Τον τελευταίο καιρό η Ευρώπη αντιμετωπίζει το ίδιο αυτό ερώτημα: πώς προσδιορίζουμε αυτό που τόσο συχνά τονίζεται στις πολιτικές ομιλίες – ευρωπαϊκές αξίες και κοινή ευρωπαϊκή ταυτότητα που συνδέει τη νοτιότερη ευρωπαϊκή πόλη της Ιεράπετρας στην Κρήτη με τη δυτικότερη χερσόνησο Ντινγκλ στην κομητεία Κέρι της Ιρλανδίας;
Η έντονη αντίσταση των ανατολικοευρωπαϊκών κρατών μελών στην αποδοχή προσφύγων από τη Συρία και τη Λιβύη και η εμφάνιση αποσχιστικών κινημάτων όπως στην Καταλονία εκθέτουν τα όρια της ιδέας μιας κοινής ευρωπαϊκής ταυτότητας.
Οι τέσσερις θεμελιώδεις ελευθερίες της ΕΕ – η ελεύθερη κυκλοφορία προσώπων, αγαθών, κεφαλαίων και εργασίας – αν και κεντρικής σημασίας, στερούνται ισχυρού ενοποιητικού οράματος για την ένωση των πολιτών του μπλοκ.
Σε αυτήν την ξεχωριστή στιγμή κρίσης, αυτές οι αρχές φαίνεται να μην αρκούν για να κατευνάσουν εκείνους που αντιλαμβάνονται την ΕΕ ως αποκλειστικά οικονομικό σχέδιο ή εκείνους που προωθούν φαντασίες ανανεωμένων εθνικιστικών ατζεντών, ενώ αγνοούν το βίαιο παρελθόν της Ευρώπης που δεν είναι τόσο μακρινό. Άλλοι ισχυρίζονται ότι «χωρίς σύνορα, κανένα έθνος» θα αποτελούσε μια καλή βάση για να απαλλαγούμε τόσο από την ΕΕ όσο και από το καπιταλιστικό της σύστημα.
Αυτές οι τέσσερις θεμελιώδεις ελευθερίες, οι οποίες επηρεάζουν την εθνική διακυβέρνηση, τις διεθνείς εμπορικές συμφωνίες και τη ζωή των 510 εκατομμυρίων πολιτών της ΕΕ, δεν είναι τόσο το θεμέλιο της ευρωπαϊκής ταυτότητας, αλλά το αποτέλεσμα της πεποίθησης ότι υπάρχει κάτι που λέγεται Ευρώπη.
Αυτή η υποκείμενη πεποίθηση δεν επινοήθηκε από τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής στο Στρασβούργο ή στις Βρυξέλλες, αλλά χρονολογείται από τον 18ο αιώνα. Το 1796 σχεδόν όλη η Ευρώπη βρισκόταν σε πόλεμο μεταξύ της. Ο συντηρητικός συγγραφέας και ο έντονος επικριτής της Γαλλικής Επανάστασης Έντμουντ Μπεργκ έγραψε: «Κανένας Ευρωπαίος δεν μπορεί να είναι πλήρως εξόριστος σε οποιοδήποτε μέρος της Ευρώπης».
Ο Μπερκ γράφει σε μια εποχή που η Ευρώπη ήταν πεδίο μάχης από δυναστικά συμφέροντα και βίαιες συγκρούσεις. Ωστόσο, το όραμα της Ευρώπης που απεικόνισε είναι πολύ πιο ριζοσπαστικό και επεκτατικό από ό, τι έχουν σκεφτεί σήμερα ακόμη και οι πιο ένθερμοι ευρωπαϊστές. Ο Μπερκ θεωρούσε ότι η Ευρώπη δεν είναι θρησκευτική, πολιτική ή ιστορική δομή, αλλά μάλλον μια πολιτισμική ευαισθησία, μια αίσθηση αλληλεγγύης ή συναισθημάτων αδελφοσύνης που συνδέει τον τυροκόμο στην κομητεία Κέρι με τον οινοποιό του Μπορντό.
Είναι προφανές ότι η Ευρώπη έχει κάνει ό, τι μπορεί στα 200 χρόνια που μεσολάβησαν για να υπονομεύσει αυτήν την κοινή ευαισθησία, τη βαθιά σύνδεση που ο 20ος αιώνας σχεδόν οδήγησε στο τέλος της. Παρ’ όλα αυτά, παρά τον τρόμο και τις αναταράξεις, το όραμα του Μπερκ εξακολουθεί να αντηχεί. Αυτό που θεωρείται εκτός Ευρώπης ως ατέλειωτη διαμάχη είναι στην πραγματικότητα μια έκφραση ενός ηπειρωτικού πόθου για την αντιμετώπιση δύσκολων ζητημάτων μέσα σε ένα κοινό πλαίσιο.
Στον 21ο αιώνα, η ελπίδα του Μπερκ έχει γίνει μια κοινή πραγματικότητα. Αυτό είναι εμφανές στις μακρές συζητήσεις για την κατάργηση της θανατικής ποινής σε ολόκληρη την Ευρώπη. Το Σαν Μαρίνο την κατάργησε το 1848, ενώ στη Γαλλία ίσχυε μέχρι το 1977. Η αργή σύγκλιση κατά την κατάργηση αποδεικνύει το επιχείρημα του Μπερκ: η Ευρώπη είναι ισχυρότερη κατά τη συζήτηση θεμάτων που έχουν μεγαλύτερη σημασία για όσους ζουν ή αναζητούν καταφύγιο εδώ.
Η εγκατάλειψη των τεσσάρων θεμελιωδών ελευθεριών της ΕΕ θα καθιστούσε τους πολίτες της εξόριστους σε οποιοδήποτε μέρος της Ευρώπης.