Λαμβάνοντας υπόψη τους σημερινούς υψηλούς δείκτες χρέους, τους κινδύνους από την πλευρά της προσφοράς και τις υπερβολικά χαλαρές νομισματικές και δημοσιονομικές πολιτικές, το ρόδινο σενάριο που τιμολογείται σήμερα στις χρηματοπιστωτικές αγορές μπορεί να αποδειχθεί όνειρο. Μεσοπρόθεσμα, μια ποικιλία επίμονων αρνητικών κλυδωνισμών θα μπορούσε να μετατρέψει τον σημερινό ήπιο σταδιακό πληθωρισμό σε σοβαρο πρόβλημα.
ΝΕΑ ΥΟΡΚΗ – Πώς θα εξελιχθεί η παγκόσμια οικονομία και οι αγορές το επόμενο έτος; Υπάρχουν τέσσερα σενάρια που θα μπορούσαν να ακολουθήσουν τον «ήπιο στασιμοπληθωρισμό» των τελευταίων μηνών.
Η ανάκαμψη κατά το πρώτο εξάμηνο του 2021 έδωσε τη θέση της πρόσφατα σε απότομη επιβράδυνση της ανάπτυξης και σε άνοδο του πληθωρισμού πολύ πάνω από το στόχο του 2% των κεντρικών τραπεζών, λόγω των επιπτώσεων της παραλλαγής Delta, της συμφόρησης της προσφοράς τόσο στις αγορές αγαθών όσο και στην αγορά εργασίας, και τις ελλείψεις ορισμένων βασικών προϊόντων, ενδιάμεσων εισροών, τελικών αγαθών και εργατικού δυναμικού. Οι αποδόσεις των ομολόγων έχουν μειωθεί τους τελευταίους μήνες και η πρόσφατη διόρθωση της αγοράς μετοχών ήταν μέτρια μέχρι στιγμής, αντικατοπτρίζοντας ίσως τις ελπίδες ότι ο ήπιος σταδιακός πληθωρισμός θα αποδειχθεί προσωρινός.
Τα τέσσερα σενάρια εξαρτώνται από το εάν η ανάπτυξη επιταχύνεται ή επιβραδύνεται και από το αν ο πληθωρισμός παραμένει επίμονα υψηλότερος ή επιβραδύνεται. Οι αναλυτές της Wall Street και οι περισσότεροι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής αναμένουν ένα σενάριο «Goldilocks» για ισχυρότερη ανάπτυξη παράλληλα με τον μετριασμό του πληθωρισμού σύμφωνα με τον στόχο των 2% των κεντρικών τραπεζών. Σύμφωνα με αυτή την άποψη, το πρόσφατο επεισόδιο στασιμοπληθωρισμού καθοδηγείται σε μεγάλο βαθμό από τον αντίκτυπο της παραλλαγής Δέλτα. Μόλις ξεθωριάσει, το ίδιο θα συμβεί και με τα σημεία συμφόρησης της προσφοράς, υπό την προϋπόθεση ότι δεν εμφανιστούν νέες μολυσματικές παραλλαγές. Τότε η ανάπτυξη θα επιταχυνθεί ενώ ο πληθωρισμός θα μειωθεί.
Για τις αγορές, αυτό θα αντιπροσώπευε την επανέναρξη των προοπτικών «συναλλαγών πληθωρισμού» από νωρίτερα φέτος, όταν ελπίζαμε ότι η ισχυρότερη ανάπτυξη θα υποστηρίξει ισχυρότερα κέρδη και ακόμη υψηλότερες τιμές των μετοχών. Σε αυτό το ρόδινο σενάριο, ο πληθωρισμός θα επιδοτούσε, διατηρώντας τις προσδοκίες για το 2%, οι αποδόσεις των ομολόγων θα αυξάνονταν σταδιακά παράλληλα με τα πραγματικά επιτόκια και οι κεντρικές τράπεζες θα ήταν σε θέση να χρησιμοποιήσουν ποσοτική χαλάρωση, χωρίς αγορές μετοχών ή ομολόγων. Στις μετοχές, θα υπάρξει εναλλαγή από τις ΗΠΑ προς τις ξένες αγορές (Ευρώπη, Ιαπωνία και αναδυόμενες αγορές) και από την ανάπτυξη, την τεχνολογία και τις αμυντικές μετοχές σε κυκλικές και μετοχές αξίας.
