Ένα πολύ εντυπωσιακό γεγονός σχετικά με την παγκόσμια οικονομική κρίση και τα επακόλουθά της είναι πόσο ελάχιστα εντυπωσιακή υπήρξε η πολιτική αντίδραση. Αυτή είναι μια αλλαγή από την προηγούμενη οικονομική ιστορία. Κατά τον περασμένο αιώνα και περισσότερο, οι βαθύτερες πολιτικές και οικονομικές κρίσεις έχουν επιφέρει μεταμορφωτικές μεταρρυθμίσεις. Αυτή τη φορά είναι διαφορετικά.
Το New Deal του Φράνκλιν Ρούσβελτ ήταν η επιτομή της κρίσης που μετατράπηκε σε ευκαιρία. Μέσα σε μήνες από την ανάληψη των καθηκόντων του το 1933, ο Ρούσβελτ είχε αποσυνδέσει το δολάριο από το χρυσό για να αναπυροδοτήσει την οικονομία, έκλεισε και άνοιξε εκ νέου το τραπεζικό σύστημα αφού τον εξοπλίζει με ασφάλεια καταθέσεων, ξεκίνησε μεγάλα προγράμματα δημόσιων έργων, ρύθμισε ριζικά τη Wall Street και εισήγαγε ελάχιστο μισθό. Η κοινωνική ασφάλιση, η απελευθέρωση του εμπορίου και η μεταρρύθμιση της πολιτικής ακινήτων ακολούθησαν σύντομα.
Το New Deal ήταν μοναδικό για την υπερδραστηριότητά του, αλλά και άλλες κρίσεις, έκαναν μεγάλες προσπάθειες να αναδιαμορφώσουν τα οικονομικά μας συστήματα. Στα τέλη του 19ου αιώνα, η ενδημική χρηματοπιστωτική αστάθεια και η αυξανόμενη συγκέντρωση πλούτου και ισχύος στην αγορά των ΗΠΑ οδήγησαν σε μόνιμο φόρο εισοδήματος, σε μια κεντρική τράπεζα και τον αντιμονοπωλιακό νόμο του Ρούσβελτ νωρίτερα. Μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, μια συναίνεση σε όλες τις δυτικές χώρες δημιούργησε τις σοσιαλδημοκρατικές μικτές οικονομίες, που πολλοί τώρα φαίνεται να επιθυμούν.
Σε σύγκριση με οτιδήποτε από αυτά, οι πολιτικές της προηγούμενης δεκαετίας είναι λιπόψυχες. Η οικονομική κρίση του 2008 ήταν το πιο βίαιο οικονομικό σοκ που έπληξε το μεγαλύτερο μέρος του πλούσιου κόσμου στη διάρκεια μιας ζωής. Παρόλα αυτά, δεν έχει καταβληθεί καμία πολιτική προσπάθεια που να ταιριάζει στο μέγεθος της πρόκλησης.
Είναι αλήθεια ότι οι κυβερνήσεις έχουν θέσει υπό έλεγχο τις χρηματοπιστωτικές αγορές. Είναι αλήθεια επίσης ότι η συντονισμένη δημοσιονομική ώθηση το 2009 σταμάτησε την πτώση. Αλλά το χρηματοπιστωτικό σύστημα έχει υποστεί πολύ λιγότερες αλλαγές από ό, τι στη δεκαετία του 1930 και η ώθηση απομακρύνθηκε πολύ γρήγορα. Η τραπεζική ένωση της Ευρώπης μπορεί να φέρει ριζικές αλλαγές με την πάροδο του χρόνου – αν και η έντονη αντίσταση το κάνει πολύ νωρίς για να μπορούμε να πούμε.
Η νομισματική πολιτική φαίνεται να έχει ανταποκριθεί στην πρόκληση. Αλλά ακόμη και οι «πρωτοφανείς» ενέργειες των κεντρικών τραπεζών σημαίνουν ως επί το πλείστον τη χρήση καλά δοκιμασμένων εργαλείων – αγορών κινητών αξιών ανοικτής αγοράς, περικοπών επιτοκίων – σε μεγαλύτερη κλίμακα από ό, τι πριν. Δεν υπήρξε καμία επανάσταση.
Συνολικά, η γενιά των ηγετών μας δεν κατάφερε να δείξει την τόλμη που επικαλέστηκε σε προηγούμενες κρίσιμες στιγμές στην ιστορία. Αν κάποιος πολιτικός με το σθένος του Ρούσβελτ είχε εμφανιστεί το 2008, ή ακόμα και σήμερα, τι θα μπορούσε να κάνει; Ακολουθούν τρεις προτάσεις που θα έκανε καλά να μελετήσει ένας αφοσιωμένος μεταρρυθμιστής. Όπως και το New Deal, είναι ριζοσπαστικές αλλά ρεαλιστικές.
