουν ένα τεράστιο προβάδισμα 15 μονάδων έναντι του κεντροαριστερού SPD. Εάν οι Γερμανοί έπρεπε να επιλέξουν τον Καγκελάριό τους με άμεση ψηφοφορία, θα κέρδιζε τον υποψήφιο του SPD, Martin Schulz με 29 μονάδες διαφορά.
Και φαίνεται ότι οι ψηφοφόροι δεν έχουν απλώς συγχωρήσει την Merkel για την προσφυγική κρίση, την έχουν ξεχάσει κιόλας: η μετανάστευση βρίσκεται στο τέλος της λίστας των θεμάτων που επηρεάζουν τις φετινές εκλογές, με μόλις το 29% των ψηφοφόρων να το θεωρούν σημαντικό ζήτημα.
Τι συνέβη; Πώς έχει επιβιώσει η Angela Merkel και τι μπορεί να διδαχθεί η υπόλοιπη Ευρώπη;
Υπάρχουν δύο λόγοι για την ανάκαμψη της Merkel. Πρώτον, η διαχείριση του προσφυγικού από την ίδια ήταν μέρος της επιτυχημένης στρατηγικής της να κερδίσει τους κεντρώους της Γερμανίας. Δεύτερον, ενώ δημοσίως υπερασπίζεται την στάση της, στο παρασκήνιο η Merkel δούλεψε για να μειωθεί ο αριθμός των αιτούντων άσυλο που φθάνουν στη Γερμανία.
Η ηγετική στάση της Merkel στην προσφυγική κρίση ήταν λιγότερο παρορμητική από ό,τι φάνηκε. Έχει την τάση να αναπτύσσει τις πολιτικές της προσεκτικά και σταδιακά -περιμένοντας να δημιουργηθεί μια λαϊκή συναίνεση, ζυγίζοντας τις πολιτικές της επιλογές και εργαζόμενη προς μια λύση που την κρατά στην εξουσία. Καθώς ξετυλιγόταν η προσφυγική κρίση, αρχικά παρέμεινε στο παρασκήνιο του διαλόγου και επέλεξε να “είναι τολμηρή” μόνο όταν η δημόσια στήριξη για την στάση της στο προσφυγικό, εδραιώθηκε σε όλη τη Γερμανία. Εάν είχε επιμείνει στα κλειστά σύνορα, θα είχε δώσει όλο τον κεντρώο χώρο στο SPD και στους Πράσινους. Η αντίδρασή της έπεισε πολλούς αριστερούς, νέους ψηφοφόρους ότι η χώρα είναι σε καλά χέρια: το 57% των νέων ηλικίας 18-21 ετών θέλει την Merkel για Καγκελάριο.
Η Merkel επίσης γνωρίζει ότι η Γερμανία έχει την οικονομική δύναμη να ανταπεξέλθει στο επιπρόσθετο κόστος της ενσωμάτωσης των προσφύγων. Και υπολογίζει ότι μεσοπρόθεσμα, εάν η Γερμανία κατορθώσει να ενσωματώσει πρόσφυγες στην αγορά εργασίας, θα βοηθήσουν με τη σειρά τους να ανανεωθεί το γηρασμένο εργατικό δυναμικό της χώρας.
Το μεγαλύτερο πολιτικό ρίσκο της κίνησής της το 2015 ήταν ότι αποξενώθηκε από κάποιους δεξιούς ψηφοφόρους και συνέβαλε στην εμφάνιση του δεξιού Alternative for Deutschland. Το κόμμα κέρδισε υποστηρικτές με την μεταμόρφωσή του από ένα κόμμα εναντίον του ευρώ, σε ένα όλο και περισσότερο εθνικιστικό και κατά των προσφύγων κόμμα. Η Merkel είναι τυχερή που το στίγμα κατά της ακροδεξιάς στη Γερμανία έχει περιορίσει την επιρροή του κόμματος. Παρόλο που πιθανώς θα εισέλθει στη Βουλή τον Σεπτέμβριο, σε αντίθεση με το βρετανικό UKIP, δεν έχει πετύχει στη διαμόρφωση του εγχώριου πολιτικού διαλόγου με ουσιαστικό τρόπο.
Η Merkel έχει επίσης βρει έναν τρόπο να κατευνάσει τους επικριτές στο ίδιο της το κόμμα, ιδιαίτερα στο αδερφό κόμμα της Βαυαρίας, Χριστιανοκοινωνική Ένωση (CSU). Στην αρχή της προεκλογικής εκστρατείας, σε μια ισχυρή χειρονομία συμφιλίωσης, αποστασιοποιήθηκε από το αρχικό της μάντρα “μπορούμε να το κάνουμε” και αναγνώρισε τους φόβους γύρω από την “ανεξέλεγκτη” μετανάστευση.
Ενώ δημοσίως διακήρυττε την πολιτική καλωσορίσματος (Willkommenspolitik), η Merkel έχει εργαστεί σκληρά και ήσυχα για να μειώσει τον αριθμό των ανθρώπων που φθάνουν στη Γερμανία.