Το δεύτερο σενάριο περιλαμβάνει «υπερθέρμανση». Εδώ, η ανάπτυξη θα επιταχυνθεί καθώς εκκαθαρίζονται τα σημεία συμφόρησης της προσφοράς, αλλά ο πληθωρισμός θα παραμείνει πεισματικά υψηλότερος, επειδή οι αιτίες του δεν θα ήταν προσωρινές. Με τις άχρηστες αποταμιεύσεις και τη συσσωρευμένη ζήτηση ήδη υψηλή, η συνέχιση των εξαιρετικά χαλαρών νομισματικών και δημοσιονομικών πολιτικών θα ενίσχυε τη συνολική ζήτηση ακόμη περισσότερο. Η προκύπτουσα αύξηση θα σχετίζεται με τον επίμονο πληθωρισμό πάνω από τον στόχο, διαψεύδοντας την πεποίθηση των κεντρικών τραπεζών ότι οι αυξήσεις των τιμών είναι απλώς προσωρινές.
Η απάντηση της αγοράς σε μια τέτοια υπερθέρμανση θα εξαρτηθεί στη συνέχεια από την αντίδραση των κεντρικών τραπεζών. Εάν οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής παραμείνουν πίσω από την καμπύλη, τα χρηματιστήρια ενδέχεται να συνεχίσουν να αυξάνονται για λίγο καθώς οι πραγματικές αποδόσεις των ομολόγων παραμένουν χαμηλές. Αλλά η επακόλουθη αύξηση των προσδοκιών για τον πληθωρισμό θα αυξήσει τελικά τις ονομαστικές και ακόμη και τις πραγματικές αποδόσεις των ομολόγων καθώς τα ασφάλιστρα του πληθωριστικού κινδύνου θα αυξηθούν, αναγκάζοντας μια διόρθωση των μετοχών. Εναλλακτικά, εάν οι κεντρικές τράπεζες γίνουν ασταθείς και αρχίσουν να καταπολεμούν τον πληθωρισμό, τα πραγματικά επιτόκια θα αυξάνονταν, στέλνοντας τις αποδόσεις των ομολόγων υψηλότερα και, πάλι, αναγκάζοντας μεγαλύτερη διόρθωση των μετοχών.
Ένα τρίτο σενάριο είναι με υψηλό πληθωρισμό και πολύ βραδύτερη ανάπτυξη μεσοπρόθεσμα. Σε αυτήν την περίπτωση, ο πληθωρισμός θα συνεχίσει να τροφοδοτείται από χαλαρές νομισματικές, πιστωτικές και δημοσιονομικές πολιτικές. Οι κεντρικές τράπεζες, παγιδευμένες σε παγίδα χρέους από υψηλούς δείκτες δημόσιου και ιδιωτικού χρέους, θα δυσκολευτούν να εξομαλύνουν τα επιτόκια χωρίς να προκαλέσουν συντριβή της χρηματοπιστωτικής αγοράς.
Επιπλέον, μια σειρά από μεσοπρόθεσμα επίμονα αρνητικά σοκ προσφοράς θα μπορούσαν να περιορίσουν την ανάπτυξη με την πάροδο του χρόνου και να αυξήσουν το κόστος παραγωγής, προσθέτοντας την πληθωριστική πίεση. Όπως έχω σημειώσει προηγουμένως, τέτοια σοκ θα μπορούσαν να προέλθουν από την παγκοσμιοποίηση και τον αυξανόμενο προστατευτισμό, τον βαλκανισμό των παγκόσμιων αλυσίδων εφοδιασμού, τη δημογραφική γήρανση στις αναπτυσσόμενες και αναδυόμενες οικονομίες, τους περιορισμούς της μετανάστευσης, την κινεζοαμερικανική «αποσύνδεση», τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής κλπ.
Σε αυτό το σενάριο, οι ονομαστικές αποδόσεις των ομολόγων θα αυξηθούν πολύ υψηλότερα. Και οι πραγματικές αποδόσεις, επίσης, θα ήταν υψηλότερες (ακόμη και αν οι κεντρικές τράπεζες παραμείνουν πίσω από την καμπύλη), επειδή η ταχεία και ασταθής αύξηση των τιμών θα αυξήσει τα ασφάλιστρα κινδύνου για τα μακροπρόθεσμα ομόλογα. Υπό αυτές τις συνθήκες, οι χρηματιστηριακές αγορές θα είναι έτοιμες για μια απότομη διόρθωση, ενδεχομένως στο έδαφος της ανθεκτικής αγοράς (αντανακλώντας τουλάχιστον 20% πτώση από το τελευταίο υψηλό τους).