Ένας μετέπειτα Ρούσβελτ πρέπει, όπως και ο γνήσιος, να εξετάσει τη νομισματική μεταρρύθμιση. Τώρα, όπως τότε, το πρόβλημα είναι πώς θα αποφευχθεί η υπερβολική ρευστότητα κατά την ευημερία και η ανεπαρκής κατά την κρίση. Αλλά αυτό μπορεί να είναι αδύνατο εφόσον η δημιουργία χρήματος – και η καταστροφή του – παραμένει στα χέρια ιδιωτικών κερδοσκοπικών τραπεζών. Μόνο ένα μικροσκοπικό τμήμα της προσφοράς χρήματος αποτελείται από φυσικά μετρητά από τις κεντρικές τράπεζες. Το μεγαλύτερο μέρος είναι οι τραπεζικές καταθέσεις, οι απαιτήσεις σε ιδιωτικούς χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς που δημιουργούνται όταν τα ιδρύματα αυτά εκδίδουν δάνεια.
Επομένως, σε ευνοϊκούς καιρούς, η προσφορά χρήματος επεκτείνεται πολύ γρήγορα, προκαλώντας λανθασμένη κατανομή πόρων και ανέφικτες προσδοκίες για τα μελλοντικά εισοδήματα. Όταν αλλάζει η διάθεση, οι τράπεζες δημιουργούν πολύ λίγα χρήματα για να διατηρήσουν τη δραστηριότητά τους πλούσια, οι πιστώσεις που εκδίδονται κατά τη διάρκεια της άνθησης γίνονται επισφαλείς και ο αποπληθωρισμός του χρέους εδραιώνεται. Η «άνευ προηγουμένου» δημιουργία χρημάτων από τις κεντρικές τράπεζες το έχει αντισταθμίσει αυτό μόνο εν μέρει.
Εάν η ιδιωτική διαχείριση της προσφοράς χρήματος αποτελεί συνταγή αστάθειας, η ριζοσπαστική εναλλακτική λύση είναι η εθνικοποίηση της προσφοράς χρήματος. Αυτό είναι εφικτό σήμερα: οι κεντρικές τράπεζες μπορούν να προσφέρουν λογαριασμούς σε όλα τα μέλη του κοινού (ή να διαθέτουν τα αποθέματα της κεντρικής τράπεζας σε όλους). Οι τράπεζες θα μπορούσαν να περιοριστούν στην κατανομή των υφιστάμενων αποταμιεύσεων σε επενδύσεις, παρά στη δημιουργία νέων πιστώσεων.
Μια άλλη επιτακτική ανάγκη είναι η οικονομική ασφάλεια. Οι προηγούμενοι ριζοσπάστες δημιούργησαν δίχτυα ασφαλείας, όπου δεν υπήρχαν. Σήμερα έχουμε άφθονα κράτη πρόνοιας, αλλά εξακολουθούν να αφήνουν μεγάλες ομάδες ατόμων σε επισφαλείς συνθήκες. Μερικές φορές τα παγιδεύουν εκεί, καθώς τα γενναιόδωρα οφέλη για τους χαμηλόμισθους αποσύρονται την αύξηση των εισοδημάτων, δημιουργώντας απαγορευτικούς οριακούς φορολογικούς συντελεστές για τους χαμηλόμισθους. Η ριζοσπαστική λύση είναι ένα καθολικό βασικό εισόδημα, η πρόταση να πληρώνεται ένα άνευ όρων επίδομα σε όλους τους πολίτες, που θα χρηματοδοτείται από την αύξηση των φόρων. Η ιδέα ανακαλύπτεται εκ νέου από κάθε νέα γενιά. Η ώρα για να τεθεί σε εφαρμογή μπορεί να έχει φτάσει.
Τέλος, επανεξετάστε τις αντιμονοπωλιακές πολιτικές των ΗΠΑ στην αλλαγή του προηγούμενου αιώνα, όταν οι ηγέτες διοχέτευσαν τη λαϊκή αντίσταση στη λαβή των μεγάλων πετρελαϊκών, βιομηχανικών και σιδηροδρομικών επιχειρήσεων. Σήμερα, οι γίγαντες του διαδικτύου απολαμβάνουν παρόμοια κυριαρχία.
Ένας γενναίος πολιτικός θα προσπαθούσε να δώσει τέλος στην ικανότητα των διαδικτυακών πλατφορμών να στρεβλώνουν τις αγορές μας – και την πολιτική μας. Οι υπηρεσίες διαδικτύου με οικονομικές λειτουργίες παρόμοιες με τις υπηρεσίες κοινής ωφέλειας πρέπει να ρυθμίζονται ως τέτοιες ώστε να υποχρεώνονται να λειτουργούν για το δημόσιο συμφέρον.
Πολλοί λογικοί άνθρωποι θα διστάσουν να αγκαλιάσουν αυτές τις ιδέες. Αλλά τι γίνεται αν η εναλλακτική δεν είναι το status quo, αλλά ο εθνικιστικός αυταρχισμός που βρίσκεται τώρα σε άνοδο; Το βαθύτερο μάθημα από την εποχή του Ρούσβελτ είναι ότι οι φιλελεύθεροι κεντρώοι θα πρέπει να ασκήσουν τον δικό τους ριζοσπαστισμό, αν δε θέλουν να τους επιβληθεί ένας ανελεύθερος ριζοσπαστισμός.