Το Βερολίνο ξεκίνησε να θεσπίζει και να εφαρμόζει αυστηρότερους κανόνες για τους πρόσφυγες, συμπεριλαμβανομένων ταχύτερων διαδικασιών απέλασης, τον Οκτώβριο του 2015, και έκτοτε έχει συνεχίσει να ενισχύει τους νόμους περί μετανάστευσης. Η Merkel έχει επίσης συνάψει συμφωνία με τον Erdogan της Τουρκίας, η οποία παρείχε βοήθεια, και επέτρεψε έναν αριθμό προσφύγων που τώρα ζουν ή πέρασαν στην Τουρκία, να επανεγκατασταθούν στην ΕΕ. Ως αντάλλαγμα, η Άγκυρα υποσχέθηκε να εμποδίζει τους πρόσφυγες εκτός αυτής της ποσόστωσης να έρθουν στην Ευρώπη και επίσης να δεχθεί πίσω ανθρώπους από την Ελλάδα. Και ίσως πιο σημαντικό, η Merkel έχει ωφεληθεί από τις Βαλκανικές χώρες -και την Ουγγαρία και την Αυστρία- που έκλεισαν την χερσαία οδό προς τη Γερμανία από την Ελλάδα. Στο πρώτο εξάμηνο του 2017, μόλις 90.000 αιτούντες άσυλο έφθασαν στη Γερμανία, όσοι περίπου σε ένα μήνα στο τέλος του 2015.
Αυτά τα βήματα επέτρεψαν στη Merkel να περιορίσει τη μετανάστευση συνεχίζοντας παράλληλα να λέει “καλωσορίσατε”.
Ενώ η πολιτική επιβίωση της Merkel από την προσφυγική κρίση είναι εντυπωσιακή, δεν είναι ολόκληρη η ιστορία. Η Merkel ίσως είχε πείσει τους Γερμανούς ψηφοφόρους ότι δεν χρειάζεται πλέον να ανησυχούν για τους πρόσφυγες, αλλά στην πραγματικότητα η Ευρώπη συνεχίζει να αντιμετωπίζει προβλήματα.
Στην προσφυγική κρίση, η Γερμανία βγήκε μπροστά αλλά η υπόλοιπη Ευρώπη δεν ακολούθησε. Οι Γερμανοί αισθάνθηκαν εγκαταλελειμμένοι από τα άλλα κράτη-μέλη, τα οποία αισθάνθηκαν ότι η Γερμανία προχώρησε μπροστά χωρίς να τους συμβουλευτεί. Η απόκλιση της Γερμανίας από την παραδοσιακή προσέγγιση της οικοδόμησης συναίνεσης στην Ευρώπη ήταν επώδυνη και πολιτικά δαπανηρή, και γα μία ακόμη φορά έδειξε τα όρια της γερμανικής ηγεσίας στην Ευρώπη.
Έχει επίσης στρεβλώσει την εξωτερική πολιτική της Ευρώπης. Πάρτε για παράδειγμα την Τουρκία. Η πρόταση της Γερμανίας για οικονομικά και πολιτικά κίνητρα στην Άγκυρα γα να βοηθήσει στη μείωση της ροής των προσφύγων από τη Συρία, της έχει κερδίσει κάποιο χρόνο, αλλά έχει ενθαρρύνει την ΕΕ να κάνει τα στραβά μάτια στις τρομακτικές παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων από την Τουρκία.
Η διαχείριση της προσφυγικής κρίσης από το Merkel αποτελεί επίσης ένα παράδειγμα της τάσης της ΕΕ να αντιμετωπίζει τις επιπτώσεις μιας κρίσης, όχι να ασχοληθεί με τα αίτια. Η προσφυγική κρίση κάθε άλλο παρά έχει τελειώσει. Περίπου 90.000 μετανάστες έχουν φθάσει στην Ιταλία φέτος, και 2.000 έχουν πεθάνει στην προσπάθειά τους να διασχίσουν τη Μεσόγειο. Και μέχρι το Μάιο του 2017, περίπου 50.000 παραμένουν στα κέντρα προσφύγων στην Ελλάδα.
Η ΕΕ πρέπει να μεταρρυθμίσει το σύστημα ασύλου της και πρέπει να μειώσει τη ροή των ανθρώπων προτού αυτοί φθάνουν στα εξωτερικά σύνορα της ένωσης -που σημαίνει περισσότερη δράση στη Συρία, στη Λιβύη και στην υποσαχάρια Αφρική- είτε μέσω αναπτυξιακής βοήθειας, είτε με μέτρα οικοδόμησης ειρήνης είτε με στρατιωτικά μέσα.
Δύο χρόνια μετά, η Ευρώπη έχει ακόμη πολλά να κάνει για να αντιμετωπίσει την προσφυγική κρίση. Εάν η Merkel κερδίσει τον Σεπτέμβριο, πρέπει να οδηγήσει τους Ευρωπαίους προς μια κοινή μεταναστευτική στρατηγική. Πρέπει να της ευχηθούμε καλή τύχη.