Το τελευταίο σενάριο θα παρουσίαζε επιβράδυνση της ανάπτυξης. Η αποδυνάμωση της συνολικής ζήτησης δεν θα ήταν απλώς ένας παροδικός φόβος αλλά ένας προάγγελος του νέου φυσιολογικού, ιδίως εάν το νομισματικό και δημοσιονομικό κίνητρο αποσυρθεί πολύ σύντομα. Σε αυτή την περίπτωση, η χαμηλότερη συνολική ζήτηση και η βραδύτερη ανάπτυξη θα οδηγούσαν σε χαμηλότερο πληθωρισμό, οι μετοχές θα διορθώσουν ώστε να αντικατοπτρίζουν τις ασθενέστερες προοπτικές ανάπτυξης και οι αποδόσεις των ομολόγων θα μειωθούν περαιτέρω (επειδή οι πραγματικές αποδόσεις και οι προσδοκίες για πληθωρισμό θα είναι χαμηλότερες).
Ποιο από αυτά τα τέσσερα σενάρια είναι πιο πιθανό; Ενώ οι περισσότεροι αναλυτές της αγοράς και οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής πιέζουν για το σενάριο Goldilocks, ο φόβος μου είναι ότι το σενάριο υπερθέρμανσης είναι πιο εμφανές. Λαμβάνοντας υπόψη τη σημερινή χαλαρή νομισματική, δημοσιονομική και πιστωτική πολιτική, το ξεθώριασμα της παραλλαγής Delta και τα στενά σημεία προσφοράς της θα υπερθερμάνουν την ανάπτυξη και θα αφήσουν τις κεντρικές τράπεζες καθηλωμένες ανάμεσα σε ένα βράχο και ένα δύσκολο μέρος. Αντιμέτωποι με παγίδα χρέους και επίμονο πληθωρισμό πάνω από τον στόχο, σχεδόν σίγουρα θα εξαφανιστούν και θα μείνουν πίσω από την καμπύλη, ακόμη και αν οι δημοσιονομικές πολιτικές παραμένουν πολύ χαλαρές.
Αλλά μεσοπρόθεσμα, καθώς μια ποικιλία επίμονων αρνητικών κλυδωνισμών προσφοράς πλήττουν την παγκόσμια οικονομία, μπορεί να καταλήξουμε σε πολύ χειρότερη από ήπιο σταθεροποίηση ή υπερθέρμανση: πλήρη στασιμότητα με πολύ χαμηλότερη ανάπτυξη και υψηλότερο πληθωρισμό. Ο πειρασμός για μείωση της πραγματικής αξίας των μεγάλων ονομαστικών δεικτών σταθερού επιτοκίου θα οδηγούσε τις κεντρικές τράπεζες να προσαρμόσουν τον πληθωρισμό, αντί να τον καταπολεμήσουν και να διακινδυνεύσουν μια οικονομική κρίση και συντριβή της αγοράς.
Αλλά οι σημερινοί δείκτες χρέους (τόσο ιδιωτικοί όσο και δημόσιοι) είναι σημαντικά υψηλότεροι από ό, τι ήταν στη κρίση του 1970. Δημόσιοι και ιδιωτικοί πράκτορες με υπερβολικό χρέος και πολύ χαμηλότερο εισόδημα θα αντιμετωπίσουν αφερεγγυότητα μόλις τα ασφάλιστρα του πληθωρισμού αυξήσουν τα πραγματικά επιτόκια υψηλότερα, θέτοντας το έδαφος για τις σταδιακές πληθωριστικές κρίσεις χρέους για τις οποίες έχω προειδοποιήσει.
Το Panglossian σενάριο που τιμολογείται επί του παρόντος στις χρηματοπιστωτικές αγορές μπορεί τελικά να αποδειχθεί ένα όνειρο. Αντί να επικεντρώνονται στο Goldilocks, οι οικονομικοί παρατηρητές πρέπει να θυμούνται την Κασσάνδρα, της οποίας οι προειδοποιήσεις αγνοήθηκαν μέχρι να είναι πολύ αργά.
Nouriel Roubini, Professor Emeritus at New York University’s Stern School of Business, is Chief Economist at Atlas Capital Team and CEO of Roubini Macro Associates. He is a former senior economist for international affairs in the White House’s Council of Economic Advisers during the Clinton Administration. He has worked for the International Monetary Fund, the US Federal Reserve, and the World Bank, and was Professor of Economics at New York University’s Stern School of Business. His website is NourielRoubini.com, and he is the host of NourielToday.com.